Jak pracować z trudną rodziną?

I. PRZYCZYNY I PRZEJAWY DYSFUNKCJI I PATOLOGII W RODZINIE.

Dzisiaj rodzina znajduje się pod naporem wielu czynników zewnętrznych, które wpływają na jej gwałtowne wielorakie przemiany. Jedne z nich mają wpływ pozytywny i polepszają warunki jej życia, inne zaś powodują jej dezintegrację i dezorganizację.

Rodzina jest podstawowym środowiskiem narodzin i rozwoju człowieka, podstawową komórką życia społecznego. Spełnia wiele funkcji istotnych dla prawidłowego rozwoju i wychowania dziecka. By dziecko mogło się prawidłowo rozwijać, musi mieć poczucie bezpieczeństwa, przynależności do kogoś, oparcia w kimś. Czynniki te umożliwiają bowiem uczenie się społecznych zachowań. Są ściśle związane z rozwojem umysłowym. Wpływają na motywację do podejmowania działań. Wobec tak pojętej roli rodziny, duży niepokój budzić powinno coraz mniej aktywne wypełnianie przez współczesne rodziny funkcji społeczno - wychowawczej. Proces wychowania dzieci i młodzieży w rodzinie bywa zdeformowany przez takie zjawiska jak: alkoholizm, ubóstwo, nieporadność życiowa rodziców, niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich, rozpad rodziny przez rozwód, niskie kwalifikacje ogólne i etyczne rodziców. Zjawiska te stanowią podstawowe przyczyny dysfunkcji i patologii rodziny w Polsce.

1. Alkohol.

Poważnym problemem społecznym w Polsce od dawana jest nadużywanie alkoholu. Do podstawowych problemów alkoholowych należą: samozniszczenie osób uzależnionych i nadmiernie pijących, dezintegracja rodziny, szkody występujące u członków rodzin alkoholików (np. zaburzenia zdrowia, zaburzenia wzajemnych relacji, chroniczny stres, ubóstwo, zaniżenie szans życiowych), naruszanie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe. Alkoholizm jest częstą przyczyną rozpadu rodziny, sieroctwa społecznego dzieci, a także przestępstw przeciwko rodzinie, w tym przeciw dzieciom.

2. Niski poziom materialny.

Liczba rodzin w Polsce o niskich dochodach w ostatnich latach coraz bardziej się powiększa. Ubóstwem najbardziej zagrożone są rodziny wielodzietne oraz niepełne, rodziny osób bezrobotnych, mieszkających w małych miastach i wsiach, oraz te, których głowa rodziny ma niski poziom wykształcenia. Zwykle rodziny te mieszkają w lokalach o niskim standardzie. Brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, ciasnota mieszkaniowa wyzwala nieporozumienia między małżonkami, często agresję, a u dzieci nadpobudliwość i trudności w nauce.

3. Niski poziom wykształcenia i nieporadność życiowa.

Na realizację funkcji wychowawczej i trudności z tym związane ma czasem wpływ niski poziom wykształcenia i nieporadność życiowa. Nieporadność przejawia się w nadopiekuńczości, ograniczaniu swobody lub rygoryzmie. Nieporadność wiąże się często z kłopotami materialnymi rodziny, z alkoholizmem współmałżonka, niepełnosprawnością dziecka.

4. Złe wypełnianie obowiązków rodzicielskich.

Niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodziców w stosunku do dzieci może przybrać formę nadużyć, zachowań patologicznych takich jak: maltretowanie dziecka, dawanie złego przykładu swym postępowaniem i nałogami. Zachowania rodziców takie jak: alkoholizm, rozwiązłość, kradzieże i rozboje - prowadzą często do sieroctwa społecznego. Rodziców pozbawia się władzy nad dziećmi i umieszcza się je w placówkach opiekuńczo - wychowawczych, czy w rodzinach zastępczych.

5. Przemoc fizyczna i psychiczna w rodzinie.

Rzadko przemoc w rodzinie jest ujawniana przed instytucjami wymiaru sprawiedliwości czy policją. Należy do niej psychiczne i fizyczne znęcanie się rodziców nad dziećmi, jednego z małżonków nad drugim (najczęściej męża nad żoną ), a także dorastających dzieci nad rodzicami. W ostatnich latach wzrosła liczba skazanych za przestępstwa przeciwko rodzinie. Sprawcami przestępstw są najczęściej mężczyźni, często nadużywający alkoholu. Ofiarami przemocy w rodzinie są najczęściej żony, matki oraz dzieci. Przemoc domowa przyjmuje czasem formy bardzo drastyczne: dzieci maltretowane, molestowane seksualnie.

