Rola pracy domowej w nauczaniu przedsiębiorczości w szkole zawodowej

1. Cele kształcenia podstaw przedsiębiorczości

Edukacja ekonomiczna jest ważnym elementem kształcenia we współczesnej szkole. Znajomość praw rządzących życiem gospodarczym, różnych ról, jakie ludzie w nim odgrywają, wiedza o polityce gospodarczej państwa ułatwia młodemu człowiekowi odnalezienie miejsca na rynku pracy oraz świadome włączenie się w życie społeczności lokalnej i całego kraju. Niezbędne jest również poznanie samego siebie, swoich właściwości psychicznych i predyspozycji, a także umiejętności komunikowania się z innymi i pracy w zespole.

Przedmiot podstawy przedsiębiorczości łączy w sobie elementy wiedzy psychologicznej i ekonomicznej. Ma pomóc uczniowi w odkrywaniu i rozwijaniu przedsiębiorczego potencjału oraz w zrozumieniu zjawisk i procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, która w naszym kraju ma wciąż jeszcze niewielkie tradycje.

Ogólnym celem kształcenia w zakresie podstaw przedsiębiorczości jest przygotowanie ucznia do aktywnego uczestnictwa w życiu gospodarczym w warunkach gospodarki rynkowej. Przystosowaniu się młodego człowieka do współczesnej, nieustannie zmieniającej się rzeczywistości sprzyja wyrobienie w nim następujących umiejętności, np.:

1. Umiejętność poszukiwania wiedzy i stosowania jej poprzez:
- poszukiwanie potrzebnej wiedzy w różnych źródłach
- gromadzenie i porządkowanie wiedzy
- selekcja i wybór informacji
- praktyczne stosowanie wiedzy do rozwiązywania problemów i osiągania celów

2. Umiejętność doskonalenia się poprzez:
- poznanie samego siebie - uświadomienie sobie swoich potrzeb i pragnień, określenie własnego systemu wartości, zainteresowań, zdolności, właściwości psychicznych, ambicji i aspiracji
- uświadomienie sobie własnych możliwości i poznanie sposobów ich wykorzystania
- dochodzenie do własnego systemu doskonalenia się, opartego na wykorzystaniu doświadczeń, obserwowaniu rzeczywistości, uczeniu się, kształtowaniu pożądanych umiejętności i nawyków

3. Umiejętność myślenia poprzez:
- analizowanie sytuacji, generowanie twórczych rozwiązań, ich ocena, selekcja, wybór
- rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji
- stosowanie metod, technik i narzędzi kreatywnego myślenia - indywidualnych i grupowych
- samodzielność myślenia, dochodzenie do własnych opinii i sądów

4. Umiejętność działania poprzez:
- planowanie i organizowanie pracy
- zarządzanie własnym czasem
- samokontrola i ocenianie rezultatów
- wybór priorytetów na podstawie własnej hierarchii wartości
- wybór kierunku, w którym się zmierza

5. Umiejętność komunikowania się poprzez:
- posługiwanie się mową ciała
- aktywne słuchanie. Empatia
- prezentowanie własnych przemyśleń i opinii
- obrona własnego zdania
- negocjowanie. Rozwiązywanie konfliktów
- praca w zespole

6. Umiejętność kierowania własnymi emocjami poprzez:
- rozumienie swoich uczuć
- wyzwalanie wewnętrznego potencjału
- radzenie sobie ze stresem
- wywieranie wpływu na innych

2. Cele wychowawcze realizowane w ramach podstaw przedsiębiorczości

Proces dydaktyczny podstaw przedsiębiorczości służy także osiąganiu celów wychowawczych przejawiających się w wymienionych poniżej postawach i wartościach:

1. Przedsiębiorczość i kreatywność:
- przedsiębiorczość jako cnota w ujęciu współczesnej etyki biznesu
- wypracowanie aktywnej postawy w zdobywaniu środków do życia, miejsca pracy i mieszkania

