Integralność kształcenia i wychowania w praktyce szkolnej

"Rzeczypospolite zawsze takie będą
jakie ich młodzieży chowanie"
(Jan Zamoyski)

Według nowych założeń w punkcie centralnym pracy edukacyjnej powinien znajdować się uczeń i jego wszechstronny rozwój. Stąd sprawą zasadniczą staje się: jakość, integralne podejście do wiedzy oraz indywidualne traktowanie ucznia, patrzenie na niego w perspektywie jego własnej drogi życiowej. W stanowiącej załącznik do rozporządzenia MEN z 15 lutego 1999r. podstawie programowej znajdują się m. in. następujące zapisy: Działalność edukacyjna szkoły powinna być określona przez:
1) szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy - obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego
2) program wychowawczy szkoły, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli. W szczególności w programie należy określić "szczegółowe cele edukacyjne-kształcenia i wychowania".

O ile dotychczas szkoła, przez nastawienie na przekazywanie maksymalnej ilości informacji, podporządkowywała ucznia rozwojowi wiedzy naukowej, o tyle obecnie w podstawie programowej przyjmuje się że "nauczyciele winni dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej". Dążenie do wszechstronnego rozwoju ucznia stanowi główny punkt odniesienia dla całej działalności edukacyjnej nauczycieli. Jeśli rozwój ucznia jest celem, to z konieczności poza przekazem wiedzy w takim samym stopniu muszą się liczyć dwa inne zadania: umiejętność praktycznego wykorzystania tej wiedzy przez ucznia oraz jego postawa moralna. Dlatego w podstawie programowej zapisano, że "Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania".

Od zawsze istniał dylemat czy uczyć czy wychowywać? Dopiero istniejąca obecnie reforma zwróciła uwagę na to, iż wychowanie i kształcenie powinno stanowić w pracy szkoły integralną całość. W kształceniu szkolnym powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem: informacji a rozwojem umiejętności i wychowaniem. Tak jak istnieje powiedzenie: nauka poprzez zabawę tak w tej reformie chodzi o to aby uczyć jednocześnie wychowując. Uczeń powinien mieć w szkole możliwość integralnego rozwoju wszystkich sfer swojej osobowości (rozwijać się fizycznie, kształtować zmysły, uczyć się kierowania emocjami, nabywać sprawności intelektualne, rozwijać się moralnie, ćwiczyć wolę i rozwijać się duchowo).

Podstawa programowa, uznając nauczanie za zadanie najwłaściwsze dla działalności szkolnej, określa jej różne formy w nawiązaniu do umiejętności i wychowania. Szkoła w zakresie nauczania zapewnia uczniom w szczególności:
1. Naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze zrozumieniem.
2. Poznawanie wymaganych pojęć i zdobywanie rzetelnej wiedzy na poziomie umożliwiającym co najmniej kontynuacje nauki na następnym etapie kształcenia.
3. Dochodzenie do rozumienia, a nie tylko do pamięciowego opanowania przekazywanych treści.
4. Rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego.
5. Traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie.
6. Rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności.
7. Poznawanie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego.
8. Poznawanie dziedzictwa kultury narodowej postrzeganej w perspektywie kultury
europejskiej.

Idea integralności stanowi fundament nowego typu nauczania i wychowania. Zasada ta w pełni realizowana jest w nauczaniu początkowym i dlatego nazywa się je zintegrowanym. Blok przedmiotowy- występujący w następnym etapie kształcenia- jest formą integrowania treści nauczania i umiejętności z różnych dziedzin wiedzy realizowanych w toku jednolitych zajęć edukacyjnych. Największe znaczenie dla wychowania ma ścieżka edukacyjna, czyli zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania różnych przedmiotów bloków przedmiotowych) lub w postaci odrębnych zajęć.

Wiedza, umiejętności i wychowanie to trzy wielkie drogi do rzeczywistego świata i trzy wielkie zadania dla nauczyciela. Kształtowanie umiejętności powinno zatem być spójne z nauczaniem i wychowaniem.

Nauczyciele stwarzają uczniom warunki do nabywania następujących umiejętności:
1. Planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, przyjmowania coraz większej odpowiedzialności za własną naukę.
2. Skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i brania pod uwagę poglądów innych ludzi, poprawnego porozumiewania się językiem ojczystym, przygotowania do publicznych wystąpień.
3. Efektywnego współdziałania w zespole i w pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm.
4. Rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
5. Poszukiwania, podporządkowywania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
6. Odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych doświadczeń i nawyków.
7. Rozwoju sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.
8. Przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych.

Nauczyciele w swej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, winni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności:
1. Znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym, duchowym).
2. Rozwijali w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie.
3. Mieli świadomość życiowej użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów szkolnych jak i całej edukacji na danym etapie.
4. Stawali się coraz bardziej samodzielni w dążeniu do dobra w jego wymiarze intelektualnym i społecznym godząc umiejętne dążenie do dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialność za siebie i odpowiedzialność za innych, wolność własną z wolnością innych.
5. Poszukiwali, odkrywali i dążyli na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia wielkich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie.
6. Uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie w duchu przekazu dziedzictwa kulturowego i kształtowania postaw patriotycznych.
7. Przygotowywali się do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości oraz mieli możliwość doskonalenia się.
8. Kształtowali w sobie postawę dialogu, umiejętności słuchania innych i rozumienia ich poglądów; umieli współdziałać i współtworzyć w szkole wspólnotę nauczycieli i uczniów.

Celem ogólnym wychowania jest "wszechstronny rozwój osobowy uczniów". Dzięki wychowaniu uczeń powinien chcieć podążać dalej, rozwijać w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie. Ważne jest, aby pod wpływem wychowania szkolnego uczniowie budowali koncepcję swojego życia i uczyli się realizacji swoich celów poprzez rzetelną pracę i uczciwość. Takie utożsamianie nauczania i wychowania wymaga od szkoły zgodności działań dydaktycznych i wychowawczych, wręcz zbieżności ideowej i programowej, utożsamiania celów nauczania z wartościami wychowawczymi.

Dla nauczycieli i rodziców ważnym jest by między rozwojem intelektualnym w wychowaniem została stworzona właściwa proporcja. Uczeń świadomy swoich celów życiowych odnajdywać będzie w sobie motywację do dalszej nauki.

Bardzo ważną rolę w integracji kształcenia i wychowania odgrywa nauczyciel, lecz nie odniesie on sukcesu jeśli po drodze będzie krzywdził ludzi, ranił przyjaciół i bliskich. Aby odniósł sukces musi zadbać nie tylko o rozwój intelektualny swoich podopiecznych ale także o stronę emocjonalną, duchową i fizyczną. "...szkoła kształtując intelekt ucznia przez wprowadzenie go w arkana wielu nauk szczegółowych nie może pominąć inspirowania rozwoju tego, co najistotniejsze: rozwoju samego człowieczeństwa".

Tylko integracja wychowania i kształcenia będzie świadczyła o powodzeniu reformy oświaty.

W starym chińskim opowiadaniu pewien mądry nauczyciel powiedział
"...Najwięcej zadowolenia w życiu daje widok dziecka, które
znając wskazany mu przez nas kierunek, pełne ufności rusza w drogę."

Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. nr 14 z dnia 23 lutego 1999r. poz. 129)
2. Biblioteczka Reformy nr 7 o reformie programowej
3. Biblioteczka Reformy nr 13 o wychowaniu w szkole
4. Ozimek E. (red): Jak wychowywać?, Poznań 1999

Opracowanie: Aldona Fornalik

Wyświetleń: 794