IMPRESJONIZM W MALARSTWIE.
Impresjonizm to kierunek sztuki nowoczesnej w drugiej połowie XIX wieku. Można
go uznać za końcową fazę naturalizmu, ale też za początek nowego, subiektywnego
widzenia świata, które zapoczątkowało przełom w sztuce. Świat jest takim, jakim
go widzimy, rzeczywistość nie jest statyczna, liczy się ulotne, wrażeniowe,
impresyjne chwytanie przemijających zjawisk. Impresjonizm - czemu zawdzięcza
swoją nazwę?
1874 roku odbyła się w Paryżu w atelier fotograficznym Nadara pierwsza wystawa
impresjonistów. Zestaw dzieł obejmował 30 nazwisk. Na wystawie był obraz Claude
Moneta pierwotnie zatytułowany "Marine" ("Morze"). Jeden z dziennikarzy
przygotowujący katalog wystawy, spojrzawszy na obraz Moneta zwrócił uwagę, że
prawie wszystkie wystawione obrazy maja podobne tytuły: "widok stąd", "widok
stamtąd" malarz machnął ręką i rzekł: "Daj tytuł Wrażenie". Wrażenie - to po
francusku impression (impresja). Ostatecznie obraz zawisnął na wystawie pod
tytułem "Impresja - wschód słońca". Od tej chwili dla całego kierunku, który
utrwalił się we Francji, a później przeniknął do innych krajów (również Polski),
przyjęto nazwę "impresjonizm", a malarzy nazywano impresjonistami.
Impresjoniści zrywają z perspektywą linearna, z realistycznym iluzjonizmem,
obserwują barwy widma słonecznego; zamiast mieszać barwy na palecie, układają je
wprost na płótnie plamkami, aby w oku widza nastąpiło połączenie ich w szerokie,
wibrujące płaszczyzny - dywizjonizm.
DYWIZJONIZM - sposób malowania polegający na kładzeniu plamek kolorów
zasadniczych na płótnie w takim sąsiedztwie, aby w efekcie powstał pożądany
kolor, ale świetlisty i wibrujący. Stosowany przez impresjonistów poparty
badaniami, z których wynikały reguły do dziś przydatne dotyczące kolorów
dopełniających, sąsiedztwa i relacji barw.
Grupa artystów oparła swą sztukę na zdobyczach naukowych optyki fizykalnej.
Rozkład promienia światła na widmo barwne oraz teorie Chevreula kontrastu
symultanicznego i barw komplementarnych. Zademonstrował on metodę tworzenia
niezwykłych efektów optycznych przez zestawianie kolorów. Koło barwne Chevreula
ukazuje to, że różnica między dwoma kolorami jest najbardziej widoczna wtedy,
gdy kolory te umieszczone są blisko siebie. W połowie XIX wieku Eugene Chevreul
zaprojektował takie koło, by precyzyjnie ukazać relacje zachodzące między
barwami: te po niebieskiej stronie nazywane są barwami zimnymi i wydają się
oddalać; te po stronie czerwonej są ciepłe i sprawiają wrażenie przybliżania
się. Kolory dopełniające znajdują się po przeciwległych stronach koła.
Koło barwne Chevreula.
Malarstwo impresjonistyczne było zbieżne z rozwojem optyki i nauki o świetle w
XIX wieku. Isaac Newton udowodnił w 1666 roku, że białe światło można
rozszczepić na wiele barw - kolory tęczy lub widma - za pomocą pryzmatu.
Zidentyfikował te kolory jako czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski,
indygo i fioletowy. Okazało się, że istnieją trzy barwy podstawowe: czerwony,
żółty i niebieski, których odpowiednie mieszanie pozwala uzyskać pozostałe
kolory. Barwy chromatyczne to barwy z rozszczepienia promienia światła białego,
a barwy achromatyczne to biel, czerń, szarość. Naukowcy w XIX wieku doszli do
wniosku, że oko ludzkie jest bardzo wrażliwe na trzy barwy podstawowe.