2. Uczciwość:
- uznawanie przyjętych norm moralnych i reguł gry zarówno w firmie jak i w stosunkach między firmami
- przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji, dotrzymywanie umów, terminowe wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych, uczciwa reklama
- nienaruszanie własności firmy
- chronienie tajemnicy firmy

3. Rzetelna praca:
- punktualność, zaangażowanie
- rzetelne wypełnianie obowiązków
- identyfikowanie z interesem firmy

4. Odpowiedzialność:
- postawa odpowiedzialności:
a. za produkt
b. za bezpieczeństwo, zdrowie i byt pracowników
c. za jakość pracy
- odpowiedzialność społeczna za skutki działań firmy wobec społeczeństwie

5. Samodoskonalenie i samorealizacja:
- podnoszenie swoich kwalifikacji
- podwyższanie kompetencji, rozwijanie zdolności i talentów
- doskonalenie umiejętności pracy w zespole i komunikowania się z innymi

6. Solidarność międzyludzka:
- docenianie osiągnięć pracowników
- zapewnianie im możliwości rozwoju, awansu i samorealizacji
- uczciwa płaca za dobrą pracę
- tworzenie nowych miejsc pracy

7. Ochrona środowiska:
- dbałość o to, aby działalność firmy była przyjazna środowisku i nie przyczyniała się do jego degradacji
- oszczędność materiału, paliwa, energii
- poszanowanie praw zwierząt

Zajęcia prowadzące do osiągnięcia celów kształcenia powinny być realizowane z zastosowaniem zróżnicowanych metod kształcenia. Należy zachować odpowiednie proporcje pomiędzy aktywnością nauczyciela i aktywnością uczniów, która może przybierać formę samodzielnej pracy w domu.

Zadawane przez nauczyciela pisemne prace domowe powinny być nastawione na rozwiązywanie problemów i korzystanie z różnych źródeł informacji oraz sprawdzać umiejętność formułowania krótkich wypowiedzi pisemnych na tematy ekonomiczne.

Uczeń może wtedy wykazać się swoją aktywnością i przedsiębiorczością.

3. Klasyfikacja prac domowych

Dydaktycy podają różne klasyfikacje prac domowych. W. Okoń - w zależności od określonego celu - dzieli zadania domowe na:
- zadania mające na celu opanowanie nowego materiału,
- zadania umożliwiające utrwalenie przyswojonego wcześniej materiału,
- zadania kształtujące umiejętności i nawyki, - zadania rozwijające samodzielność w myśleniu i w działaniu.

J. Zborowski, w zależności od celu i treści zadań domowych, wyodrębnia:
- zadania utrwalające opracowany na lekcji materiał,
- zadania pogłębiające i rozszerzające wiedzę,
- zadania przygotowujące częściowo lub w całości materiał do nowej lekcji i prace twórcze.

Zadanie domowe nie może być oderwane od celu i treści jednostki dydaktycznej, dlatego należy uwzględnić zadania przygotowujące do lekcji i zadania, które są na niej kontynuowane.
Wśród zadań domowych przygotowujących można wskazać na:
- poszukiwanie materiału,
- obserwację na określony temat,
- uprzedzające czytanie z określonym zadaniem,
- przypomnienie sobie znanego już materiału.

Zadania domowe - które są kontynuacją lekcji, można ze względu na cel, który realizują, podzielić na cztery rodzaje:
- zadania, które są dokończeniem lub dopełnieniem,
- zadania, które są utrwaleniem i pogłębieniem
- zadania, które poszerzają treści i doświadczenia zdobyte na lekcji,
- zadania, które bazują na praktyce i prowadzą do praktyki

Prace domowe mogą być wykonywane indywidualnie i grupowo oraz mogą posiadać różny stopień trudności.

Stopień trudności zadania domowego musi być nieco mniejszy niż prac wykonywanych podczas lekcji, kiedy uczeń może poprosić nauczyciela o wyjaśnienie niezrozumiałego polecenia.

