Trudne problemy: Uświadamianie seksualne upośledzonych umysłowo

Wiek dojrzewania jest okresem olbrzymich przemian, które dokonują się zarówno w organizmie jednostki, jak i w jej psychice. Jest bardzo trudnym okresem nie tylko dla nastolatka, ale także dla jego rodziców i najbliższych. Nastolatek buntuje się przeciw obowiązującym normom, w różny sposób demonstruje swoją odrębność i sam podejmuje wszelkie decyzje. W tym okresie budzi się też zainteresowanie płcią przeciwną. Młodzi ludzie chcą się sobie podobać, zaimponować, zwrócić na siebie uwagę. To czas pierwszych sympatii i pierwszych spotkań, marzeń o bliskości, potrzymaniu za rękę i patrzeń sobie w oczy. Niekiedy z pierwszego zauroczenia rodzi się prawdziwa, głęboka miłość. I chociaż nie każdy związek przeradza się w trwałe uczucie, to każdy dostarcza wielu pozytywnych przeżyć, uczy brania, obdarzania, empatii i odpowiedzialności za drugą osobę. Jest szansa na przeżywanie marzeń, niepewności, tęsknoty, na wzbogacenie życia wewnętrznego i pełny rozwój osobowości.

Osoby z obniżoną sprawnością intelektualną dojrzewają później, ale proces ten przebiega tak samo, jak u wszystkich. Oni również nawiązują przyjaźnie i sympatie, i marzą o miłości. Bardzo rzadko jednak przyznajemy im prawo do zakochania i przeżywania najwspanialszego z ludzkich uczuć. Związki nieformalne budzą nasz ogromny niepokój, do formalnych na ogół nie dopuszczamy. Czy musi tak być? Co mogą zrobić najbliżsi i profesjonaliści, aby zmienić stereotypy? Wydaje się, że przede wszystkim należy pracować nad zmianą postaw wobec osób upośledzonych umysłowo, wskazując na ich potrzeby i respektowanie praw człowieka. Wymaga to wielkiego zaangażowania i pracy oraz ukazywania pozytywnych przykładów ludzi, którym udało się pełnić w dorosłym życiu role, jakie przypadają w udziale dojrzałym mężczyznom i kobietom.

Dla rodziców okres dojrzewania, rozpoczęcie przez dziecko aktywności seksualnej- jest okresem szczególnie trudnym. Wielu z nich nie potrafi przyznać, że zmiany fizyczne i hormonalne związane z dojrzałością płciową są naturalną częścią cyklu życia- także dziecka upośledzonego umysłowo, że ich dzieci przechodzą te same fazy rozwojowe, co dzieci nieupośledzone, tylko czasem w wolniejszym tempie. Odsuwają tę świadomość od siebie, nie zdają sobie sprawy z tego, że na efekty dojrzewania wpływają także oni, atmosfera, jaką stwarzają w domu, przestrzeń psychologiczna, jaką dają młodemu człowiekowi.

Stereotypowe postrzeganie osób z upośledzeniem umysłowym wyrządza wiele krzywdy, wpływając na zniekształcony obraz oczekiwań rodziców. Jeżeli rodzice oczekują, że ich potomkowie pozostaną na zawsze dziećmi i poprą to swoim zachowaniem, to nie można się spodziewać niczego innego niż to, że ich dzieci pozostaną infantylne i emocjonalnie niedojrzałe, nawet gdy będą już dorosłymi ludźmi. Proces uzyskiwania dojrzałości seksualnej mimo ich najlepszych intencji może być w pewnym stopniu zahamowany poprzez zaprzeczenie, że upośledzeni mogą odczuwać potrzeby seksualne i w konsekwencji- przez odmówienie im edukacji seksualnej, ścisłą kontrolę zachowań, używanie nieodpowiedniego słownictwa. Rezultat takich poczynań to egzystujący w społeczeństwie dorośli biologicznie ludzie o statusie dzieci.

