Zjawiska zachodzące w zespole wychowanków i metody ich badania

1. Zjawiska zachodzące w grupie wychowawczej.

Badania psychologii społecznej dowodzą, że istnieje potężny wpływ grupy na jednostkę. Przeciętnemu dziecku trudno jest uwolnić się od wpływu opinii grupy i zaprezentować niezależne postawy, autonomię osobowości. Następuje upodabnianie się sądów i zachowań.

Aktywność intelektualna uczniów na lekcjach pozostaje w ścisłym związku z życiem społecznym młodzieży. Nauczyciele powinni zdawać sobie sprawę z istoty społecznego bytowania uczniów. Aby naprawdę poznać każdego z nich, należy ujmować ucznia w relacji z innymi. Klasa szkolna, internacka grupa wychowawcza posiadają swą dynamikę. Kierowanie grupą wymaga odmiennych metod aniżeli prowadzenie jednostek.

Wychowawca musi więc zaznajomić się z charakterystyką pracy z grupą. Niewłaściwe są wszelkie działania mające na celu zmniejszenie spoistości klasy. Zwarty zespół łatwiej kontrolować i współpracować z nim.

W grupach zintegrowanych zaznacza się jednomyślność, wzajemna życzliwość, solidarność oraz brak konfliktów i antagonistycznych uprzedzeń. Panuje w nich klimat demokratyczny, zapewniający wszystkim akceptację, zainteresowanie i pomoc.

Spoistość grupy jest pochodną jej atrakcyjności. To znaczy, że wszyscy członkowie mają szansę zaspokajać w niej swe potrzeby, a szczególnie potrzebę afiliacji, szacunku i uznania. Brak zwartości oznacza istnienie rywalizacji i wzajemnie zwalczających się podgrup. W zespołach takich obserwuje się postawy nieżyczliwe, negatywne wzajemne wartościowanie, deprecjonowanie innych, poczucie zagrożenia, osłabienie aktywności oraz niewłaściwe praktyki obronne.

Integracja grupy ułatwia realizację zadań i celów jej stawianych. Wychowawca może i powinien ingerować w procesy grupowe i pomóc jej członkom w kształtowaniu pozytywnych wzorców postępowania. Ważne przy tym jest wpajanie właściwych postaw interpersonalnych, a głównie umiejętności porozumiewania się i współpracy.

Zrozumienie, uprzejmość, tolerancja i lojalność to rzadkie obecnie atrybuty młodych. Cele wychowawcze warto formułować na tle niedomagań współczesnej szkoły. Wszechobecne jest znerwicowanie młodzieży, nuda i marazm, liczne postawy aspołeczne, izolowanie się grup i osób, nadmierna konkurencja, dbanie o własne interesy, brak pomocy i szacunku dla drugiego człowieka, zagrożone poczucie własnej wartości, niechęć do brania na siebie odpowiedzialności, zaostrzenie konfliktów, a nierzadko jawna walka z nauczycielem i wychowawcą.

Wiedza o zespole uczniowskim, zjawiskach, które w nim występują i dynamice zmian jakie w nim zachodzą jest niezbędnym warunkiem skutecznych oddziaływań wychowawczych nauczyciela.

Organizując uczniów w zespół nauczyciel winien znać i wykorzystać zjawiska dynamiki grupowej takie jak:
- struktura zespołu i przywództwo,
- atmosfera i spójność klasy,
- normy i wzorce zachowań uczniów.

Pracując w ośrodku wychowawczym z młodzieżą "niedostosowaną społecznie" jestem zmuszona bacznie obserwować wszystkie zachodzące zmiany. Młodzież ta, wzorując się na tak zwanej "podkulturze przestępczej" funkcjonowała w swoim środowisku, w różnego rodzaju grupach nieformalnych. Dlatego też szczególnie chętnie wchodzi w skład istniejących w ośrodku, lub tez tworzy, w ramach grup wychowawczych, grupy nieformalne.

Przyjmują one swoiste normy i wzorce zachowań wywodzące się ze wspomnianej podkultury. Tworzą się nieformalne struktury.

Wyżej wymienione zjawiska decydują z kolei o atmosferze i spójności grupy wychowawczej. Istnienie grup nieformalnych znacznie ogranicza oddziaływania wychowawcy na grupę.

