Kształtowanie kompetencji kluczowych w nauczaniu zintegrowanym w kontekście ogólnych zadań szkoły

Zadania szkoły i jej rola w przygotowaniu uczniów do pracy w warunkach współczesnego świata.

Nauczyciele winni dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej. Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te stanowią wzajemnie uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela.

Szkoła w zakresie nauczania, co stanowi jej zadanie specyficzne, zapewnia uczniom w szczególności:

1. Naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem.
2. Poznawanie wymaganych pojęć i zdobywanie rzetelnej wiedzy na poziomie umożliwiającym co najmniej kontynuację nauki na następnym etapie kształcenia.
3. Dochodzenie do rozumienia, a nie tylko do pamięciowego opanowania przekazywanych treści.
4. Rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności (przyczynowo - skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych itp.
5. Rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego.
6. Traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie.
7. Poznawanie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego.
8. Poznawanie dziedzictwa kultury narodowej postrzeganej w perspektywie kultury europejskiej.

W szkole uczniowie winni kształcić swoje umiejętności wykorzystywania zdobywanej wiedzy, aby w ten sposób lepiej przygotować się do pracy w warunkach współczesnego świata. Nauczyciele stwarzają uczniom warunki do nabywania następujących umiejętności:
1. Planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, przyjmowania coraz większej odpowiedzialności za własną naukę.
2. Skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i brania pod uwagę poglądów innych ludzi, poprawnego posługiwania się językiem ojczystym, przygotowania do publicznych wystąpień.
3. Efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm.
4. Rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
5. Poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
6. Odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych doświadczeń i nawyków.
7. Rozwoju sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
8. Przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.

Nauczyciele w swojej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, winni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności:
1. Znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym moralnym, duchowym).
2. Rozwijali w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie.
3. Mieli świadomość życiowej użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów szkolnych, jak i całej edukacji na danym etapie.
4. Stawali się coraz bardziej samodzielni w dążeniu do dobra w jego wymiarze indywidualnym i społecznym, godząc umiejętnie dążenie do dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialność za siebie i odpowiedzialność za innych, wolność własną z wolnością innych.
5. Poszukiwali, odkrywali i dążyli na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia wielkich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie.
6. Uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia społecznego oraz przygotowali się do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie w duchu przekazu dziedzictwa kulturowego i kształtowania postaw patriotycznych.
7. Przygotowywali się do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości oraz mieli możliwość doskonalenia się.
8. Kształtowali w sobie postawę dialogu, umiejętność słuchania innych i rozumienia ich poglądów, umieli współdziałać i współtworzyć w szkole wspólnotę nauczycieli i uczniów.

Nauczyciele, mając na uwadze osobowy rozwój ucznia, winni współdziałać na rzecz tworzenia w świadomości uczniów zintegrowanego systemu wiedzy, umiejętności i postaw. Ma to szczególne zastosowanie w nauczaniu początkowym.

Integracji wiedzy nauczanej w szkole na różnych etapach kształcenia służy wprowadzenie:
1. Kształcenia zintegrowanego w klasach I - III szkoły podstawowej
2. Bloków przedmiotowych
3. Ścieżek edukacyjnych.

Z zadań ogólnych szkoły wynika konieczność wyposażenia uczniów w kompetencje przygotowujące do życia we współczesnym świecie, a przygotowanie to może nastąpić na drodze opanowania tzw. kompetencji kluczowych.

Kształtowanie kompetencji kluczowych w nauczaniu zintegrowanym.

Gromadzenie informacji nie oznacza jeszcze umiejętności posługiwania się nimi. Nie można z góry przewidzieć, które wiadomości będą przydatne za kilka czy kilkanaście lat. Odchodzimy od gromadzenia wiedzy na rzecz umiejętności szukania jej, przekształcania i wykorzystywania dotychczasowych doświadczeń w rozwiązywaniu coraz to nowszych zadań. Staramy się wyposażyć uczniów w umiejętności, które w przyszłości pozwolą absolwentom szkół dostosować się do zmieniających się wymagań rynku pracy. Zdobycie kompetencji koniecznych do życia we współczesnym świecie może nastąpić na drodze opanowania tzw. Umiejętności Kluczowych.

I. Co masz zrobić jutro, zrób dziś - czyli planowanie, organizowanie, ocenianie własnego uczenia się.

Ustal czego, jak i po co się uczyć. Uświadom sobie zakres wiedzy, cele i sposoby uczenia się. Musisz czuć się odpowiedzialnym za własne uczenie się. Nie bój się samooceny. Nie przeceniaj się, ale nie zaniżaj swojej wartości. Oceniaj swoje własne osiągnięcia. Wyciągaj wnioski z rezultatów swojej pracy.

II. Rozmawiaj i słuchaj - czyli o skutecznym komunikowaniu się w różnych sytuacjach.

Świadomie, w jasny, przejrzysty sposób przekazuj informacje. Dostosuj się do słuchacza. Kontroluj, czy jesteś dobrze rozumiany. Obserwuj mowę ciała swoją i swojego słuchacza. Właściwie interpretuj cudze komunikaty.

III. Co dwie głowy to nie jedna - czyli o rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób.

Stawiaj hipotezy, weryfikuj, planuj działania, staraj się zauważyć podobieństwa i różnice, analizuj, dokonuj syntezy, korzystaj ze zdobytej wcześniej wiedzy.