4. Czynniki wpływające na jakość pracy domowej

W latach osiemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych Ameryki prowadzono badania nad złożonością procesu pracy domowej. H. Cooper i B. Nye uznali, że praca domowa jest jednym z najbardziej złożonych procesów dydaktycznych, na który oddziałuje znacznie więcej różnorodnych czynników niż w przypadku innych działań dydaktycznych.

Praca domowa rozpoczyna się i kończy w klasie, ale jej główna część przebiega w domu. Uczniowie samodzielnie podejmują decyzje o tym, w jaki sposób, kiedy i w jakich warunkach przygotować pracę domową. Warto pamiętać, że w planowaniu, organizowaniu i realizacji pracy domowej - oprócz uczniów i nauczycieli - w dużym stopniu uczestniczą rodzice. Niektóre matki i ojcowie włączają się w zadanie domowe dobrowolnie, inni są zmobilizowani poleceniem nauczyciela.

Zdaniem H. Coopera, do najistotniejszych czynników wpływających na planowanie, przebieg i realizację pracy domowej należą:
- zewnętrzne,
- charakteryzujące zadanie,
- inicjujące,
- środowiskowe,
- zamykające proces.

Do czynników zewnętrznych można zaliczyć: zdolności ucznia, motywację, nawyki ucznia, przedmiot, poziom nauczania.
Czynniki charakteryzujące zadanie to: cele, wielkość pracy, czas, stopień trudności, stopień indywidualizacji, wymagane umiejętności, możliwości wyboru, kontekst społeczny.

Wśród czynników inicjujących amerykański dydaktyk wymienia: propozycje materiałów do wykorzystania, sugerowane sposoby wykonania, powiązania z programem nauczania. Czynniki środociskowe to: konkurenci czasu ucznia (np. telewizja, Internet, sport, gry), domowe warunki zewnętrzne (przestrzeń, wygodne miejsce, światło, cisza, dostęp do materiałów), czynniki osobowe (rodzice, rodzeństwo, koleżanki, koledzy).

Ostatnia grupa czynników w dużym stopniu wpływająca na jakość pracy domowej, nazwana przez Coopera "czynnikami zamykającymi" , obejmuje: informację zwrotną, ocenę, ustny lub pisemny komentarz, zastosowanie w zajęciach lekcyjnych.

Amerykański specjalista przypomina, że nauczyciele często skupiają uwagę na czynnikach środowiskowych oraz zewnętrznych, zapominając o pozostałych. Warunki domowe w jakich uczeń wykonuje zadanie domowe odgrywają znaczącą rolę. Przestrzeń, wygodne miejsce, oświetlenie, dopływ powietrza, wyposażenie w niezbędne materiały piśmiennicze lub komputer z drukarką wpływają na jakość pracy.

Podobnie wzmacniająca lub osłabiająca proces odrabiania pracy domowej jest obecność innych osób. Zainteresowanie rodziców lub starszego rodzeństwa, zapewnienie spokoju, pomoc w zaplanowaniu czasu i warunków pracy, wspieranie w podjęciu decyzji o rezygnacji z innych zajęć na rzecz pracy domowej, zachęta, współpraca.

W warunkach polskich warto uwzględnić specyficzne czynniki środowiskowe (czas i warunki odrabiania lekcji), wpływające na wykonanie pracy domowej przez dzieci wiejskie. Ich sytuacja znacznie odbiega od rówieśników mieszkających w mieście. Dzieci z rodzin rolniczych już do najmłodszych lat są angażowanego do prac domowych i prac w gospodarstwie rolnym. Czas pracy w gospodarstwie jest dość zróżnicowany i uzależniony od dnia tygodnia (dzień powszedni, sobota, niedziela), pory roku. Najwięcej czasu na ten cel poświęcają dzieci w sobotę, kiedy średni czas pracy dziecka wynosi 3 godziny. Specyfika produkcji rolnej powoduje, że uczniowie są najbardziej angażowani do różnorodnych prac polowych jesienią i w lecie. 96% dzieci mieszkających na wsi pomaga w sianokosach, żniwach i zbiorach płodów rolnych.