Impresjoniści używali barw chromatycznych i mawiali, że "w naturze nie ma bieli,
ani czerni". Odrzucali farby "ziemne", ugry, sieny, umbry. Ich obrazy były
bardzo jasne i intensywnie kolorowe. Pierwsi malowali kolor tak, jak go widzimy
w plenerze, kiedy silne światło pochłania wyrazistość kształtu, kiedy cienie są
błękitne, a nie czarne czy szare. Cienie i światła w plenerze, zarówno własne
jak rzucone, transportowali na różnice temperaturowe barw z szeregu ciepłe
-zimne. W tej nowej metodzie transpozycji świateł na tony ciepłe, a cieni na
tony chłodne: fiolety, zielenie, błękity wzbudzali zgorszenie wśród oglądających
obrazy. Te innowacje wprowadzane zgodnie z prawdą natury, zgodnie z tym co
widzimy w danej chwili, rejestrujemy zjawiska optyczne, wrażenia świetlno -
barwne. Kolor lokalny rzeczy, kolor "widzialny", ustępuje miejsca kolorowi
wrażeniowemu, zależnemu od światła, od refleksu, od sąsiedztwa innych barw.
Każda partia koloru lokalnego rozparcelowana jest na cząsteczki, na szereg
drobnych plamek. Wszystkie te plamki maja wyraźne styczne, nie stapiają się nie
zlewają, ale nadają powierzchni malarskiej szczególną żywość, tworzą specyficzną
mikrostrukturę, nieco chropawą, z daleka dającą wrażenie świetlistości i
wibracji.
Taką strukturę mają obrazy impresjonistów od ok. 1870 roku. Za datę wkroczenia
impresjonizmu do historii sztuki przyjęto rok 1874, kiedy odbyła się pierwsza
wielka wystawa w lokalu fotografa Nadara. Tytuł obrazu Claude Moneta (1840-1926)
"Impression, soleil levant" (Wrażenie wschodu słońca) dał początek nazwie
kierunku.
Malarze impresjoniści utrwalali na płótnie przelotne, chwilowe wrażenie światła
i barwy w ich wzajemnej współzależności. Wykorzystali mieszanie optyczne barw.
Polega ono na nakładaniu farby drobnymi punktami czystych kolorów na płótno -
blisko siebie - tak, że z pewnej odległości ulegają w oku widza zlaniu w jedna
plamę wypadkowego tonu. Impresjoniści byli pierwszymi artystami, którzy wyszli w
plener z malarstwem olejnym. Obraz musiał być malowany bardzo szybko, w
bezpośrednim kontakcie ze stale zmieniającą się naturą. Wyczulenie oka wyłącznie
na aspekt barwy i światła doprowadziło do traktowania marginesowo sprawy
kształtu, przestrzeni i bryły. Krawędzie przedmiotów są zatarte, często zlewają
się ze sobą, przestrzeń jest spłycona, więcej jest "powietrza niż przestrzeni".
Impresjonizm w malarstwie tworzyli i ukształtowali malarze francuscy: Claude
Monet - uznany za twórcę kierunku, Edgar Degas, Camille Pissarro, Auguste Renoir.
O malarzach impresjonistach Camille Pissarro powiedział: "Zajmujemy poczesne
miejsce w ruchu sztuki współczesnej."
Camille Pissarro (1830-1903) - jest jednym z głównych przedstawicieli
impresjonizmu. Tematy obrazów - pejzaże pełne słońca; stosuje kontrasty barwne,
fioletowy błękit łączy ze szmaragdem morza, stosuje kolory czyste: błękity,
zielenie pól, róże, fiolety. Powiedział o sobie "Malarstwo, sztuka w ogóle,
urzekają mnie. To istota mojego życia. Reszta jest dla mnie niczym!". Malował
techniką dywizjonistyczną i pointylistyczną.
Pissarro odegrał decydującą rolę w scaleniu ruchu impresjonistycznego i
przeobrażeniach całej sztuki drugiej połowy XIX wieku. "Szczęśliwi ci, którzy
widzą piękno w miejscach zwykłych, tam gdzie inni niczego nie widzą! Wszystko
jest piękne, wystarczy tylko umieć dobrze spojrzeć." - Camille Pissarro.
"Czerwone dachy, zakątek wsi, efekty zimy" - 1877, Muzeum d'Orsay - Paryż
Edgar Degas (1834-1917)
"Chciałbym być sławnym i jednocześnie nieznanym" - mówił o sobie.
