O maturze osób słabo słyszących i niesłyszących z EWĄ KOZŁOWSKĄ surdopedagogiem, logopedą z Pracowni Wspomagania Rozwoju i Integracji Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, rozmawia Beata Igielska

- Jak ludzie słabo słyszący postrzegają świat?
- Tak samo jak ludzie słyszący, tylko inaczej nabywają wiedzę i umiejętności językowe. Wszystko zależy od tego, jaki mają ubytek słuchu w paśmie mowy: 40, 60 czy 70 decybeli. Wielce niesprawiedliwe byłoby, gdyby na maturze osoby z ubytkiem słuchu rzędu 50, 70 decybeli zostały zakwalifikowane jako słabo słyszące, a potraktowane jak słyszący. Tu wiele zależy od mądrości i kompetencji dyrektora szkoły, który podejmuje decyzję, czy uczeń będzie traktowany jako słabo słyszący, czy jako niesłyszący.

- W jaki sposób dziecko z ubytkiem słuchu "nabywa" mowę?
- Wszystko zależy od stopnia ubytku słuchu, od tego, kiedy dostanie aparat, od sposobu rehabilitacji, od świadomości i zaangażowania rodziców. Aparaty słuchowe czy też implanty ślimakowe mogą podnieść próg słyszenia o 20 decybeli, ale równie dobrze o 40. To sprawa bardzo indywidualna. Mowa rozwija się najintensywniej do drugiego roku życia, jeśli w tym czasie maluch nie ma aparatu i niewiele słyszy, będzie miał bardzo opóźniony jej rozwój.

- A więc będzie miał problem także z pojęciami abstrakcyjnymi, których mnóstwo pojawia się w toku nauki szkolnej?
- Dzieci z wadą słuchu mają ubogi słownik, umykają im pojęcia abstrakcyjne, z trudnością nabywają słownictwo i wzbogacają język. To jak uczenie się języka obcego. Słowo musi być powtarzane pięćdziesiąt, sto, a może nawet pięćset razy nim wejdzie do czynnego słownika. Dla młodego człowieka z wadą słuchu dużym problemem może być więc interpretacja nawet prostego tekstu literackiego pisanego staropolszczyzną. Są bardzo małe szanse, że zrozumie słownictwo, które nie istnieje w mowie potocznej.

- Jakie warunki należałoby stworzyć na egzaminie maturzystom słabo słyszącym?
- Niezależnie od tego, czy dziecko ma mały, czy duży ubytek słuchu, aparat zawsze przetwarza dźwięk. Jedne częstotliwości może wzmacniać bardziej, inne mniej. Dlatego tak ważne jest, aby osoba, która będzie czytała na maturze polecenia, spełniała określone warunki: nie mówiła zbyt szybko, zbyt cicho, nie ustawiała się bokiem do słabo słyszącego. Większość słabo słyszących czyta z ust. Dlatego tak ważne jest, aby osoba czytająca polecenie stała w odpowiedniej od nich odległości, ale nie na tle okna, bo wtedy nie widać jej ust. Czytać powinna wyraziście, czysto artykulacyjnie, nie może być oszczędna w ruchach artykulacyjnych albo mieć brody i wąsów, które ograniczają możliwość odczytywania mowy z ust. Ponadto akustyka sali powinna być dobra, bez pogłosu, odbić. Należy też pamiętać, że osobie z aparatem słuchowym mogą bardzo przeszkadzać dźwięki dodatkowe, jak: szuranie krzesłem, pokasływanie, wiercenie. Uczeń słabo słyszący czytany tekst powinien dostać na piśmie. Podczas egzaminu z języka obcego w żadnym wypadku tekst nie może być odtwarzany z taśmy magnetofonowej. Musi być czytany! Te wszystkie elementy powinny być uwzględnione. W innym przypadku nie może być mowy o optymalnych warunkach słyszenia.

- Czyli nie obniżamy poziomu matury?
- Niezależnie od rodzaju dysfunkcji maturzysta powinien prezentować pewien poziom wiedzy i umiejętności, umieć posługiwać się językiem polskim. Osobom z wadą słuchu do zdawania matury należy stworzyć odpowiednie warunki, a nie obniżać poziom tego egzaminu. Zamiast rezygnować z pojęć abstrakcyjnych i zubażać i tak już ubogie słownictwo, pozwólmy uczniom z wadą słuchu korzystać z wszelkiego rodzaju słowników: wyrazów obcych, frazeologicznego, języka polskiego. Przecież umiejętność posługiwania się słownikiem to też duża sztuka.

