Cykl scenariuszy lekcji języka polskiego realizujących treści edukacji filozoficznej

Scenariusz lekcji w klasie III gimnazjum

Temat: Lekcja przyrody nauką o prawdach życiowych? - Zbigniew Herbert "Pan od przyrody".

Cele lekcji:
- analiza i interpretacja tekstu lirycznego;
- rozumienie pojęcia poetyckie wspomnienie autobiograficzne;
- odczytywanie sensu utworu poetyckiego;
- gromadzenie argumentów do udziału w dyskusji.

Metody pracy:
- praca z tekstem
- dyskusja
- heureza.

Kluczowe pojęcia:
życie, śmierć, pamięć.

Materiały pomocnicze:
Wiersz Zbigniewa Herberta Pan od przyrody.

Czas trwania: 45 minut.

Projekt lekcji:

1. Po cichej lekturze tekstu, a potem głośnej jego prezentacji przez nauczyciela, uczniowie odszukują w tekście elementów biograficznych. Próbują wspólnie z nauczycielem ulokować wiersz w czasie i przestrzeni, a potem ustalić, kim są "łobuzy od historii".

2. Po ustaleniu dwudzielności kompozycyjnej uczniowie ustalają cechy i rodzaj informacji zawartych w każdej z dwóch części.

3. Uczniowie gromadzą informacje na temat podmiotu lirycznego. Dochodzą do wniosku, że występuje podwójny podmiot liryczny. Raz jawi się on jako uczeń, dziesięcioletni chłopiec, który postrzega nauczyciela z perspektywy dziecka ( nauczyciel - duży,
poważny, mądry, budzący szacunek, respekt, niepokój). Innym razem podmiot liryczny to dorosły mężczyzna z bagażem doświadczeń wojennych, wspominający lekcje przyrody, stale pamiętający nauczyciela. Zadaje sobie pytania metafizyczne dotyczące losu pana od przyrody.

4. Uczniowie próbują ustalić, co naprawdę jest przyczyną wdzięczności ucznia - dorosłego. Starają się zrekonstruować sensy, prawdy życiowe wynikających z przeprowadzonych przez nauczyciela lekcji przyrody. Skupiają się wokół następujących sensów:
- w śmierci jest życie
- życiem jest darem od innego życia
- w życiu jest śmierć
- życie jest darem, który przekazuje się innemu życiu

5. Nauczyciel otwiera dyskusje na temat nierozerwalności życia i śmierci oraz powodów niezgody podmiotu lirycznego na akt nienaturalnej śmierci. Jak rozumieć pogląd poety w odniesieniu do współczesności w związku ze śmiercią ludzi w wyniku eutanazji, zabójstw czy z powodu nieszczęśliwych wypadków?

6. Wnioskiem z analizy i interpretacji tekstu jest świadomość współobecności, nierozerwalności życia i śmierci. Jednocześnie zgoda na porządek natury, uzmysłowienie porządku istnienia. Bohater poetyckiego wspomnienia zawdzięcza nauczycielowi dojrzały, świadomy bunt - protest przeciw bezsensowi zabijania, którego żadne historyczne racje nie są w stanie uzasadnić.

7. Zadanie domowe.
Mój głos w sprawie wojen - zapisz głos w dyskusji.

Metody pracy:
- praca z tekstem - uczniowie zapoznają się z wierszem podczas lektury cichej; korzystają z tekstu na bieżąco podczas wyszukiwania elementów biograficznych, analizy i interpretacji poszczególnych jego części oraz określenia funkcji zastosowanych zabiegów poetyckich;

- dyskusja - uczniowie wyrażają swoje opinie na temat tragedii nienaturalnej śmierci we współczesnym świecie;

- heureza - nauczyciel naprowadza uczniów na poprawny tok myślowy podczas interpretacji wiersza oraz odszukiwania prawd życiowych zawartych w lekcjach przyrody.

Scenariusz lekcji języka polskiego w kl. II gimnazjum.

Temat: Utopia nie znaczy raj?- interpretacja wiersza Wisławy Szymborskiej "Utopia".

Cele lekcji:
- uświadomienie sobie przez uczniów, że zmaganie się z losem, z życiem daje człowiekowi więcej szczęścia niż wszelkie dobra "podane na tacy";
- uczenie wnioskowania i krótkiego zapisywania konkluzji.

Metody pracy:
- "burza mózgów";
- heureza;
- praca z tekstem;
- dyskusja.

Kluczowe pojęcia:
Szczęście.