Obrazy Degasa odznaczają się świeżością plamy barwnej i faktury. Interesuje się
życiem Paryża, maluje sceny z wyścigów konnych. Interesuje go zakulisowe życie
teatru, baletu, kobieta jako istota zwiewna i ulotna w tańcu, ale także
wykonująca zwykłe ruchy w codziennych zajęciach, czynnościach. Fascynacja ruchem
przybliża go do impresjonizmu, ale kontur jest u niego zawsze wyczuwalny pod
migotliwą plamą koloru. Chwytał ruch w rysunek zwięzły, surowy. Jego niezliczone
tancerki na scenie, odpoczywające, ćwiczące, przygotowujące się do występów to
dowód fascynacji migawkowym ruchem. Nakładał farby szerokimi, zamaszystymi
pociągnięciami pędzla lub kredki (pastele). Stosował skróty perspektywiczne,
porównywane do kadru fotograficznego. Degas cieszył się uznaniem jeszcze za
życia, chociaż na starość stracił słuch i wzrok, co uniemożliwiło mu dalszą
pracę. Pozostawił po sobie oryginalną i różnorodną spuściznę składającą się z
przeszło 2 tysięcy dzieł: obrazów olejnych, pasteli oraz rzeźb.
"Primabalerina (Balet)" - 1876-1877 - pastel; Muzeum d'Orsay, Paryż
"Czesząca się kobieta" - 1890-1892 - pastel; Muzeum d'Orsay, Paryż
Auguste Renoir (1841-1919)
Malarz aktów, dzieci i kwiatów, z rubensowską radością życia oddawał jego
zmysłową powierzchnię. Zestawienia barw działają radośnie w jego dziełach,
lekko, dekoracyjnie. Płótno sprawia wrażenie malowanego bez nadmiernego wysiłku.
Była to zresztą twórczość spontaniczna, bezpośrednia, dziecięco szczera, do
czego przyznawał się sam artysta.
"Według mnie obraz ma być czymś przyjemnym, wesołym i ładnym! W życiu jest
wystarczająco dużo rzeczy przykrych, żebyśmy mieli jeszcze sami produkować
brzydactwa." - A. Renoir.
A.Renoir należy do tych nielicznych przedstawicieli impresjonizmu, dla których
najważniejszym motywem jest postać ludzka. Jest ona jednak dla niego przede
wszystkim pretekstem do ukazania bogactwa kolorów i odcieni powstających pod
wpływem światła załamującego się na nierównościach ciała i stroju ludzkiego.
Malował pojedyncze postacie i zbiorowe sceny figuralne. Jego malarstwo jest
pełne zmysłowości i radosnych scen z życia codziennego. Około 1881 roku odchodzi
od impresjonizmu. Maluje obrazy, na których kształty są bardziej określone.
Następuje u niego kształtowanie własnego stylu. Maluje akty kobiece, których
ciepłe, dojrzałe kształty wypełniają wśród zieleni krajobraz - jedność koloru,
linii i światła. Po 1890 roku maluje w subtelnych odcieniach różowo - czarnych
kobiece głowy, dziewczęta na tle pejzaży - okres "masy perłowej". Jego obrazy
stają się "rzeźbiarskie", fascynuje go bryła, pełne, czyste formy. "Renoir jest
prawdopodobnie jedynym wielkim malarzem, który nigdy nie namalował smutnego
obrazu". - Octave Mirbeau (1913).
