Potencjał intelektualny górnego śląska

Chciałabym przedstawić sylwetki, wybranych, wielkich, postaci Górnego Śląska. Są to intelektualiści, którzy poprzez swoją działalność uświadamiają kulturowe odrębności naszego regionu.

Wśród licznych zbiorów rękopiśmiennych znajdujących się w Bibliotece Śląskiej na uwagę zasługują te, które pozostały po Franciszku Goduli (1888 - 1950) - dziennikarzu publicyście i miłośniku dziejów Śląska.

Franciszek Godula, urodzony w Babicach, był niezmordowanym zbieraczem materiałów do dziejów Śląska. Jego prace znajdujemy w różnych gazetach i czasopismach. Część swoich rozważań opublikował w formie książek, a reszta zachowała się w rękopisach.

Od dzieciństwa rozmiłowany był w legendach, opowiadaniach, wydarzeniach związanych ze Śląskiem. Pasjonowała go historia, literatura polska, etnografia, problematyka handlu i przemysłu. W ostatnim przypadku - jeszcze przed wybuchem I wojny światowej - zamieszczał swoje artykuły na łamach poznańskiego "Kupca"
i "Przeglądu kupieckiego". Drukiem "Pracy" sp. zoo. w Poznaniu wydał w 1911 roku - "Historię handlu i przemysłu Górnego Śląska".

W dobie niepodległości Polski, kiedy to część Górnego Śląska wróciła do macierzy, ukazały się "Podania i opowiadania ludu śląskiego" (Katowice 1937).

Franciszek Godula pasjonował się zbieraniem wszelkich informacji, wiadomości na temat Śląska pochodzących z różnych dziedzin wiedzy. Wydobywał na światło dzienne zapomniane już fakty, historyjki i różnego rodzaju opowiastki. Przedstawiając wydarzenia i fakty związane z działalnością rozpatrywanych kościołów, bardzo często przekazywał historię miast, miasteczek i terenów wiejskich, na obszarze, których znajdowały się obiekty sakralne. Dysponując dokumentami, materiałem prasowym oraz przekazami ustnymi - relacjonował zdarzenia dotyczące życia politycznego, religijnego, bądź kulturalno - społecznego poszczególnych parafii. W rozważaniach uwzględniał postacie historyczne, osobistości danej miejscowości, zwykłych ludzi -
a ponadto strukturę ludnościową mieszkańców, zabytki sztuki oraz licznie występujące pamiątki historyczne.

Na podstawie materiałów z czasów pruskich, jak i własnych obserwacji powstał rękopis zatytułowany "Historia miast i parafii na Górnym Śląsku". Tutaj autor wykazał się niesamowitą pracowitością przygotowując historię 270 miejscowości, do których dołączono liczne wycinki prasowe.

Kolejna praca to "Notatki bibliograficzne do historii Śląska w układzie rzeczowym". Zostały one ułożone według haseł - jest ich 138. Jako pierwszy zostały odnotowane: administracja krajowa, bajki, biblioteki. Dalej autor ujął między innymi: gwarę śląską, herby, patronów Śląska, stroje ludowe (górnośląskie).

Zgromadzone liczne materiały rękopiśmienne Franciszka Goduli dotyczące Śląska zasługują na duże uznanie. Jego prace stanowią źródło bezcennej wiedzy
o naszym regionie. Są adresowane do szerokiej rzeszy odbiorców nie tylko współczesnych, ale i przyszłych pokoleń, oraz nie tylko do Ślązaków, ale i ludzi spoza Śląska.

Czym był Józef Lompa (1797 - 1863) - kolejna zasłużona dla Górnego Śląska postać - dla piśmiennictwa regionu śląskiego, wynika z tego, co napisał o nim znany górnośląski poeta, Kazimierz Ligoń w swej broszurze "Poeci Górnego Śląska". Józef Lompa był jednym z pierwszych, który wysunął piśmiennictwo polskie na Górnym Śląsku poza granice wyłącznie religijnej treści; przede wszystkim jako nauczyciel zajmował się pisaniem podręczników szkolnych, których cały materiał szkolny sumiennie zestawiał i wyjaśniał. Książeczkami tego rodzaju były np. następujące "Krótki zarys geografii Śląska", "Książka do czytania", "Pielgrzym w Ludopolu", to jest 16 nauk zawierających dzieje Śląska, "Krótki zarys historii naturalnej", "Wzory kaligraficzne polskie", "Wzory rysunkowe", "Rachownik piśmienny dla szkół elementarnych" i wiele innych.

Poznawszy upodobanie ludu, napisał mnóstwo bajek, legend i powiastek, po największej części zebranych z ust ludu śląskiego. Niektóre z nich, np. "Historia
o szlachetnej Meluzynie", drukowane są jeszcze dzisiaj. Lud kupował te książki po odpustach, czytał bardzo chętnie i podawał z rąk do rąk.

Chcąc rodaków nauczyć dobrej uprawy roli i oszczędności w gospodarstwie, napisał w tym celu wiele stosownych książek, jak np. o rolnictwie, o pszczelnictwie,
o hodowaniu drzew owocowych, o uprawie ogrodów warzywnych, o ziołach leczniczych i wiele innych.