Materiały pomocnicze:
Wiersz W. Szymborskiej "Utopia".

Czas trwania: 45 minut

Projekt lekcji.

1. Nauczyciel otwiera rozważania na temat szczęścia dzieląc się swoimi w tym temacie doświadczeniami. Tym samym uczniowie poddając się nastrojowi, dzielą się swoimi odczuciami.
Wspólnie próbujemy się zastanowić, czym jest szczęście, co o nim decyduje, co dla różnych ludzi jest szczęściem. Jednocześnie staramy się ustalić, co zakłóca nasze szczęście, sprawia, że czujemy się nieszczęśliwi. Przywołujemy w pamięci omawiane już wcześniej teksty, w których była mowa o miejscach, krainach wiecznej szczęśliwości. Czy tęsknimy do takich miejsc?

2. Każdy uczeń cicho czyta wiersz, potem tekst jest raz jeszcze odczytany przez lektora klasowego. Wspólnie dokonujemy charakterystyki wyspy, zapisujemy wnioski.
Na tej wyspie wszystko jest zrozumiałe.
Wszystko jest wyczerpująco udowodnione.
Wszystkie drogi prowadzą do celu, nie ma trudu daremnego.
Na każde pytanie uzyskujemy odpowiedź.
Nasze domysły zawsze okazują się słuszne.
Wszystko natychmiast rozumiemy.
Wątpliwości natychmiast są rozwiewane.
Wszystkie zagadki świata są natychmiast objaśniane.
Sens leży na widocznym miejscu.
Prawda natychmiast i bez trudu wypływa na wierzch.
Mamy "niewzruszoną pewność".
"Istota rzeczy" jest dla wszystkich widoczna.
Ponadto wyspa jest bardzo piękna.

3. Zapisujemy temat lekcji, zanim rozpoczniemy analizę trzech ostatnich skupień wiersza.

4. Próbujemy odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego mimo powabów wyspa jest bezludna?

5. Wywołujemy dyskusję. Bierzemy również pod uwagę możliwe stanowisko ucznia: "Chciałbym żyć na tej wyspie, ponieważ...".

6. Wnioskiem z lekcji będzie samodzielnie zredagowana przez każdego ucznia odpowiedź na pytanie zadane na początku dyskusji (ad. 4), np.

Żeby człowiek był szczęśliwy, musi czasem przejść przez cierpienie, musi się mylić, trudzić, błądzić oraz szukać sensu i prawdy. Bez tego życie jest nie do przyjęcia. Pozbawienie człowieka szukania, odkrywania, to pozbawienie go boskości, cząstki Boga, kreatora.

7. Zadanie domowe: Napisz, do czego i od czego uciekli ludzie z wyspy Utopii. Co zdecydowali się wybrać?

Metody pracy na lekcji:

- "burza mózgów" - uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami na temat szczęścia, doświadczeniami, wyobrażeniami, skojarzeniami; te wypowiedzi nie muszą być uporządkowane; mają służyć ostatecznemu wnioskowi, że szczęście dla każdego jest czymś innym, jednak każdy do niego dąży, a radość z niego jest tym większa, im więcej wysiłku musieliśmy włożyć w jego osiągnięcie.

- heureza - przydatna podczas interpretacji wiersza, dokonywania charakterystyki wyspy; czytelne wskazówki nauczyciela naprowadzają uczniów na poprawny tok myślowy.

- praca z tekstem - niezbędna do analizy i interpretacji wiersza, z którym uczniowie spotykają się pierwszy raz; stały dostęp do tekstu umożliwia swobodne przywoływanie cytatów, omawianie ich.

- dyskusja - czym jest szczęście, czy można je jednoznacznie zdefiniować, co sprawia, że czuję się szczęśliwy - dzielenie się spostrzeżeniami ułatwia znalezienie odpowiedzi na te pytania.

Scenariusz lekcji języka polskiego w kl. III gimnazjum.

Temat: "Najmądrzejszy jest ten, który wie, czego nie wie" - Sokrates jako przedstawiciel filozofii starożytnej.

Cele lekcji:
- zapoznanie uczniów z poglądami Sokratesa;
- poznanie pojęć filozoficznych i etycznych: prawda, uczciwość;
- przypomnienie przebiegu procesu sądowego w starożytnej Grecji- w
- Atenach; pełnienie przez uczniów różnych ról;
- kształcenie umiejętności: poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, rozwiązywania problemów w sposób twórczy, skutecznego komunikowania się w różnych sytuacjach, efektywnego współdziałania w zespole, obrony swego sądu - stanowiska, formułowania argumentów i kontrargumentów.

