Agresja u dzieci i młodzieży objawy, przyczyny, przeciwdziałanie

Obecnie coraz więcej dzieci i młodzieży przejawia zachowanie, które są określane jako agresywne. Samo zachowanie agresywne określane jest jako zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę przedmiotowi agresji, przybierając formę ataku, czyli napaści fizycznej lub słownej. Przejawem agresji fizycznej są wszczynane bójki, uderzenia, kopnięcia lub ukłucia kolegi, zamierzone niszczenie lub uszkodzenie różnych przedmiotów, znęcanie się nad zwierzętami, łamanie roślin lub kwiatów. Agresja słowna przejawia się natomiast w inicjowanych kłótniach, przezywaniu, wyśmiewaniu lub dokuczaniu innym dzieciom, skarżeniu, rozprzestrzenianiu złośliwych plotek i pomówień. Agresywność dziecka jest najczęściej ukierunkowana na inne dzieci lub na rzeczy martwe. Nieraz jej przedmiotem bywają osoby dorosłe; rodzice, nauczyciele, sąsiedzi.

Zachowanie dziecka agresywnego cechuje brak zdyscyplinowania, naruszanie zasad regulaminu szkolnego oraz norm współżycia obowiązującego w danej społeczności. Dziecko agresywne, wywołując powstawanie różnych konfliktów, wywiera destrukcyjny wpływ na układ stosunków społecznych istniejących w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej.

Przyczyny agresji są różnorodne i złożone. Do zachowań agresywnych przyczyniają się frustracje wywołujące wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu lub zdenerwowania np. odrzucenie w grupie rówieśniczej, temperament, niekorzystna atmosfera w domu, złe wzorce wychowawcze, niepowodzenia szkolne, wzorowanie się na agresywnych postawach w najbliższym otoczeniu. Powstają one np. wskutek odebrania dziecku atrakcyjnej zabawki, przeszkadzaniu w zabawie, obraźliwych przezwisk kolegów, otrzymania na lekcji niesprawiedliwej oceny, stosowania przez rodziców surowych kar fizycznych, zaistnienia przykrych dla dziecka wydarzeń losowych.

Frustracja powoduje blokadę, czyli brak możności zaspokajania określonych potrzeb. Powstawaniu agresywnego zachowania się dzieci i młodzieży sprzyja zwłaszcza blokada potrzeby uznania społecznego oraz potrzeby samodzielności.

Wytwarzaniu się agresywnej postawy sprzyja rygorystyczne traktowanie, stawianie mu nadmiernych wymagań, wytykanie mu różnorodnych wad i braków przy równoczesnym stawianiu za przykład osiągających lepsze wyniki w nauce lub wzorowo zachowujących się brata, siostry lub kolegi.

Agresja może powstawać także pod wpływem oddziaływania jej modeli, czyli wzorów zachowania występujących w otoczeniu, mimowolnie naśladowanych przez dziecko. Należą do nich agresywne zachowania rodziców skierowane na inne osoby, kłótnie, konflikty, awantury między rodzicami. Dziecko, które żyje w skłóconej rodzinie, nastawionej do niego wrogo, przejawia agresję w stosunku do rówieśników, powtarzając zachowanie rodziców. Modele agresywnego zachowania są, obecnie bardzo często eksponowane za pośrednictwem środków masowego przekazu ukazujących sceny bójek, walk, napadów, gwałtów, morderstw. W przykłady takich scen obfitują dzienniki radiowe i telewizyjne. Agresja jest również przedstawiana za pomocą prasy, literatury oraz innych środków przekazu słownego. W podobny sposób oddziaływają gry komputerowe i filmy o tematyce wojennej, sensacyjnej i kryminalnej. Formy agresji działają na wyobraźnię i postawę dzieci, których myślenie, nie jest w pełni dojrzałe, a których fascynacja siłą fizyczną, zręcznością bohaterów filmowych czy też bohaterów gier komputerowych staje się motywem naśladowania.

Zachowania agresywne mogą być uwarunkowane inną sytuacją dziecka w rodzinie. Jeśli rodzice zaspakajają wszystkie potrzeby dziecka, niczego mu nie odmawiając, spełniając wszystkie jego zachcianki, ze wszystkiego wyręczając, we wszystkim mu ustępując, dziecko wówczas przywyka szybko do takiego traktowania przez otoczenie, nie uczy się opanowywać swych impulsów, nie odmawia sobie czegokolwiek, nie liczy się ze zdaniem innych więc gdy znajdzie się w środowisku, które nie stawia jego potrzeb na pierwszym planie, dziecko bardzo to przeżywa, wówczas postępuje na kilka sposobów m.in. izoluje się, wycofuje, lub staje się agresywne.

Niektóre dzieci nie przejawiają agresji w domu, jednak np. w szkole ujawnia swoje agresywne zachowanie, tam gdzie nie obawia się ostrych represji, szuka od siebie słabszych.

Agresywne zachowanie się może powstawać na podłożu zachodzących w organizmie zmian chorobowych. Jest ono wtedy jednym z objawów niektórych zaburzeń nerwicowych oraz chorób psychicznych. Dzieci takie z błahych powodów denerwują się, wpadają w gniew, obrażają się na swych rówieśników lub dorosłych. Te rodzaje stanu emocjonalnie uwarunkowane indywidualnymi właściwościami systemu nerwowego, sprzyjają występowaniu agresji.

Dużą rolę w zapobieganiu powstawania agresji spełnia wytwarzanie pozytywnych postaw społecznych, kształtowanie umiejętności współżycia i współdziałania, zwłaszcza rozwiązywanie konfliktów w otoczeniu, wzajemnej pomocy, kulturalnego odnoszenia się do siebie, respektowania potrzeb innych. Ogromne znaczenie ma także wytwarzanie u dziecka poczucia godności osobistej, godności człowieka umiejącego panować nad prymitywnymi reakcjami. Równocześnie należy zainteresować dziecko takimi audycjami telewizyjnymi, filmami, książkami, które ukazują pozytywne modele zachowanie. Powinny one zawierać przykłady prawidłowo ukształtowanych kontaktów społecznych, aprobować koleżeństwo, przyjaźń, wzajemną życzliwość, gotowość udzielania pomocy i opiekowania się słabszymi. Z dzieckiem należy rozmawiać o agresji, ukazując szkodliwość przemocy.

Dziecku należy stworzyć nie tylko w domu ale i w szkole takie warunki aby czuło się kochane, potrzebne, ważne. Należy nie zapomnieć o miłości, serdeczności, dawaniu poczucia bezpieczeństwa i spokoju, bez względu na jego formy zachowania.

Literatura:
1. Pomykało W. "Vademecum dla rodziców", Wyd. Współczesne, Warszawa 1987.
2. Wójcik L. "Dorośli a agresja dziecka" w "Wychowawcy" 1998, nr 11.
3. Sandowska A. "Agresja i postawy agresywne" w "Problemy alkoholizmu" 1997, nr 6.
4. Ranschburg J. "Lęk, gniew, agresja", WSiP Warszawa 1980.

Opracowanie: Lidia Kawa

Wyświetleń: 1511