IV. Razem czy osobno - czyli o efektywnym współdziałaniu w zespole.

Ucz się współpracować z innymi, przyjmuj różne role w grupie (lidera, sekretarza, sprawozdawcy) i związaną z tym odpowiedzialność, ucz się od innych, dziel się swoją wiedzą. Najskuteczniej pracuje się w zespole 4 - 5 osobowym.

V. Ucz się sam - czyli mniej nauczyciela, więcej ucznia.

Wiedza przekazywana przez nauczyciela nie zawsze jest zrozumiała dla ucznia. Staramy się zmienić styl pracy i sposób prowadzenia zajęć tak, by dać uczniom szansę na samodzielne i twórcze zdobywanie wiedzy. Jesteśmy doradcami i słuchaczami. Zamiast gotowych odpowiedzi stawiamy otwarte pytania pobudzające uczniów do poszukiwania własnych rozwiązań.

Kształtowanie kompetencji kluczowych wymaga zmiany struktury lekcji. Proponuję wprowadzenie pięciu etapów lekcji.

1. Zaangażowanie

W tej fazie prezentujemy uczniom temat w sposób jasny i aktywizujący ich do pracy, precyzyjnie formułujemy cele i polecenia, stwarzamy atmosferę pobudzającą do aktywnego udziału w rozwiązywaniu problemu. Teraz także tworzą się ramy organizacyjne zajęć (podział na grupy, rozplanowanie stanowisk pracy). Istotną rolę odgrywa w tej fazie nauczyciel.

2. Badanie

Uczniowie samodzielnie rozpoznają problem, dyskutują, analizują, negocjują, porządkują zdobyte dotychczas wiadomości i doświadczenia, formułują hipotezy, określają wątpliwości. W tej fazie nauczyciel jest obserwatorem i słuchaczem, ocenia, ile wiadomości i doświadczeń uczniowie wykorzystują w swojej pracy.

3. Przekształcanie

Na tym etapie uczniowie porządkują i twórczo wykorzystują zdobytą w drugiej fazie wiedzę. Proponują własne rozwiązania problemu. Wiele zależy od współpracy uczniów i ich zaangażowania. Tak pogłębiona wiedza staje się ich własną i funkcjonalną.

4. Prezentacja

Przedstawiciele grup prezentują przed pozostałymi efekty pracy. Uczniowie mają możliwość porównania różnych metod rozwiązywania problemu oraz uzyskane przez inne zespoły efektów.

5. Refleksja

To bardzo ważna, a zarazem bardzo trudna faza lekcji. Uczniowie dokonują samooceny, określają zakres zdobytej wiedzy, wyznaczają dalszy kierunek swojej pracy i planują, wykorzystując zdobyte wiadomości i umiejętności. Próbują określić metody działania i zasady wspólnego uczenia się.

Trochę więcej o kompetencjach kluczowych

1. Planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się.

Uczenie się jest związane z podejmowaniem różnych wyborów: czego i jak się uczyć, co uznać za najważniejsze, jak odkryć braki i błędy w postępowaniu, jak różnicować ważność uzyskanych informacji. Zdobycie umiejętności planowania, organizowania i oceniania procesu uczenia się daje uczniowi szansę kierowania własnym rozwojem, ale stwarzanie warunków do zdobycia tej umiejętności jest zobowiązaniem edukacyjnym szkoły.

2. Skuteczne komunikowanie się w rożnych sytuacjach.

Nieustannie rośnie różnorodność kontaktów między ludźmi. Coraz częściej musimy komunikować nasze oczekiwania oraz przyjmować informacje zwrotne. Praca sprawy publiczne kształtują się lepiej, jeżeli potrafimy podzielić się wiedzą z innymi. Człowiek musi umieć w różnych sytuacjach tworzyć i rozumieć teksty w różnych formach przekazu.

3. Efektywne współdziałanie w zespole.

Współczesny człowiek wykonuje coraz więcej zadań wspólnie z innymi. Skład zespołów może się zmieniać, ale ogólne zasady współpracy są podobne. Zmieniać się powinny także role, bo podczas pracy w grupie można być przełożonym, partnerem lub podwładnym. Praca w małych grupach w czasie lekcji przygotowuje do spełniania zadań społecznych i zawodowych. Uczenie się przez współpracę jest więc aktywną metodą zdobywania wiedzy i umiejętności, pozwala na pokonywanie trudności i rozwiązywanie problemów.

4. Rozwiązywanie problemów w twórczy sposób.

Stajemy wielokrotnie wobec sytuacji nowych i skomplikowanych, które zmuszają do nietypowego postępowania. W nowoczesnym społeczeństwie wzrasta zapotrzebowanie na ludzi myślących i pracujących twórczo. Ważnym zadaniem szkoły staje się wykorzystanie treści przedmiotowych do kształcenia aktywnej, twórczej postawy wobec trudnych oraz nietypowych problemów poznawczych i organizacyjnych.

5. Efektywne posługiwanie się technologią informacyjną.

Komputer staje się narzędziem codziennym. Trudno dziś zdobywać informacje i rozwiązywać wiele problemów bez dostępu do nowych technologii informacyjnych.
Umiejętność korzystania z tego narzędzia staje się koniecznością. Łatwy dostęp do komputera stawia nauczyciela i ucznia w nowej sytuacji dydaktycznej. Sprawne posługiwanie się komputerem obejmuje umiejętność celowego gromadzenia, przetwarzania i wykorzystywania środków informatycznych. Umiejętność tę powinno się rozwijać integralnie z kształceniem przedmiotowym.

Opracowanie: Anna Żarnowska

Wyświetleń: 543