II. PRZEJAWY NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY.

Środowisko rodzin patologicznych wpływa w dużym stopniu na występowanie przejawów nieprzystosowania społecznego. Najczęstsze przejawy to: systematyczne wagary, wielogodzinne spędzanie czasu bez kontroli rodziców, ucieczki z domu, przebywanie w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów, palenie papierosów, picie alkoholu, porzucenie szkoły, drobne kradzieże, przynależenie do nieformalnych grup.

1. Problemy w nauce dzieci i młodzieży.

Bardzo często dzieci z rodzin dysfunkcyjnych mają trudności w nauce szkolnej oraz sprawiają kłopoty wychowawcze w szkole, w domu i środowisku rówieśniczym. Uczniowie mają trudności w przyswojeniu wiedzy oraz koncentracji uwagi w czasie zajęć szkolnych. Agresywnie zachowują się wobec kolegów, izolują się od rówieśników.

2. Wchodzenie na drogę przestępczości dzieci i młodzieży.

W Polsce w ostatnich latach można zaobserwować wzrost liczby nieletnich popełniających przestępstwa. Rośnie udział nieletnich wśród sprawców przestępstw o charakterze kryminalnym, w tym przestępstw dokonywanych przeciwko zdrowiu i życiu. Większość czynów karalnych popełniają chłopcy, ale wzrasta również liczba nieletnich dziewcząt dopuszczających się przestępstw. Obniża się również wiek młodocianych przestępców.

3. Próby samobójcze i samobójstwa wśród dzieci i młodzieży.

W ostatnich latach wzrosła liczba dokonanych samobójstw oraz prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. To może pośrednio świadczyć o natężeniu dysfunkcji i patologii w pewnej grupie rodzin.

4. Zetkniecie się z narkotykami dzieci i młodzieży.

Narkomania występuje przede wszystkim wśród młodzieży, ale również dzieci zaczyna dotyczyć ten problem. Zaczynają od najłatwiej dostępnych środków wziewnych: kleje, rozpuszczalniki, przechodząc do coraz mocniejszych. Dostęp i zakup środków odurzających niestety nie stanowi obecnie problemu.

5. Prostytucja wśród młodzieży.

Prostytucja występuje w niewielkiej skali, ale bulwersuje opinię społeczną. Nierządem trudnią się głównie dziewczęta, chociaż ostatnie doniesienia policyjne mówią również o chłopcach. Okazjonalnie prostytucją trudnią się młode narkomanki, w celu uzyskania pieniędzy na zakup środków odurzających.

III. POMOC STOSOWANA W SYTUACJACH DYSFUNKCJONALNOŚCI I PATOLOGII W RODZINACH.

W przypadku trudności w nauce pomoc dziecku i rodzinie powinna oferować szkoła, psycholodzy i pedagodzy szkolni, psycholodzy i specjaliści z poradni psychologiczno - pedagogicznych. Oferuje pomoc w formie zajęć wyrównawczych, pogadanek i konsultacji.

Prowadzone są zajęcia socjoterapeutyczne, terapia osób zagrożonych uzależnieniami, terapia rodzin, treningi, warsztaty oraz udzielane są różne formy pomocy indywidualnej i grupowej.

Częściową opiekę nad dzieckiem zagrożonym dysfunkcją rodziny oferują placówki oświatowe: ogniska wychowawcze, świetlice profilaktyczno - wychowawcze, ośrodki szkolno - wychowawcze dla młodzieży zagrożonej niedostosowaniem społecznym.

W stosunku do rodziców niewłaściwie sprawujących opiekę przewidziano odpowiednie środki prawno - instytucjonalne. Mają one służyć zapewnieniu dziecku normalnego dzieciństwa i warunków rozwoju psychofizycznego. W ostateczności pozbawia się rodziców władzy rodzicielskiej lub ją zawiesza. Ustanawia się opiekę nad dzieckiem lub umieszcza okresowo lub na stałe w placówce opiekuńczo- wychowawczej. Szuka się dla dziecka rodziny zastępczej lub umieszcza w domu dziecka. Najlepiej, jak tą rodzinę zastępczą stanowią najbliżsi krewni: dziadkowie, wujostwo itp.