"Huśtawka"- 1876 - Muzeum d'Orsay, Paryż
"Dziewczęta przy pianinie" - 1892 - Muzeum d'Orsay, Paryż
Claude Monet (1840-1926)
Claude Monet był najbardziej typowym dla impresjonizmu i do końca życia
najbardziej konsekwentnym i reprezentatywnym jego przedstawicielem. Urodził się
w 1840 roku w Paryżu, lecz dzieciństwo spędził w Hawrze, gdzie miejscowi notable
ochoczo kupowali u młodziutkiego rysownika karykatury swoje i znajomych. Ogromny
wpływ na jego dalsze losy wywiera poznany w 1856 roku normandzki malarz Eugene
Boudin. To ten malarz wprowadził Moneta w arkana techniki olejnej i -
niedopuszczalnej w malarstwie akademickim - pracy w plenerze. W 1858 roku
uczęszczał w Paryżu do Academie Suisse i poznał Camille'a Pissarra. Po
dwuletniej służbie wojskowej w Algierii w 1862 roku powrócił do Hawru. Wraz z
Boudinem malował studia plenerowe na wybrzezu kanału La Manche. Wrócił do
Paryża, gdzie poznał A.Renoira i A.Sisleya i wielokrotnie wyjeżdżał na plenery w
okolicy Fontainebleau. Na Salonie w 1865 roku dwa obrazy marynistyczne Moneta
zostały pozytywnie ocenione przez krytykę. Kolejny sukces malarz odniósł
pokazując portret przyszłej żony Camille -zwany "Zielona suknia" (1866). Coraz
bardziej rozjaśniał paletę barwną, analizował współzależność światła i koloru
oraz grę światłą o różnych porach dnia i roku. Wiele podróżował poznając
twórczość malarzy Europy, między innymi J.Constable'a i W.Turnera. Efektem
poszukiwań artystycznych Moneta było wynalezienie dywizjonizmu, polegającego na
ograniczeniu palety do barw widma słonecznego i nakładaniu farb drobnymi
plamkami, które mieszając się w oku widza tworzą kolory dopełniające. W 1874
roku uczestniczył w pierwszej grupowej wystawie impresjonistów w atelier
fotografa Nadera w Paryżu. Wtedy narodziła się nazwa ruchu "impresjonizm"
pochodząca od tytułu jednego z obrazów Moneta.
"Impresja- wschód słońca" - 1872 - Muzeum Marmottan, Paryż
Od słowa wrażenie, impresja powstaje nazwa kierunku w malarstwie IMPRESJONIZM.
Później uczestniczył w większości wystaw impresjonistów.
Monet wypowiedział się: "Wszystkie moje obrazy przemieniłem - zburzyłem światłem
słonecznym."
"Oświetlenie jest tak czyste w swoich błękitach i różach, że najmniejsze błędna
pociągnięcie pędzla wygląda jak plama brudu."
Bardzo często malował morze, port morski w Hawrze, żaglówki, regaty. Za pomocą
czystych kolorów stara się odtworzyć świat przepojony światłem o niezmiernej
ruchliwości. Paul Cezanne powiedział o nim: "MONET TO TYLKO OKO...ale, dobry
Boże co za oko!"
Monet przebywa kolejno w Argentenil, Vethenil (po 1878) i w Giverny (od 1883), a
więc wierny był dolinie Sekwany - kolebce impresjonizmu. Armand Silvestre o
twórczości Moneta powiedział:
"Wszystko jest wesołe, przejrzyste; wieś szczęśliwa, rzeki pełne łódek,
niezmiernie urocze życie na świeżym powietrzu."
Brał udział w wystawach, w galeriach organizowanych przez Duranda Ruela i
sprzedawał swoje obrazy. Pomimo to, Monet żył w niedostatku, jego kłopoty
materialne rozwiązały się dopiero pod koniec życia.
Od 1890 roku maluje swoje słynne, będące wyrazem wnikliwej obserwacji zjawisk
atmosferycznych decydujących o zmienności wyglądu i wyrazu tych samych
przedmiotów czy motywów pejzażowych, zależnie od pory dnia, roku i oświetlenia.
"Prekursorskie oko Moneta wyprzedza nas i prowadzi w kierunku nowego spojrzenia
na świat. Wzbogaca i wyostrza nasz odbiór tego, co nas otacza." (Georges
Clemenceau)
"Ludzie nie chcą niczego oprócz Monetów. Wydaje się, że on nie może nadążyć z
malowaniem, aby zaspokoić popyt." (Camille Pissarro)
Słynne cykle obrazów namalowane przez Moneta, to:
Stogi siana (1890-1891); Katedra w Rouen (ponad 40 wersji); Londyn i Tamiza
(1904); Wenecja (1908); Nenufary (1916-1926).