Ocena poziomu uświadomienia seksualnego upośledzonych umysłowo wskazuje na znaczenie uboższy jej stan w porównaniu z nieupośledzonymi rówieśnikami. Nie potrafią prawidłowo nawiązać części ciała człowieka, nie rozumieją, skąd się wzięli na świecie, nie wiedzą, jak zachowywać się w towarzystwie, by nikogo nie urazić.

Rzadko się zdarza, że z własnej inicjatywy podejmują rozmowy na temat seksu, co jest "wygodnie" interpretowane przez otoczenie jako ich niedojrzałość do tej sfery życia czy brak zainteresowania nią. Czasem w rozmowie nastolatki ujawniają, że poruszania tematyki dotyczącej seksu zabraniają im rodzice czy opiekunowie szkolni, a wszelkie nią zainteresowanie jest "gaszone w zarodku". Seks jest "zły", a temat ten to tabu. Z tej m.in. przyczyny nie znają słownictwa w tym zakresie i nie rozumieją pytań. Jeżeli cokolwiek wiedzą, jest to wiedza niedokładna, wyrywkowa, sprzeczna, czasem fałszywa.

Upośledzone nastolatki są w gorszej sytuacji niż ich zdrowi rówieśnicy, ponieważ nie posiadając tak dobrych jak oni umiejętności czytania, nie mogą odszukiwać odpowiedzi na nurtujące ich pytania w literaturze, która jest znaczącym źródłem zdobywania wiedzy o seksie. Dlatego należy uświadomić rodziców, że potrzeby seksualne, przeżycia związane z seksem są częścią, warunkiem dobrego zdrowia, prawidłowego rozwoju psychiki i jest to nie mniej ważny fakt dla osób upośledzonych umysłowo niż dla innych ludzi.

Rodzice nie mogą decydować o wszystkich aspektach życia swoich dzieci. Rodzice ci, w przeciwieństwie do rodziców dzieci nieupośledzonych, które poznają swoją "indywidualność" spontanicznie, nie mogą być bierni. Powinni świadomie stymulować ich rozwój, wyrażanie indywidualności i niezależności (np. poprzez nałożenie obowiązku utrzymywania porządku w swoim pokoju)- zamiast nakładać różne ograniczenia czy stwarzać także sytuacje, które umożliwiają odkrywanie ograniczeń albo brak pewnych umiejętności. Rozwój umysłowy dzieci upośledzonych przedłuża się w czasie, potrzebne jest więc wspomaganie, podsycanie tego rozwoju, nauka podejmowania decyzji (poprzez danie możliwości wyboru jedzenia, muzyki, programów TV, hobby itp.).

Edukacja seksualna jest upośledzonym potrzebna, powinna mieć ona miejsce równocześnie w domu i w szkole. Praktyka pokazuje jednak, że ani szkoła, ani rodzina nie zapewnia swoim podopiecznym edukacji, której potrzebę sami odczuwają, a jednocześnie wielu rodziców i nauczycieli jest zaniepokojonych niektórymi zachowaniami seksualnymi. Gdy takie zachowania się pojawiają, opiekunowie nie wiedzą, jak zareagować. Wśród najczęściej wymienianych problemów są:
- Publiczne onanizowanie się (w szkole, na ulicy);
- Publiczne obnażanie się;
- Mniejsza kontrola potrzeb seksualnych (próby odbycia stosunku w szkole, używanie do tego celu zabawek pluszowych, namawianie do aktywności seksualnej innych osób, napastowanie w tym celu słabszych, uległych);
- Zbyt otwarte i ufne zachowania w stosunku do znajomych i nieznajomych osób: rzucanie się im na szyję, całowanie, ściskanie, dotykanie genitaliów (co może być odczytane jako prowokacja);
- Problem z antykoncepcją, obawy o zakażenie chorobami przenoszonymi drogą płciową;
- Używanie wulgarnego słownictwa;
- Obawy o wykorzystanie seksualne.