- Słabo słyszący maturzyści powinni więc mieć prawo do korzystania ze wszystkich słowników na każdym egzaminie. Tymczasem podobnie jak uczniowie zdrowi jedynie na maturze z języka polskiego mogą korzystać ze słownika ortograficznego i poprawnej polszczyzny.
- Ograniczanie osobom z wadą słuchu dostępu do słowników nie jest dobrym pomysłem. Mało tego, należałoby się także zastanowić, czy ich prac maturalnych nie sprawdzać według pewnego klucza, podobnie jak prac dyslektyków. Osoby słabo słyszące również popełniają charakterystyczne błędy, ponieważ pewnych głosek nie słyszą. Tymczasem z oficjalnego komunikatu Centralnej Komisji Egzaminacyjnej wynika, że "osoby słabo słyszące mają prawo do korzystania z urządzeń technicznych odpowiednich do ich wady słuchu". CKE ma zapewne na myśli aparat słuchowy, ewentualnie system FM, gdzie mikrofon ma osoba z komisji egzaminacyjnej, a na zaczepie jest specjalna dostawka do aparatu słuchowego lub inne urządzenie wzmacniające dźwięk, z którego uczeń korzysta w szkole. W ten sposób uporano się z zapisami innego rozporządzenia, że na egzaminie nie można korzystać z urządzeń telekomunikacyjnych. Zgoda na posiadanie aparatu przez słabo słyszącego to tak, jakby krótkowidzowi na egzaminie pozwolono mieć okulary.

- Podobnych absurdów jest więcej. Około trzystu głuchych maturzystów dostanie arkusze dostosowane do ich potrzeb tylko z czterech przedmiotów: języka polskiego, obcego, historii i WOS-u. Czy taki wybór CKE jest słuszny?
- Nie wiem, czym kierowała się CKE, ale zmuszanie uczniów niesłyszących do wyboru między czterema przedmiotami, to pewnego rodzaju ograniczanie ich wolności. Oni wcale nie muszą lubić historii, a na przykład geografię, w której operuje się konkretami. Powiem więcej - historia jest dla nich trudna. Ale jeśli chcą mieć na maturze specjalnie dostosowany arkusz, nie mają wyjścia, muszą zdawać przedmiot, którego być może nie lubią.

- Uczniom słabo słyszącym ze szkół masowych podczas matury może towarzyszyć surdopedagog. Jednak do dziś nikt nie określił jego zadań.
- Surdopedagog na maturze nie powinien być martwą duszą! Jego rola to zadbanie o warunki akustyczne na sali albo, jeśli tego wymaga sytuacja - przeczytanie ponownie treści polecenia, upewnienie się, czy uczeń je usłyszał i prawidłowo zrozumiał. Powinien także wziąć udział w ocenie jego pracy.

- Co radzić spanikowanym rodzicom, dzieciom i nauczycielom - uczniów z wadami słuchu?
- Trudno ograniczać się do radzenia tylko w sprawie matur. Problem należy dostrzec znacznie wcześniej. Trzeba się zastanowić, czy za diagnozowaniem malutkich dzieci - dzięki fundacji Owsiaka - i przydzieleniem im aparatu słuchowego - jest podejmowana systematyczna rehabilitacja umożliwiająca po osiemnastu latach bezstresowe przystąpienie do matury. Gdyby tak rzeczywiście było, problemy, o których dzisiaj mówimy, nie istniałaby lub dotyczyłyby znacznie mniejszej liczby abiturientów. Zbyt często zapominamy, że wczesne inwestowanie w niepełnosprawne dziecko będzie procentowało w przyszłości. Fachowa opieka wciąż jest zbyt mało intensywna i niewystarczająca w stosunku do potrzeb.

- Na szczęście, przygotowane jest rozporządzenie o wczesnym wspomaganiu...
- ...ale jeszcze nie jest podpisane przez ministra. W związku z tym niektóre samorządy podejmują pewne działania, chociaż jeszcze nie mają takiego obowiązku. Do szkół specjalnych dla dzieci z wadą słuchu trafiają uczniowie, którzy dostali aparat zbyt późno, mniej zdolni. Inwestowanie w niepełnosprawne dziecko ciągle traktowane jest jako ryzyko. W sytuacji, gdy będzie prowadzona wczesna, intensywna rehabilitacja, a warunki i formy sprawdzianów i egzaminów będą uwzględniały stopień ubytku słuchu, uczniowie nie powinni mieć problemów z ich zdaniem. Należy jednak przy tym pamiętać, że osoba z każdą wadą słuchu nawet po wczesnej i systematycznej rehabilitacji, nigdy nie będzie funkcjonowała słuchowo tak, jak osoba słysząca.

- Dziękuję za rozmowę.