Przedmiot sztuka w nowym systemie edukacyjnym

1. Związki malarstwa z muzyką

Pochodne związków malarstwa z muzyką można odnaleźć w sposobach współistnienia: w jednym dziele lub we wzajemnym uzupełnianiu się. Obydwie sztuki może także łączyć postać twórcy, który jednocześnie zajmując się muzyką i malarstwem przenosi elementy z jednej dziedziny do drugiej. Powiązanie występuje także we wspólnej historii sztuk, których rozwój i zmiany z nim związane przebiegały podobnie. Muzyka i malarstwo są językiem, przy pomocy którego artyści mogą opowiadać o sobie, swoich refleksjach i o świecie, który ich otacza. Jest to specyficzny sposób komunikowania się, gdyż pozwala na bardzo osobisty i indywidualny przekaz. Jeżeli więc w dziele sztuki mamy do czynienia z refleksją artysty o wymiarze osobistym i to samo dzieło pośredniczy między artysta a odbiorca, to może ono być sprawcą podobnej refleksji u odbiorcy. Głównym narzędziem do osiągnięcia celów w muzyce jest kompozycja zbudowana z dźwięków. Natomiast w malarstwie mamy kompozycję zbudowaną z form i barw. Do kompozycji w muzyce może być przypisana treść słowna, w malarstwie treść słowna jest zastąpiona treścią obrazową. Obydwie dziedziny łączy także zadanie czysto estetyczne, które polega na niesieniu czystej przyjemności obcowania z pięknem. Następstwem wspólnych celów muzyki z malarstwem jest podobieństwo tematyki poruszanej w dziełach różnych artystów. Wynika ona z przynależności twórców do określonego nurtu sztuki lub do określonej grupy artystów, których łączy wspólny program. Muzyka to nic innego jak zakomponowany czas przy pomocy dźwięków, a obraz to zakomponowana przestrzeń przy pomocy barw.
Wielu muzyków i malarzy starało się wykorzystać to teoretyczne podobieństwo w działaniach praktycznych. Przede wszystkim próbowali analizować, jaki stosunek do siebie mają barwa i dźwięk, jakie są między nimi zależności. Próbowali łączyć ze sobą określone kolory i odpowiadające tym kolorom dźwięki po to, by obraz stał się bardziej "muzyczny", a utwór muzyczny bardziej "malarski". Artystami, którzy zajmowali się analizą związków malarstwa z muzyką, byli między innymi: Aleksander Skriabin, Wasilij Kandinsky czy słynny współczesny reżyser Steven Spilberg. Jako przykład dopełniającego istnienia muzyki i malarstwa jest film, a konkretnie- oglądane w nim obrazy i towarzysząca im muzyka filmowa...Łatwo udowodnić, że muzyka i malarstwo na przestrzeni wieków rozwijały się w podobny sposób, przechodząc różne fazy i gwałtowne zmiany w podobnym czasie. Tak działo się, ponieważ kreowali je ludzie żyjący w podobnych warunkach i w świecie zmieniającym się w podobnym rytmie, który wpływał na ich wewnętrzne życie.

2. Integracja przedmiotu muzyki z plastyką w gimnazjum

Dla ukazania wielkiego bogactwa świata sztuki, by każde z pokazanych dzieł wywoływało oczekiwane przeżycia estetyczne i zostało w swych sensach w pełni zrozumiane, przyjęto metodę wspólnego prezentowania wielkich dzieł plastyki i muzyki jako wyrazu kultury poszczególnych epok, które w konsekwencji musiały zostać uporządkowane w ciągu następczym.

Dobierając dla celów edukacji szkolnej najwybitniejsze dzieła muzyki i plastyki poszczególnych epok, również epoki nam współczesnej (co tworzy wspólnie nasz krajobraz kulturowy), zaproponowano zarazem, wyodrębniony w tekście programu, kanon artystów genialnych (i ich arcydzieł), koniecznych do poznania i zapamiętania bez względu na dalsze losy naszych dzisiejszych uczniów tak, by żaden z nich w tym kulturalnym pejzażu nie czuł się intruzem.

Otwiera to zarazem przed nauczycielami dwie możliwości korzystania z programu: metodę liniową, pokazującą wielkie dzieła i arcydzieła w ich uwarunkowaniach rozwojowych (uwypuklając sąsiadujące epoki) oraz metodę wybiórczą tak, by chcąc ukazać duchową wzniosłość dzieła (na przykładzie obecnego w kanonie Caravaggia, można posłużyć się muzyką innego artysty z kanonu, Bacha albo Händla. W wielu przypadkach mogą być również korelujące doświadczenia plastyczne z doznaniami muzycznymi.

W integracji międzyprzedmiotowej ważne są nie tylko wspólne inicjatywy nauczycieli różnych przedmiotów szkolnych, ale i przede wszystkim realizacje, rozpatrywanie pod różnymi kątami podobnych problemów, np. formy, treści i nastroju w płaszczyźnie plastycznej, muzycznej, literackiej. Na uwagę zasługuje nie tylko integracja plastyki z historią, z literaturą, z muzyką, ale również bardziej całościowe i szersze łączenie problemów, poczynań, form organizacyjnych, motywacji i zainteresowań uczniów w szkole. Podobnie rzecz ma się z integracją międzyinstytucjonalną, gdzie "dogadywać" się powinny różne instytucje po to, aby bardziej intensywnie i w sposób "zmasowany" upowszechniały sztukę.