2. Diagnozowanie nieformalnej struktury grupy wychowawczej.

Narzędzie szybkiego i możliwie dokładnego badania dynamiki grupowej, a zwłaszcza panujących w niej stosunków interpersonalnych, stanowią techniki socjometryczne. Techniki te są częścią składową tzw. Socjometrii, czyli nauki zajmującej się ilościowym mierzeniem właściwości psychicznych cechujących grupę jako całość oraz stosunków w niej panujących. Socjometria jako nauka powstała w 1934 roku. Jednym z jej twórców jest J.L. Moreno.

Badanie metodą socjometryczną polega na zadaniu wszystkim członkom danej grupy kilku specjalnie skonstruowanych pytań dotyczących różnych rodzajów stosunków społecznych, takich jak wzajemne sympatie, zaufanie, popularność, przywództwo i inne.
W odpowiedzi osoba badana ma podać nazwisko lub nazwiska osób, z którymi chciałaby najbardziej wejść w kontakt, przy zaistnieniu pewnych umownych warunków podanych w założeniu.

W efekcie uzyskujemy informacje, kto dla kogo w danej grupie jest najbardziej lub najmniej atrakcyjny pod określonymi względami. Metoda ta dostarcz nam różnorodnych informacji o stosunkach wewnątrz grupowych. Jest niezastąpiona dla ustalenia jak pogrupować członków, aby uzyskać określony stopień ich zadowolenia z istniejącego układu stosunków. Np. możemy chcieć, aby pracowały wspólnie osoby darzące się nawzajem sympatią.

W oparciu o badania socjometryczne wychowawca zdobywa wnikliwą i bardziej wszechstronną orientację stosunków wzajemnych w grupie i pozycji poszczególnych wychowanków.

Metody te mogą ułatwić wychowawcy przegrupowanie negatywnych pod względem wychowawczym klik w grupie, celowe formowanie zwartych i sprawnych grup, regulowanie pozycji poszczególnych wychowanków w kierunku wciągania ich do aktywnego udziału w życiu społecznym grupy wychowawczej.

Natomiast grupę izolującą się należy przegrupować wykorzystując ich więzi z innymi uczniami spoza własnej kliki.

3. Klasyfikacja technik badania nieformalnej struktury grupy.

a/ Technika "Zgadnij kto?"
b/ Technika porównywania parami.
c/ Technika szeregowania rangowego
d/ Skale oszacowań
e/ Plebiscyt życzliwości i niechęci.
f/ Metody kombinowane
g/ Techniki socjometryczne Moreno.

Ad. a/ Technika "Zgadnij kto?"

Jest to technika stosowana najczęściej do wyłonienia osób spełniających określone role w grupie lub odznaczające się interesującymi nas cechami. U podstaw tej techniki leży założenie, ze każdy członek grupy spostrzega cechy i właściwości innych osób w określony, sobie właściwy sposób. Nie tylko poszczególni uczniowie nie spostrzegają jednakowo swoich kolegów, ale także wychowawca inaczej widzi i wartościuje wychowanków. Dla wychowawcy, którego zadaniem jest dbać o stworzenie właściwej atmosfery w grupie, konieczne jest zdawanie sobie sprawy z tego, jak spostrzegają i oceniają się nawzajem uczniowie oraz na ile jego ocena odbiega od oceny grupy.

Ad. b/ Technika porównywania parami.

Jest to metoda używana w psychologii eksperymentalnej, służąca do porównywania ze sobą elementów dowolnego zbioru tak, aby w efekcie uzyskać uszeregowanie ich wg wartości.

Ad. c/ Technika szeregowania rangowego.

Technika polegająca na wyliczaniu ocenianych osób kolejno według ściśle określonego kryterium oceny. Kryteria takie mogą dotyczyć pewnych charakterystycznych cech ocenianych osób, żywionej wobec nich sympatii lub antypatii, ich uzdolnień, motywów, upodobań, przejawianej przez nich aktywności społecznej.

Uczniom podajemy następującą instrukcję: Wymień wszystkich wychowanków naszej grupy, poczynając od najbardziej do najmniej lubianych przez ciebie.

Kolejne wybory wychowanek może zaznaczyć odpowiednia cyfra lub wypisać kolejno nazwiska kolegów od najbardziej do najmniej lubianych przez niego.

Ad. d/ Skale oszacowań.

Skale oszacowań różnią się od technik poprzednio wymienionych tym, że w wypadku ich zastosowania wymaga się od osoby badanej wskazania członków grupy charakteryzujących się określonym stopniem natężenia badanej cechy.