Często wymaga się odpowiedniego, odpowiedzialnego zachowania się od osób, których nigdy nie uczono zasad obowiązujących od nich stosownego do czasu i miejsca "dobrego" zachowania, musimy sami im coś przekazać. Nieznajomość zasad, jakie panują w społeczeństwie powoduje, że nie wiedzą, czego się od nich oczekuje, co jest akceptowane, a co nie (nie znają różnicy między zachowaniami właściwymi w miejscach prywatnych i publicznych). Jeśli nie wiedzą, że konsekwencją kontraktów seksualnych może być dziecko lub choroba weneryczna, nie rozumieją, dlaczego próbuje się ich powstrzymać od aktywności seksualnej, a także nie wykazują zainteresowania antykoncepcją. Niezrozumienie tego, co dzieje się z organizmem, gdy przechodzi zmiany związane z dojrzewaniem (gdy głos zaczyna się zmieniać, rośnie owłosienie okolic płciowych, dziewczynki zaczynają miesiączkować, chłopcy miewają "mokre sny", zmienia się nastrój), budzi wiele obaw i wprawia w zakłopotanie. Potrzeba uświadamiania seksualnego jest oczywista. Nie mają racji rodzice i nauczyciele, którzy twierdzą:
- "niewiedza jest dla nich szczęściem";
- "czego nie wiedzą, nie można ich ranić";
- "nie wolno budzić licha";
- "my wiemy, co jest dla nich najlepsze".

Istnieje potrzeba prostej edukacji, prowadzonej zgodnie z poziomem rozwoju, stopniem dojrzałości i umiejętnościami społecznymi. Potrzebne jest używanie prostych słów i przykładów, metod audiowizualnych, modeli, konieczne są wielokrotne powtórzenia. Edukację taką powinno się rozpoczynać wcześnie, gdyż oni potrzebują więcej czasu, by zrozumieć i utrwalić wiadomości, jakie się im podaje oraz dlatego, że będzie to procentować w uczeniu się stosunków z innymi ludźmi (w procesie socjalizacji). Oto zagadnienia, jakie powinno się omawiać z osobami upośledzonymi na temat dojrzałości seksualnej:
1. Informacja na temat własnego ciała:
- Różnice między kobietą i mężczyzną;
- Funkcje poszczególnych części ciała;
- Intymne części ciała;
- Informacja na temat miesiączkowania.
2. Informacja na temat stosunków między ludźmi w społeczeństwie (w tym pojęcia: miłości, przyjaźni, manier towarzyskich, osobistej prezencji, szanowania siebie i innych, prywatności).
3. Informacja o płodności, wydawaniu potomstwa na świat, macierzyństwie, sterylizacji.
4. Informacja na temat seksualizmu człowieka.
5. Informacja na temat poprawnych i niepoprawnych zachowań seksualnych w danych okolicznościach.
6. Informacja na temat antykoncepcji- jako zabezpieczenia przed niepożądaną ciążą, chorobami przenoszonymi drogą płciową.
7. Informacja na temat podejmowania decyzji i konsekwencji tych wyborów, zachowań asertywnych, sprzeciwiania się niechcianym propozycjom i prowokacjom- jako profilaktyka przemocy seksualnej.

Literatura
1. "Wieczne dzieci, czyli dorośli- problem seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną" , pod red. Andrzeja Suchockiego. Pismo Stowarzyszenia Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa: "Bardziej kochani". Warszawa, 2002r.
2. "Podstawy rodziców wobec seksualizmu osób z zespołem Downa. Problem uświadamiania seksualnego" , Daria Mejnartowicz. Pismo Stowarzyszenia Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa: "Bardziej kochani". Nr 2/1999r.
3. "Miara sukcesu" , Zofia Pakuła, Jacek Brewczyński. Pismo Stowarzyszenia Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa: "Bardziej kochani". Nr 3/1999r.
4. "Trudne problemy" , Elżbieta Kawecka. Pismo Stowarzyszenia Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa: "Bardziej kochani". Nr 1/2001r.

Opracowanie: mgr Bożena Wojtasiewicz

Wyświetleń: 2392