IV. SZKOŁA I RODZINA. JAK PRACOWAĆ Z RODZINĄ TRUDNĄ?

Bez udziału rodziców trudno, a niekiedy wręcz niemożliwe jest rozwiązywanie podstawowych problemów dydaktyczno wychowawczych. Muszą jednak wystąpić równocześnie trzy czynniki wspomagające współpracę szkoły z rodziną:

1. Rodzice i nauczyciele muszą być świadomi korzyści płynących ze wzajemnej współpracy.
2. Zmiana motywacji rodziców do współpracy ze szkołą i zmiana odniesienia rodziców i nauczycieli na relację partnerską.
3. Dobra wola i zrozumienie z każdej strony to czynniki wpływające na właściwą współpracę szkoły i rodziny.

Współpraca z rodzicami (nie tylko z rodzin dysfunkcyjnych i patologicznych, czy ogólnie mówiąc trudnych) dla dobra dziecka. Ale te uwagi odnoszą się do tych rodzin w szczególny sposób.

Celowe wydaje się podjecie takich działań jak:

- Diagnozowanie grupy klasowej - poznanie potrzeb i możliwości każdego dziecka, rozpoznanie trudności, także ewentualnie trudnych sytuacji w rodzinie;
- Wspólne planowanie pracy wychowawczej - udział rodziców w konstruowaniu planu pracy wychowawczej klasy i szkoły;
- Przybliżenie rodzicom Statutu Szkoły, Programu Wychowawczego Szkoły, Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania;
- Poznanie środowiska domowego dziecka oraz możliwości ewentualnych zagrożeń, czy istnienia patologii w rodzinie;
- Zapoznanie rodziców z wykazem placówek, poradni itp. służących pomocą wychowawczą dla rodziców i ich dzieci (adresy i telefony);
- Integrowanie zespołu rodziców i nauczycieli w celu łatwiejszego wypracowania wspólnego frontu oddziaływań wychowawczych. Na spotkaniach z rodzicami więcej czasu i uwagi na sprawy wychowawcze, nie tylko na sprawy wyników nauce;
- Przygotowanie rodziców do roli "wychowawcy" swojego dziecka. Urozmaicenie form i metod pedagogizacji rodziców;
- Organizowanie zajęć otwartych dla rodziców w formie lekcji pokazowych czy tez obserwacji zajęć wyrównawczych. Ukazanie rodzicom sposobu pomocy dziecku w nauce;
- Angażowanie rodziców w proces dydaktyczny - rodzice jako współpracownicy nauczyciela (Np. rodzic w roli eksperta w jakiejś dziedzinie prowadzący lekcję lub część lekcji);
- Informacje dla rodziców w formie drukowanych ulotek;
- Zachęcanie rodziców do współpracy w organizacji klasy (prace remontowe, porządkowe, wykonanie dekoracji itp.).

Na zakończenie kilka szczegółowych uwag w kontaktach z rodzicami, szczególnie z rodzin trudnych:

- Starać się, aby przekazywać informacje o dziecku w sposób konstruktywny i taktowny;
- Zobowiązać się przed rodzicami do absolutnej dyskrecji dotyczącej wszelkich wypowiedzi na temat ich dziecka;
- Wypowiadać się o uczniu szczerze i otwarcie, starając się eksponować jego mocne, a nie słabe strony;
- Unikać porównań z innymi dziećmi, czy rodzicami;
- Podawać różne możliwości rozwiązań problemów wychowawczych (Unikać odwoływania się do przykładów z własnej rodziny, czy własnych dzieci);
- Aktywizować rodziców na wszelki możliwy sposób, zachęcać do udziału w dyskusji czy rozwiązywaniu problemów.

Bibliografia:

1. Śliwierski Bogusław, "Współczesne teorie i nurty wychowania", Wyd. IMPULS, Kraków 1998 r.
2. Gordon Thomas, "Wychowanie bez porażek", IW. PAX, Warszawa 2000 r.
3. Gordon Thomas, "Wychowanie bez porażek w szkole", IW PAX, Warszawa 2000 r.
4. Spionek Halina, "Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia w szkole", PWN, Warszawa 1973 r.
5. Ranschburg Jeno, "Lęk, gniew, agresja" Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980 r.
6. "Zeszyt Metodyczny Klubu Pedagoga" Wieliczka 2001 r.

Opracowanie: Jan Byrski

Wyświetleń: 948