Adhd w kontekście integracji sensorycznej

Zaburzenia zachowania u dzieci określane skrótem ADHD (od angielskiej nazwy Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli "zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi" lub inaczej "zespół hiperkinetyczny" jest cechą,
którą według światowych badań, może być dotkniętych około 5 do 10% dzieci - z przewagą chłopców. Nadpobudliwość ujawniająca się w dzieciństwie towarzyszy człowiekowi do końca życia. Wprawdzie jej nasilenie zmniejsza się z wiekiem, ulega modyfikacji najczęściej przekształcając się w zaburzenia koncentracji uwagi, ale nigdy całkowicie nie zanika.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej bywa trudny do rozpoznania u dziecka przed szóstym rokiem życia. Granica między dzieckiem nadpobudliwym a po prostu bardzo żywym jest płynna.

Zaburzenia zachowania określane mianem ADHD można zdefiniować jako: nadmierną pobudliwość w sferze emocjonalnej, poznawczej i ruchowej, która zaburza prawidłowe funkcjonowanie dziecka i powoduje problemy w codziennym życiu. Podstawowymi objawami nadpobudliwości są: nadruchliwość, impulsywność, zaburzenia koncentracji uwagi, zwiększona wrażliwość na bodźce zewnętrzne. Ze względu na rodzaj zaburzeń, w ADHD wyróżnia się trzy podtypy:
- przewaga zaburzeń koncentracji uwagi (występuje głównie u dziewcząt),
- przewaga nadruchliwości i impulsywności (występuje głównie u chłopców),
- zaburzenia typu mieszanego.

Zachowanie dziecka z zespołem hiperkinetycznym bywa przyczyną jego kłopotów w różnych sytuacjach życiowych w domu, w szkole, w grupie rówieśniczej. Trudności z koncentracją uwagi, gorsze wyniki w nauce niż by to wynikało z jego możliwości intelektualnych, brak akceptacji wśród dorosłych i w gronie rówieśników,
to najczęściej spotykane problemy dziecka.

Jaki wynika z definicji, nadpobudliwość psychoruchowa może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej, emocjonalnej. Dziecko zaburzone w sferze ruchowej zachowuje się hałaśliwie, jest pełne energii, biega, skacze, macha rękami, nie wytrzymuje bezruchu, wierci się, kręci, często jest niezręczne, niecierpliwe, brak mu precyzji
w wykonywanych czynnościach, co bywa przyczyną zniszczeń własnych wytworów i innych rzeczy znajdujących się w jego zasięgu. Zaburzenia sfery poznawczej charakteryzują się trudnością w skupieniu uwagi na jednym bodźcu. Dziecko podczas lekcji nie zwraca uwagi na to co się dzieje, często nie rozumie o co jest pytane, nie słucha poleceń, rozmawia z innymi dziećmi, nie nadąża z pisaniem, gubi wyrazy i litery, ma kłopoty z odrabianiem lekcji. Wszelkie odgłosy dochodzące z otoczenia rozpraszają jego uwagę. U niektórych dzieci występuje wzmożona wyobraźnia będąca reakcją na dodatkowe napięcia emocjonalne (np. przed odpowiedzią lub klasówką), a przejawiająca się ucieczką w świat fantazji - dziecko bywa zamyślone, nie śledzi toku lekcji, czasem mówi do siebie, robi miny, sprawia wrażenie pogrążonego w swoim świecie. Objawy zaburzeń sfery emocjonalnej są uwarunkowane zwiększoną wrażliwością na bodźce. Dziecko intensywnie reaguje na różne sytuacje, często się obraża, płacze, po czym szybko powraca do dobrego nastroju, jest drażliwe, impulsywne, konfliktowe, agresywne w stosunku do kolegów. Czasem u takiego dziecka występuje również nadmierna lękliwość, niepokój nieadekwatny do sytuacji, który bywa przyczyną występowania zaburzeń psychosomatycznych typu: przewlekłe bóle głowy i brzucha, skoki temperatury ciała i ciśnienia, moczenie i popuszczanie kału, zapalenia wrzodowe i inne bóle.

Przyczyny nadpobudliwości zasadniczo mieszczą się w kilku kategoriach:
- uwarunkowania genetyczne,
- zaburzenia równowagi między wytwarzaniem przez organizm dopaminy i noradrenaliny przy jednocześnie występującym niedoborze serotoniny - hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mózgu,
- odpowiedź emocjonalna na uwarunkowania środowiska,
- zaburzenia w integracji czynności zmysłów z właściwą do nich reakcją ruchową, zwane inaczej: zaburzeniami integracji sensorycznej.

Zarówno sfery występowania nadpobudliwości, jak jej przyczyny, rzadko występują
w izolacji.

Termin INTEGRACJA SENSORYCZNA wywodzi się od angielskiej nazwy sensory integration (w skrócie SI) i powstał po wieloletnich badaniach prowadzonych przez psychologa Jean Ayres w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles, która zajmowała się badaniami i leczeniem osób ze schorzeniami neurologicznymi.

Według definicji autorki: integracja sensoryczna to proces, w którym następuje organizacja dostarczanych do naszego organizmu wrażeń, tak by mogły być wykorzystane
w celowym, zakończonym sukcesem działaniu.

Jean Ayres opracowała narzędzia badawcze - testy SI - do określania rodzaju zaburzeń, a także metody rehabilitacyjne służące stymulacji i terapii dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.