"Artysta pokazał nam istnienie tylu subtelnych różnic, ile tylko może być chwil
w życiu człowieka." (Georges Clemenceau)
Monet od 1908 roku do końca życie maluje lilie wodne, nympheas, ogród, staw w
ogrodzie w Giverny. Artysta odtwarzał refleksy nieba na powierzchni zarośniętego
lilią wodną stawu. Mówił o sobie: "...jestem pogrążony w pracy. Te pejzaże z
wodą i odbiciami stały się moją obsesją."
Stworzył Monet wspaniałe widoki swojego ogrodu. Staw nenufarów z japońskim
mostkiem w Giverny był stałym źródłem inspiracji malarza. Powiedział on kiedyś:
"Podstawowym elementem jest lustro wody, co chwilę zmieniające wygląd."
Przepływająca chmura, lekki wiatr, lub zmiana oświetlenia "niezauważalna
niewprawnym okiem" dla niego przekształcały wygląd stawu. Płótna z liliami
wodnymi bardzo różnią się nastrojem: niektóre są blade i delikatne, podczas gdy
inne pełne są energii. Japoński mostek w ogrodzie w Giverny powstał w 1893 roku.
Malowany był w 1899 roku, gdy podrosły rośliny. Pojawił się on w pierwszej
wersji Nenufarów "Staw z nenufarami" w 18 wersjach malowanych przez około 20
lat. Ogród Moneta w Giverny jest do dzisiaj troskliwie pielęgnowany, zadbany.
"Malując Nenufary pan Monet stał się artystą XX wieku." (Le Journal)
Każdy z pejzaży Moneta stanowi doskonała ilustrację rozwiniętej już teorii
impresjonistycznej. Najpierw powstało dzieło malarskie, jako wynik wnikliwej
pracy oka, potem na jego podstawie formułowane były zasady. Za jedynie ważne
problemu dla malarza uznawał tylko światło i kolor i im poświęcał cały swój
talent. Nie zostawił ani rysunków, ani dzieł graficznych. Impresjonizm
zawdzięcza Monetowi swą technikę popartą konsekwentnie przestrzeganą zasadą
pleneryzmu: czyste, jasne kolory, dywizjonizm, odrzucenie cieni, zastąpienie
czerni błękitem, fioletem, purpurą. W miarę upływu lat Monet kładzie na płótno
coraz grubszą warstwę farby, rozbicie kolorów jest mniej widoczne niż na
początku twórczości. Barwy i plamy barwne zlewają się i łączą się między sobą.
Dzięki temu odnosi się wrażenie, że światło zawarte jest w obrazie. W słońcu i w
cieniu, w przejrzystym, wiosennym dniu i szarą, zimową porą - kamień nasycony
jest kolorowymi barwnikami. U Moneta cień staje się światłem, a światło
kolorowym rozedrganiem. Współczesnych sobie zadziwia jednością palety barw i
pejzażami sprawiającymi wrażenie wibracji. Bezustannie poszukuje światła i stara
się uchwycić na płótnie ulotne wrażenie chwili. Claude Monet umiera w Giverny w
1926 roku w wieku 86 lat.
C.Monet pozostawił po sobie wiele wspaniałych dzieł.
"Kobieta z parasolką zwrócona w prawo" - 1886 - Muzeum d'Orsay, Paryż
"Dworzec Saint-Lazare" - 1877 - Muzeum d'Orsay, Paryż
"La Manneporte, Etretat" - 1886 - Metropolitan Museum of Art., Nowy Jork
"Czerwone łódki" - 1875 - Muzeum d'Orsay, Paryż
"Topole nad brzegiem Epte" - 1891 - National Gallery of Scotland, Edynburg
"Londyn, budynki parlamentu, błysk słońca we mgle" - 1904 - Muzeum d'Orsay,
Paryż
"Ogród artysty w Giverny" - 1900 - Muzeum d'Orsay, Paryż
"Staw z nenufarami" - 1899 - National Gallery, Londyn
"Nenufary" - 1916-1919 - Muzeum Marmottan, Paryż
"Staw z nenufarami, harmonia różu" - 1900 - Muzeum d'Orsay, Paryż
"Łodzie - regaty w Argenteuil" - 1874 - Luwr, Paryż
"Staw z nenufarami" - 1903 - zbiory prywatne
Opracowanie: Maria Dąbrowska
Nauczycielka plastyki
Szkoła Podstawowa w Bojanowie
|