Idea integracji treści różnych przedmiotów szkolnych, w tym artystycznych: muzyki i plastyki powraca co jakiś czas w dyskusjach pedagogów. Reforma szkolna znacznie przyspiesza bieg wydarzeń. W klasach I-III gimnazjum muzykę i plastykę włączono w przedmiot "sztuka". W integracji obu przedmiotów należy dostrzec dodatkową szansę uatrakcyjnienia procesu dydaktycznego. Warto przywołać wybrane argumenty uzasadniające sens podejmowania wysiłków na rzecz integracji muzyki i plastyki. Pedagodzy podkreślają, że to właśnie wychowanie estetyczne, łącząc różne aspekty wiedzy o rzeczywistości, sprzyja poznaniu całościowemu, także rozumieniu złożonych zjawisk sztuki i kultury we wzajemnych związkach. Uczniowie najczęściej nie uświadamiają sobie, że odrębne dziedziny muzyki, plastyki, literatury mogą łączyć wspólne źródła inspiracji, estetyczne założenia, treści, funkcje, elementy formy, struktury. Psycholodzy głębiej wnikając w naturę samych procesów poznania dowodzą, że to właśnie twórczy kontakt ze sztuką, różnorodność artystycznych działań, operowanie symbolicznym językiem różnych dziedzin sztuki sprzyja integracji sfery emocji, intuicji z intelektualnym stosunkiem do świata, myślenia obrazowego z myśleniem symbolicznym, logicznym, abstrakcyjnym. Synteza sztuk, oczywista w przypadku związku muzyki ze słowem, gestem, ruchem, potwierdzona bujnym rozwojem: pieśni, opery, teatru, baletu, wydaje się trudniejsza do uchwycenia, gdy chodzi o muzykę i plastykę. Muzyka- sztuka zorganizowanego ruchu dźwięków w czasie i plastyka- od czasu niezależna, operująca barwą, kształtem, linią. Jednak i tu związki są możliwe. Podkreślał je romantyzm szukając wspólnoty estetycznych idei w "korespondencji sztuk" czy muzyczny impresjonizm inspirowany ideą, sposobem widzenia świata, specyfiką plastycznego wyrażania oraz literackim symbolizmem.

Dla nas ważne jest jednak, aby w toku zintegrowanych muzyczno-plastycznych działań intensywnie kształcić i rozwijać wyobraźnię, twórcze myślenie, elastyczność aparatu percepcji, a przy tym stwarzać szansę zainteresowania sztuką każdemu uczniowi, który może "wypowiedzieć" się już to w języku muzyki, już to w języku plastyki. W najczęściej stosowanych zadaniach inspirację prac plastycznych dzieci stanowią ilustracyjne czy programowe utwory muzyczne sugerujące środkami dźwiękowymi określony temat, domniemaną treść. Dzieci mogą też środkami plastycznymi próbować, w sposób indywidualny, zgodny z własnymi odczuciami, oddać klimat słuchanej muzyki. Znacznie trudniejszym zadaniem jest poszukiwanie analogii konstrukcyjnych pomiędzy muzyką i plastyką, na przykład: percepcja utworu muzycznego i interpretacja plastyczna jego budowy, formy. Wymaga się tu od uczniów umiejętności podążania za rozwojem dźwiękowej akcji, jej poszczególnych faz, odcinków, zauważenia sposobu organizacji całości, także poszczególnych elementów struktury: kształtu melodii, charakteru rytmu, dynamiki, tempa, faktury, czy taż transpozycji języka muzycznego na plastyczny.

Punktem wyjścia może być też dzieło plastyczne, na przykład obraz abstrakcyjny, wnikliwa obserwacja przez uczniów układów graficznych- kompozycji z plam, barw, kształtów, kresek, które mogą inspirować twórcze działania muzyczne.

Analogii można poszukać też w samej materii, w tworzywie: dźwięk-punkt, melodię- linię, grupę dźwięków- plamę barwną.

Inspiracją dla muzycznej i plastycznej ekspresji może też stać się "ważne wydarzenie" - przeżycie, na przykład kontakt z przyrodą, obejrzany film, spektakl, utwór literacki. Na lekcjach mogą wówczas powstawać i utwory muzyczne, i prace plastyczne interpretujące wspólny temat środkami różnych sztuk.

Literatura:
M. Malinowski: Związki muzyki i malarstwa, /w./ Plastyka i wychowanie, 1999 nr 5
S. K. Stopczyk, B. Neubart: Plastyka-program nauczania, Warszawa, 1999
I. Wojnar: Nauczyciel i wychowanie estetyczne, Warszawa, 1968
B. Smoleńska-Zielińska: Unia plastyki z muzyką w szkole, /w. / Plastyka i wychowanie, 1999 nr 4

Opracowanie: mgr Elżbieta Faryno

Wyświetleń: 1554