Teoria kanadyjskiej badaczki opiera się na stwierdzeniu, iż podstawowa baza dla naszych doświadczeń w kontakcie ze światem pochodzi z danych o sobie i otoczeniu odbieranych przez nasze zmysły. Odebrane informacje poprzez system nerwowy są przenoszone do mózgu, który je porządkuje i wyzwala tzw. reakcję adaptacyjną -
- ukierunkowaną na zarejestrowany bodziec zmysłowy lub określony cel. Jednak prawidłowe reakcje adaptacyjne mogą nastąpić dopiero wtedy, gdy układ nerwowy nauczy się prawidłowo odbierać ("rozumieć i organizować") wrażenia na poziomie odruchowym, podświadomym i świadomym. Żaden z naszych zmysłów nie działa w izolacji, zbiór wszystkich informacji zmysłowych daje wiedzę, której układ nerwowy i mózg potrzebują do wytworzenia reakcji ruchowych adekwatnych do bodźców. Ruchu wymaga każda aktywność życiowa. Podstawą do osiągnięcia równowagi kinestetycznej jest prawidłowe odbieranie bodźców przez zmysły, przede wszystkim przez zmysł przedsionkowy i zmysł czucia -
- zmysły bazowe dla rozwoju ogólnego.



Zmysł przedsionkowy i zmysł czucia wspomagane są wrażeniami odbieranymi przez pozostałe zmysły:
- wzrok, który kierunkuje, nadaje cel aktywności ruchowej,
- słuch, który istotnie wpływa m.in. na rozwój mowy,
- smak i węch, które wzbogacają informacje o otoczeniu.

Dzięki procesom zachodzącym w mózgu każdego człowieka, polegającym kolejno na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu i odpowiednim interpretowaniu informacji zaczerpniętych ze zmysłów, następuje odpowiedź w postaci właściwych reakcji ruchowych.

Zaburzenia integracji sensorycznej są częstą przyczyną występowania nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci, określanej mianem ADHD. Brak równowagi między procesami pobudzenia i hamowania powoduje chaos ruchowy, który z kolei wywołuje chaos reakcji i zachowań, niezrozumienie ze strony otoczenia i często reakcje agresywne.

Jak zaburzenia integracji sensorycznej poszczególnych zmysłów mogą wpływać na reakcje i zachowanie dziecka? Przykłady:

ZMYSŁ CZUCIA
czucie zewnętrzne:

nadwrażliwość - powoduje występowanie "obronności dotykowej", dziecko negatywnie reaguje na każdy bodziec dotykowy, unika kontaktu fizycznego z innymi,

podwrażliwość - powoduje słabe odczuwanie bodźców dotykowych, dziecko może dokonywać samouszkodzeń ciała, np.: gryzie, szczypie samo siebie lub też inne dzieci.

czucie głębokie:
nadwrażliwość - powoduje spowolnienie reakcji na bodźce zewnętrzne, opóźnione, zwolnione reakcje ruchowe,
podwrażliwość - przyczynia się m.in. do zaburzeń koordynacji i rozwoju mowy, złej adaptacji w otoczeniu, szukania bodźców pobudzających, dziecko jest hałaśliwe, bywa agresywne.

ZMYSŁ PRZEDSIONKOWY
- zarówno nadwrażliwość jak i podwrażliwość wywołują u dziecka nadaktywność, nadruchliwość, np.: wiercenie się, kiwanie się na krześle, wykonywanie częstych ruchów ciałem, itp., a także zaburzenia koordynacji wzrokowej.

zaburzenia grawitacyjne: są przyczyną lęku wysokości i lęku przestrzeni, niekiedy choroby lokomocyjnej, zaburzają poczucie bezpieczeństwa.

SŁUCH, SMAK, WĘCH: nadwrażliwość - przyczynia się do powstawania niespodziewanych, nagłych reakcji, nieadekwatnych do bodźców,
podwrażliwość - powoduje podświadome poszukiwanie silnych bodźców, np.: słuchanie głośnej muzyki, hałaśliwe zachowanie.

Lista objawów mogących występować w przypadku zaburzeń integracji sensorycznej jest bardzo obszerna i w dużym stopniu tożsama z objawami charakterystycznymi dla zespołu hiperkinetycznego - ADHD. Metody diagnozy i rehabilitacji wypracowane przez J. Ayres, oparte na teorii neurofizjologicznej, pozwalają lepiej zrozumieć problemy dzieci z deficytami percepcji zmysłowej. Działania terapeutyczne polegające na usprawnianiu podstawowych funkcji rozwojowych dziecka mają za zadanie ułatwić dziecku funkcjonowanie w warunkach szkolnych, kontaktach społecznych i w wykorzystaniu jego potencjalnych możliwości.

Terapia SI zaczyna być popularna i stosowana również w niektórych (niestety jeszcze nielicznych) ośrodkach oraz poradniach psychologicznych w Polsce. Metody J. Ayres budzą zainteresowanie psychologów i terapeutów, dają też nadzieję dzieciom z dysfunkcjami psychoruchowymi i ich rodzicom.

Literatura:
Violet F. Maas, "Uczenie się przez zmysły: wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i specjalistów", Warszawa, WSiP,1998

Opracowanie: mgr Anna Robakowska

Wyświetleń: 3164