Zaburzenia rozwoju mowy i ich wpływ na niepowodzenia szkolne dzieci w młodszym wieku szkolnym

Niepowodzenia szkolne stanowią poważny problem w życiu wielu uczniów.

Przez niepowodzenia szkolne rozumiemy "proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań" (W. Okoń, 1984, s. 203).

Aby z niepowodzeniami skutecznie walczyć, należy poznać ich przyczynę. I. Roszkiewicz (1983) podaje trzy grupy przyczyn niepowodzeń szkolnych. Są to:
a) błędy w doborze treści i metod nauczania,
b) niewłaściwe oddziaływanie środowiska rodzinnego,
c) zakłócenia rozwoju psychofizycznego dziecka, tj.:
- defekty wzroku, słuchu, zły stan zdrowia dziecka,
- tzw. fragmentaryczne zaburzenia rozwojowe, wywołujące dysfunkcje korowej części analizatorów,
- opóźnienie rozwoju procesów umysłowych,
- zakłócenia w rozwoju uczuciowości, motywacji i postaw.

Nawet jeśli któryś z wymienionych czynników występuje pojedynczo, może utrudnić naukę. Najczęściej jednak bywa tak, że tworzy się skomplikowany splot niekorzystnych dla nauki warunków.

Według H. Spionek (1975) terminem trudności szkolne można posługiwać się wtedy, gdy uczeń, pomimo starań, nie potrafi w odpowiednim czasie przyswoić sobie wiadomości i umiejętności przewidzianych w programie nauczania oraz w sytuacji, kiedy uczeń wykazuje postępy w nauce i otrzymuje zadowalające oceny, ale czyni to kosztem dużego wkładu pracy własnej, rodziców, a czasem i korepetytorów.

Osiąganie sukcesów w nauce szkolnej, bądź ich brak, ma istotne znaczenie dla całego rozwoju dziecka. Decydują o tym, czy jest ono radosne czy smutne, akceptowane w rodzinie czy odrzucane, pożądane wśród rówieśników czy pozostające na uboczu. Niepowodzenia szkolne mogą stać się przyczyną zaburzeń zachowania i spowodować ukształtowanie się niewłaściwych postaw takich, jak bierność, brak zadowolenia z nauki, poczucie zagrożenia czy niekorzystnej pozycji społecznej. Dlatego też konieczne jest wczesne wykrycie przyczyn powodujących niepowodzenia w nauce.

Jedną z przyczyn mogą być zaburzenia rozwoju mowy. "Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter dwustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy przyczyniają się do powstawania trudności w nauce, z drugiej strony przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują powstawanie zaburzeń mowy" (E. Spałek, C. Piechowicz - Kułakowska, 1996, s. 27). Zaburzenia mowy wpływają niekorzystnie przede wszystkim na naukę czytania, pisania oraz umiejętności wypowiadania się. Niepoprawna wymowa dziecka jest często źródłem błędów w pisaniu. Jeżeli dziecko źle wymawia wyrazy, może również źle je zapisywać. Utrudnia to, w znacznym stopniu, naukę ortografii.

Trudności w czytaniu i pisaniu bardzo często występują u dzieci, u których występowały zaburzenia mowy w rozwoju ontogenetycznym, bądź występują jeszcze w wieku szkolnym. Dzieci te zazwyczaj obciążone są defektami percepcji słuchowej, wzrokowej, funkcji ruchowych i ich wzajemnej integracji. W zależności od rodzaju deficytu, dzieci nie różnicują liter kształto - czy dźwiękopodobnych, ich pismo charakteryzuje słaby poziom graficzny, mają specyficzne trudności w czytaniu. Mowa, czytanie i pisanie są efektem współdziałania i koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej, dlatego też obserwuje się współwystępowanie zaburzeń mowy, czytania i pisania (B. Sawa, 1990).

Najczęściej spotykanymi wadami mającymi wpływ na pisanie są seplenienie, reranie, ubezdźwięcznianie głosek dźwięcznych. Natomiast jąkanie i mowa nosowa nie mają większego wpływu na postępy w opanowaniu ortografii (A. Jedut, A. Pleskot, 1991).

Nieprawidłowo wymawiane głoski syczące oraz r czasami wpływają na zmianę znaczenia czytanego i pisanego słowa, np. szum - sum, rak - lak. Powoduje to utrudnienie w uchwyceniu sensu czytanego tekstu, co z kolei negatywnie wpływa na proces uczenia się. W pisaniu wypracowań i w pisaniu ze słuchu pojawiają się błędy, będące odbiciem wadliwej wymowy (E. Spałek, C. Piechowicz - Kułakowska, 1996).

Trudności wczytaniu (dysleksja) polegają na tym, że:
"- wyrazy nie są czytane cała - na skutek złego mechanizmu czytania,
- opuszczane są sylaby w środku wyrazów,
- opuszczane są wyrazy, ponieważ zdania są czytane powierzchownie i tylko słowa dobrze znane są czytane poprawnie,
- przestawiane są sylaby, bo uczeń czyta całość, a potem wraca do pierwszych sylab,
- brak jest dostatecznej szybkości w czytaniu,
- wadliwy jest sposób robienia pauz w czytaniu tekstu (...), a także niewłaściwa melodia zdania oraz nieprawidłowe akcenty logiczne lub ich brak" (I. Styczek, 1980, s. 528).

Dzieci mające trudności w czytaniu i pisaniu należy otaczać atmosferą serdeczności i życzliwości i starać się nie dopuścić do powstania u nich zniechęcenia.

Przedłużające się niepowodzenia szkolne powodują często proces znerwicowania się dziecka. U niektórych uczniów może to prowadzić do pojawienia się jąkania, a u innych, już wcześniej jąkających się, może spotęgować istniejącą wadę wymowy. Czynnikami sprzyjającymi nasilenie się jąkania są m.in. stany napięcia nerwowego, przeciążenie nauką, kpiny kolegów, lęk przed stopniami. Jąkanie wykazuje tendencję do nawrotów w sytuacjach nasilających się trudności w nauce.

Nieprawidłowy rozwój mowy w zakresie artykulacji ma bardzo duży wpływ na naukę dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku szkolnym. Trudności, których uczniowie doznają już w początkowych klasach rzutują w sposób istotny na dalszą karierę szkolną dziecka. Dlatego ważne jest, aby wszelkie wady wymowy były szybko i zdecydowanie eliminowane.

Bibliografia:
1. Jedut A., Pleskot A. Nauczanie ortografii w klasach I - III. Warszawa 1991.
2. Okoń W. Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984.
3. Roszkiewicz I. Młodszy wiek szkolny. Warszawa 1983.
4. Sawa B. Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa 1990.
5. Spałek E., Piechowicz - Kułakowska C. Jak pomóc dziecku z wadą wymowy. Kraków 1996.
6. Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1975.
7. Styczek I. Logopedia. Warszawa 1980.

Opracowanie: Barbara Siergiej

Wyświetleń: 1838