Czego nie ogłosił w książkach, opublikował w różnych pismach polskich, jak np. w "Przyjacielu Ludu". Z jego inicjatywy powstały gazety "Telegraf Górnośląski"
i "Przewodnik Wiejski" - wychodzące w latach 1848 - 1849. Usiłował w nich uświadomić narodowo lud górnośląski.

Lompa pisał dużo nie tylko dla Ślązaków, ale i o Ślązakach, dając przez to możliwość poznania wielu uczonym historię i duszę Ślązaka.

Lompa swoją działalnością rozpoczął na Śląsku pracę polską, ruch polski
i odrodzenie narodowe. Jest on prekursorem tego odrodzenia. Działalność jego to ruch początkowy zawsze polski i do unarodowienia prowadzący.

Lompa swoją osobowością oddziałuje na współczesnych, przykładem swym pociąga ich za sobą, pobudzając do podobnych działań. Dla wszystkich jest on wzorem pracowitości i poświęcenia.

Kolejny wybitny Ślązak z pierwszej połowy XX wieku to Wojciech Korfanty (1873 - 1939) z Sadzawki (teren dzisiejszych Siemianowic). Pozostawił on trwały ślad swej intensywnej działalności politycznej i niepodległościowej nie tylko w dziejach Górnego Śląska, ale również Wielkopolski u progu II Rzeczypospolitej.

Korfanty działał przede wszystkim w określonej, niezależnej od niego wewnętrznej i międzynarodowej sytuacji społeczno --politycznej. W oparciu o jej subiektywną ocenę kształtował własną koncepcję walki o odzyskanie ziem zachodnich, a zwłaszcza Górnego Śląska pokojowymi środkami.

Dzięki swojej charyzmatycznej osobowości i atrakcyjnemu programowi, który wytyczył mu życiową drogę działania, zyskał zaufanie społeczeństwa. Jego pierwszym spektakularnym sukcesem politycznym było zdobycie mandatu poselskiego i wejście w kręgi machiny politycznej. Główne cele, które wytyczył Korfanty swojej polityce, znajdują odzwierciedlenie w poniższym programie.

W dziedzinie narodowej występował przeciwko germanizacyjnej polityce władz pruskich, przeciwko niemieckiej części duchowieństwa katolickiego na Górnym Śląsku oraz przeciwko partii Centrum.

Korfanty głosił nierozerwalną jedność Górnoślązaków z resztą narodu polskiego. Uzasadniał konieczność własnych posłów Polaków, którzy w parlamencie weszliby w skład Koła Polskiego. Domagał się równouprawnienia narodowego
i politycznego Polaków, a przede wszystkim przywrócenia języka polskiego
w szkołach, sądach i urzędach. Żądał oficjalnego zakazu planowej i zorganizowanej germanizacji.

W dziedzinie społecznej wypowiadał się za ustawową poprawą warunków pracy i płacy robotników, w tym za stopniowym wprowadzeniem ośmiogodzinnego dnia pracy. Domagał się emerytur po ukończeniu 55 roku życia, polepszenia systemu zaopatrzenia inwalidzkiego i innych zmian.

W dziedzinie politycznej występował za demokratyzacją państwa pruskiego,
a przede wszystkim za reformą systemu wyborczego do parlamentu pruskiego. Domagał się zagwarantowania ustawowego i rozszerzania wolności prasy stowarzyszeń i zgromadzeń.

Preferując otwartą walkę polityczną nie stronił Korfanty od działalności zakulisowej. Nieobce mu były metody politycznego nacisku i szantażu, dokonywania rozłamów w szeregach przeciwników, przekupywania ich, prowadzenia wojny podjazdowej, w której wszystkie chwyty były dozwolone.

W stylu uprawiania polityki przez Korfantego ogromną rolę odgrywało żywe słowo. Jego potęgę poznał stosunkowo szybko i przywiązał do niego duże znaczenie. Wiele miejsca w swoim życiu poświęcił również działalności publicystycznej. Z tego wszystkiego, co zamieścił w paru tysiącach numerów "Górnoślązaka", "Polaka", "Kuriera Śląskiego", "Polonii", można by było zebrać kilkanaście obszernych tomów.

Wojciecha Korfantego uważa się powszechnie za wybitnego polityka
i publicystę łączącego głęboki patriotyzm z dużym talentem politycznym. Jego postawa i działalność stanowi wielki wkład nie tylko dla śląskiej, ale i polskiej kultury politycznej.

Postawy przedstawionych powyżej postaci Józefa Lompy, Franciszka Goduli
i Wojciecha Korfantego stanowią z pewnością wielki potencjał intelektualny Górnego Śląska. Ich działalność rozbudzała i dotąd rozbudza świadomość regionalną oraz uświadamia kulturowe odrębności mieszkańców Górnego Śląska. Ich zasługi
z pewnością nie mogą odejść w zapomnienie.


Bibliografia:
J. Malicki i K. Helska - Kwaśnicz red., Śląskie Miscellanea Miscellanea. T.II, PAN - Oddział w Katowicach, Katowice 1998,
K. Ligoń, Poeci Górnego Ślaska, Katowice 1986,
M. Lubina red., Wszechnica Górnośląska. VII Dzieło Wojciecha Korfantego, Związek Górnośląski, Katowice - Opole - Cieszyn, 1993,
M. Orzechowski, Wojciech Korfanty. Bibliografia polityczna, Ossolineum, Wrocław 1975.

Opracowanie: mgr Anna Ganczarczyk

Wyświetleń: 1275