Metody pracy:
- wykład z elementami heurezy;
- praca z tekstem;
- techniki dramowe.

Kluczowe pojęcia:
Ludzka mądrość, metoda sokratyczna, intelektualizm etyczny.

Materiały pomocnicze:
W.Tyburski, A.Wachowiak, R.Wiśniewski "Historia filozofii i etyki do współczesności";
"Encyklopedia sławnych ludzi";
"Starożytność odległa i bliska";
wizytówki z napisami;

Czas trwania: 90 minut.

Projekt lekcji.

1. Nauczyciel przeprowadza krótki wykład na temat filozofii Sokratesa. Może on przyjąć następującą formę:

Sokrates (469-399 p.n.e.)- postać barwna, owiana legendą, słynny ateński polemista, uliczny dyskutant, skazany na śmierć na podstawie demagogicznego oskarżenia o bezbożność i psucie młodzieży. Sokrates bronił przed sądem prowokacyjnie, domagając się raczej uznania niż kary. Przyjął jednak wyrok z szacunku dla prawa, tocząc potem w więzieniu rozmowy z uczniami do ostatniej chwili życia. Nie pozostawił po sobie żadnych pism, a wszystko, co o nim wiadomo, jest świadectwem współczesnych mu przeciwników i uczniów: Arystofanesa, Ksenofonta, Platona.

Sokrates znalazł nowe rozwiązanie problemu istoty człowieka w pojęciu duszy. Uczynił duszę centrum człowieka, jego myśli i działań, świadomością siebie, swojej indywidualności intelektualnej i moralnej.

Zamiast zasady przyrody poszukuje Sokrates zasady ludzkiego działania, mądrości ludzkiej.

Sokrates poszukiwał wiedzy prowadząc dialog z ludźmi, którzy uważali się za mądrych. Sokratejska metoda poszukiwania wiedzy dzieli się na:
- elenktyczną, polegającą na krytycznym badaniu argumentów dyskutanta, wręcz ich ironicznym zabijaniu;
- maieutyczną, polegającym na wspólnym poszukiwaniu odpowiedzi na postawione pytanie.

Intelektualizm etyczny oznacza w poglądach Sokratesa sprowadzenie kwestii dobra i zła do sfery intelektu a nie woli. Nikt dobrowolnie nie chce zła. Zło wynika jedynie z niewiedzy(głupoty). Wiedza zaś polega na umiejętności wybierania i używania dóbr.

2. Nauczyciel po przekazaniu najistotniejszych informacji na temat filozofii Sokratesa, wywołuje dyskusję skupiającą się wokół problemu: Czy oskarżyciele Sokratesa mieli słuszność stawiając go przed sądem? Jakie mogły być inne powody takiego ich działania? Jak rozumieć, że po śmierci Sokratesa jego oskarżycieli wygnano z Aten, a Sokratesowi postawiono pomnik?

3. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda grupa wybiera lidera- to on przejmie rolę reprezentanta, a potem wcieli się w postać: oskarżonego(grupa 1), obrońcy (grupa 2), oskarżyciela (grupa 3), reprezentanta ławy przysięgłych (grupa 4). Każda grupa otrzymuje kserokopię "Obrony Sokratesa" Platona (fragment 24 c- 28 a) w tłumaczeniu W. Witwickiego. Uczniowie analizują tekst, dostosowując informacje w nim zawarte do realizacji przydzielonej im roli.

4. Uczniowie wraz z nauczycielem wyjaśniają funkcje: oskarżonego, obrońcy, oskarżyciela, ławy przysięgłych. Wspólnie przywołują wiadomości na temat przebiegu procesu w starożytnych Atenach, następnie redagują scenariusz takiego procesu. Następuje podział na role. Każdy z aktorów może korzystać ze sporządzonych notatek, uczniowie nie obsadzeni w rolach wchodzą w skład ławy przysięgłych.


Wyznaczone osoby przygotowują salę, aktorzy przebierają się w kostiumy, dobierają rekwizyty.

5. Po obejrzeniu scenki następuje wspólna ocena gry aktorów, wytworzonej atmosfery, realizmu i naturalności przebiegu sądu.

6. Zadanie domowe:

Sokrates mówił, że nikt umyślnie nie chce zła dla siebie. Jak to stwierdzenie ma się do czasów współczesnych, gdzie zło szerzy się na każdym kroku?
 

Opracowanie: Iwona Gajewska