Ad. e/ Plebiscyt życzliwości i niechęci jako technika badania stosunków międzyosobniczych został wprowadzony przez Janusza Kroczaka.

Istotna cechą plebiscytu życzliwości i niechęci jest to, że stawia on poszczególnych wychowanków wobec obowiązku oceniania wszystkich wychowanków z grupy. Dzięki temu plebiscyt umożliwia wgląd w całokształt stosunków społecznych grupy, czego nie są w stanie dostarczyć techniki np. "zgadnij kto?". Z tego względu technika ta zasługuje na szczególną uwagę. Ułatwia ona nie tylko znalezienie uczniów potrzebujących pomocy, nie lubianych i niepopularnych, ale jest również miernikiem poziomu wyrobienia całej grupy.


Ad. f/ Metody kombinowane.

Nie ma jeszcze w użyciu technik odpowiadających wymaganiom tej metody. Skupia ona w sobie cechy wszystkich pozostałych, będąc jakby ich syntezą. Jest to kombinacja metody plebiscytu życzliwości z metodą szeregowania rangowego. Daje pełniejsze informacje dotyczące hierarchii poszczególnych członków w grupie, a także pozwala na wyciagnięcie wniosków dotyczących struktury wzajemnych ich powiązań, co było do tej pory domena socjometrii.

Ad. g/ Techniki socjometryczne Moreno.

Polegają one na zadawaniu wszystkim uczniom danej klasy pytania lub kilku pytań, dotyczących panujących w niej stosunków społecznych, takich zwłaszcza jak wzajemne sympatie, przyjaźnie, popularność, przywództwo. W odpowiedzi na każde z pytań wychowanek podaje nazwiska swoich kolegów z grupy, zgodnie ze ściśle określonym kryterium zwanym socjologicznym. Kryterium takie jest pewna osobista sytuacją społeczną, będącą podstawą dokonania określonego wyboru spośród wychowanków grupy, która zainteresowany jest bliżej wychowawca. Dotyczy to kryterium, na ogół jednego z trzech podstawowych dziedzin aktywności wychowanków, mianowicie nauki, zabawy lub pracy społecznej.

Każde z kryteriów socjometrycznych określa dokładnie pytania, jakie zadajemy uczniom. Pytania uwzględniające kolejno wspomniane kryteria, tj. ze względu na rodzaj aktywności uczniów, mogą mieć następujące brzmienie:
- Z kim chciałbyś pracować podczas lekcji matematyki?
- Z kim chciałbyś spędzić tegoroczne wakacje?
- Kogo wybrałbyś na gospodarza klasy?

Podstawą analizy materiału socjometrycznego jest odpowiednie jego uporządkowanie, czyli sporządzenie specjalnej tabeli socjometrycznej. W wyniku odpowiedniego stabelaryzowania danych wyłaniają się tzw. gwiazdy /osoby, które otrzymały najwięcej głosów/, osoby przeciętne /z mniejszą liczbą wyborów/, izolowane /pozbawione wyborów/ i odrzucone /z wyborami negatywnymi/.

Chcąc badać stosunki panujące wewnątrz grupy można stosować powyższe techniki biorąc pod uwagę interesujące wychowawcę kryteria i konstruować pytania takie, które dadzą badającemu jak najlepszy obraz relacji między wychowankami.
Jeśli chcesz pogłębić swoją wiedzę na temat zjawisk zachodzących w grupie wychowawczej, posiąść wiedzę w zakresie diagnozowania nieformalnej struktury grupy oraz bliżej poznać wyżej opisane techniki zajrzyj do literatury fachowej.

Literatura:

1. Janowski A. - Poznawanie uczniów. Warszawa 1975 r.
2. Janowski A. - Psychologia społeczna a zagadnienia wychowawcze. Wrocław 1980 r.
3. Łobocki M. - Wychowanie w klasie szkolnej. Warszawa 1985 r.
4. Mika S. - Psychologia społeczna dla nauczycieli. Warszawa 1980 r.
5. Pilkiewicz M. - Wybrane techniki badania nieformalnej struktury klasy szkolnej. Próba klasyfikacji.(w: Psychologia wychowawcza 1965 nr 3)
6. Rylke H., Klimowicz A.- Szkoła dla uczniów. Jak uczyć życia z ludźmi. Warszawa 1982 r.
7. Zaborowski Z. - Podstawy wychowania zespołowego. Warszawa 1962 r.

Opracowanie: Beata Ochocińska

Wyświetleń: 10099