Z badań przeprowadzonych na terenie województwa lubelskiego i chełmskiego wynika, że tylko potowa badanych dzieci wiejskich (53,1%) posiada oddzielny stół lub biurko do odrabiania lekcji, co trzecie (36,0)% dzieli stół z rodzeństwem, co dziewiąte (10,8%) nie ma specjalnego miejsca do odrabiania lekcji.

5. Nauczyciel jako współodpowiedzialny za pracę domową

Obowiązkiem nauczyciela jest współpraca z uczniem w procesie inicjowania, rozwijania i pogłębiania wiedzy i umiejętności, czemu mają służyć również zadania domowe. Za jakość pracy domowej odpowiada uczeń oraz nauczyciel. To on planuje pracę dobierając ją do możliwości swoich uczniów, czuwa nad tym aby była bezpośrednio powiązana z treścią lekcji i przyczyniała się do rozwoju ucznia.

Funkcja nauczyciela jako współodpowiedzialnego za pracę domową wyraża się we wnikliwym, rozważnym i przemyślanym zaplanowaniu i przygotowaniu pracy domowej oraz sposobie jej zadawania i kontrolowania. Przygotowanie to dotyczy treści, która winna być jasna, zrozumiała i dostosowana do możliwości ucznia. Zbyt trudne prace domowe zniechęcają do podejmowania jakiegokolwiek wysiłku, a zbyt łatwo wywołują znużenie.

B. Twardzicki przypomina, że praca domowa powinna być wpływać na rozwój osobowości ucznia i mieć charakter wychowawczy. Nie powinno się zadawać prac domowych w sposób mechaniczny. Niezbędne jest chociażby kilkuzdaniowe wyjaśnienie. Nie wystarczy wyjaśnić temat, przedstawić cel pracy, zakres źródeł, sposób wykonania, ale często warto wskazać jak ją zorganizować lub nawet niejednokrotnie pokazać jak to zrobić.

Współodpowiedzialność nauczyciela nie ogranicza się do planowania i zadawania pracy domowej, ale obejmuje także proces jej kontroli. Każda praca domowa winna być sprawdzona, poprawiona i oceniona.

Jeżeli jest to niedopełnione uczniowie szybko dochodzą do wniosku, że prac domowych nie trzeba i nie warto odrabiać gdyż nauczyciel ich nie przegląda. Ocena i kontrola nie są ostatecznym celem lecz winny pogłębiać motywację i mobilizować do aktywności. Wskazane jest też, aby w kontrolę włączyli się także rodzice.

Kontrola zadań domowych może być:
1. Ogólna - dotyczy wszystkich, polega na tym że nauczyciel przechodzi między ławkami, sprawdza, zapytuje kto nie wykonał zadania;
2. Szczegółowa dla niektórych - nauczyciel bierze niektóre wypracowania do ręki, każe odczytać, poleca zrelacjonować jak przebiegała, jakie są jej wyniki;
3. Co pewien czas (np.: przed końcem semestru); nauczyciel sprawdza szczegółowo pracę wszystkich a lekcji omawia pracę.

Należy pamiętać, aby kontrolę zadań domowych prowadzić systematycznie, dokładnie i obiektywnie. Kontrolować trzeba wszystkich uczniów, ale w zindywidualizowany sposób, mniej starannych sprawdzać częściej i dokładniej, mobilizując do pracy. Rzetelna ocena pracy domowej wyrażona ustnie lub pisemnie powinna w jasny sposób określać nie tylko to, co i w jaki sposób uczniowie wykonali, ale również zawierać propozycję korekty.

Bibliografia
1. W. Okoń "Zarys dydaktyki ogólnej", Warszawa 1968.
2. W. Pomykała "Encyklopedia pedagogiczna", Warszawa 1983.
3. E. Osewska "Praca domowa w katechezie" (w:) "Katecheta" nr 11/2002

Opracowanie: Teresa Lewańczyk

Wyświetleń: 1307