Dziecko upośledzone umysłowo w rodzinie i w szkole

W czterostopniowej klasyfikacji upośledzenia umysłowego obowiązującej w Polsce od 1 stycznia 1968r. wyodrębnia się upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim. Stopień umiarkowany i znaczny określa się również jednym wspólnym terminem- upośledzenie głębsze. Dla poszczególnych stopni upośledzenia ustalono wskaźniki liczbowe określające iloraz inteligencji:
- upośledzenie lekkie 52-67;
- upośledzenie umiarkowane 36-51;
- upośledzenie znaczne 20-35;
- upośledzenie głębokie 0-19.

Jednoznaczna szczegółowa charakterystyka dzieci umysłowo upośledzonych zakwalifikowanych do danego stopnia upośledzenia jest bardzo trudna, ponieważ każda jednostka jest odmiennie ukształtowana w wyniku jej tylko właściwych uszkodzeń układu nerwowego. Ogólnie można jednak stwierdzić, że niedorozwój umysłowy umiarkowanego i znacznego stopnia ujawnia się w czynnościach orientacyjno- poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motorycznych oraz w całej osobowości. U dzieci tych występują nieprawidłowości i zaburzenia o różnych wymiarach i zróżnicowanym nasileniu w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej, koordynacji wzrokowo- słuchowej, słuchowo- ruchowej pod względem rozwoju mowy, w ogólnym rozwoju motorycznym.

Są wśród nich dzieci zahamowane, lękliwe, nieśmiałe, ale są również żywe, niespokojne, nadruchliwe. Jedne są bardziej samodzielne w zakresie samoobsługi, inne wymagają znacznej pomocy ze strony opiekunów.

Nauczyciel szkoły życia spotyka się na co dzień z takim zjawiskiem, że niektóre dzieci umiarkowanie upośledzone w zakresie jednej lub kilku sprawności mogą funkcjonować jak dzieci znacznie upośledzone, zaś u znacznie upośledzonych niektóre sprawności mogą być rozwinięte na poziomie umiarkowanym.

Dziecko głębiej upośledzone poza zabezpieczeniem podstawowych potrzeb biologicznych, takich jak zaspokojenie głodu, chronienie od bólu, zimna, fizycznego niebezpieczeństwa, potrzebuje trwałej więzi z osobami opiekującymi się nim.

Wyraźnie zróżnicowany jest poziom potrzeb poznawczych dzieci upośledzonych umysłowo, ponieważ są one uzależnione od możliwości intelektualnych. U uczniów szkoły życia potrzeby te ograniczają się najczęściej do poznawania rzeczywistości bezpośrednio dostępnej i wyrażają się w takich czynnościach, jak: manipulowanie, malowanie, klejenie, majsterkowanie, zabawy, a rzadko w czytaniu i zdobywaniu wiedzy o szerokim świecie.

Potrzeby społeczne dzieci głębiej upośledzonych wyrażają się tym, że chcą być dostrzegane, chcą przebywać razem z innymi dziećmi, pełnić określone funkcje społeczne (w grupie, w klasie, w rodzinie), co daje im poczucie własnej wartości. Chcą doznawać życzliwości i mieć poczucie przynależności do kogoś. Swoje przeżycia i uczucia uzewnętrzniają w różny sposób, najczęściej bardzo naturalny i pozbawiony wyrachowania.

Podstawowym zadaniem nauczyciela szkoły życia jest poznanie każdego dziecka, jest to bowiem nieodzowny warunek właściwego z nim postępowania. Dziecko nie może być traktowane w sposób wyizolowany, niezbędne jest poznanie warunków jego rozwoju, historii życia, przyczyn upośledzenia, jego stopnia oraz ewentualnych odchyleń np. wady wzroku, słuchu, choroby somatyczne, psychiczne, autyzm. Znajomość potrzeb dziecka, ich specyfiki i nasilenia, poznanie środowiska, z którym jest ono związane i współzależne od niego, to podstawowe warunki przy planowaniu i organizowaniu procesu rewalidacji przez nauczyciela. Bardzo ważną sprawą jest współpraca z domem rodzinnym dziecka. Rodzice potrzebują pomocy i rady, potrzeba im też jest akceptacja i podtrzymanie ze strony nauczyciela- wychowawcy.

Nie można zapomnieć o tym, że nauczycielom potrzebne jest poczucie, iż cieszą się szacunkiem i uznaniem rodziców.

Poważne potraktowanie roli rodziców w procesie rewalidacji pozwala im zrozumieć sens pracy szkoły życia, docenić te działania, które ni mieszczą się w ogólnie przyjętych kategoriach myślenia o zadaniach szkoły np. uczenie samoobsługi, wyrabianie zaradności, kształtowanie wielu sprawności, umiejętności, nawyków, rozwijanie mowy i pojęć, podczas gdy czytanie, pisanie i liczenie pozostają na dalszym planie.

Każdy nauczyciel szkoły życia, aby poznać dziecko w sposób możliwie pełny musi poznać odpowiednią literaturę psychologiczną i pedagogiczną, śledzić bieżące informacje na ten temat w czasopismach i w literaturze.

Pierwsza szkoła życia dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym powstała w Polsce 1 września 1963r. Placówkę tę nazwano "szkołą życia" i choć jest to nazwa nieoficjalna, przyjęta umownie, używa się jej powszechnie. Pełna nazwa obowiązująca zgodnie z zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania to: Szkoła Podstawowa Specjalna dla Dzieci Głębiej Upośledzonych Umysłowo.

"Do życia przez życie" - to myśl Owidiusza Decrolyego i motto do pracy z dziećmi upośledzonymi. Teoria ta jest oparta na przekonaniu, że podstawowym zadaniem szkoły jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie poprzez praktyczne wprowadzenie ich w to życie, a w szczególności w życie społeczne, czyli przygotowanie "do życia przez życie".

Literatura
1. Irena Polkowska: "Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia" . Poradnik metodyczny dla nauczycieli. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
2. Anna Kosińska, Anna Polak, Dorota Żiżka: "Uczę metodą ośrodków pracy". Materiały pomocnicze dla nauczycieli. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 1999.
3. "Pedagogika Rewalidacyjna" , pod red. Aleksandra Hulka. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.

Opracowanie: mgr Bożena Wojtasiewicz

Wyświetleń: 989