Katalog

Elżbieta Kastelik
Sztuka, Artykuły

Wychowanie przez sztukę - artykuł

- n +

Wychowanie przez sztukę

Nieocenioną wartość w rozwoju twórczej aktywności u dziecka ma muzyka jak i plastyka. Odgrywają one bardzo ważną rolę w wychowaniu estetycznym młodego pokolenia. Odpowiednio dobrany repertuar muzyczny oraz systematyczne obcowanie ze sztuką plastyczną stanowią niezaprzeczalne walory zarówno estetyczne jak i poznawcze. W prosty, przystępny a jednocześnie w bardzo trwały sposób wpływają na wszechstronny rozwój osobowości. Ważne jest jednak, aby kontakt dziecka ze sztuką rozpoczynał się we wczesnym okresie życia.

Uwzględnianie tematyki związanej z działalnością muzyczno - plastyczną powinno stać się podstawą działań wychowawczo - dydaktycznych w obecnych czasach. Zapoczątkowanie kontaktów ze sztuką inspiruje bogatą w tym okresie twórczość dziecka i rozwija jego wrażliwość emocjonalną. Nie sposób nie zauważyć jak ważnym problemem jest umiejętne pobudzanie i rozwijanie twórczości dziecięcej, szczególnie za pomocą muzyki i plastyki. "Każde dziecko trzeba doprowadzić do aktywnego uczestnictwa w twórczych przeżyciach artystycznych, pamiętając, że artystyczne wychowanie jest jedną z dróg umożliwiających rozwój twórczej, wszechstronnie rozwiniętej osobowości"[4].

"Efekt wychowawczy sztuki nie ogranicza się tylko do biernego postrzegania, do samej obecności dzieła, lecz ma wyraz głębszy, obejmujący treść ludzkiego doświadczenia"[1].


Przeżycie estetyczne i doświadczenie uruchamiają mechanizmy dziecięcej psychiki, odkrywają jej wnętrze.

W sztuce często się mówi, że jest najpełniejszą formą ludzkiej ekspresji. Jest wyrazem przeżyć człowieka, reakcją wrażliwej wyobraźni i wrażliwego umysłu na otaczający świat ludzi, rzeczy i zjawisk. Jak pisze S. Szuman "poznanie rzeczywistości "przez pryzmat sztuki" prowadzi do poszukiwania, dostrzegania i doznawania piękna, a ono nie poucza, lecz raduje i nasyca naszą świadomość, nasze zmysły, wyobraźnię i uczucia -podobnie jak woda i chleb karmią i sycą nasze ciało. "[5].

Obcowanie ze sztuką zapewnia dziecku bardziej szczęśliwy rozwój, wyostrza wrażliwość, czyni ją bardziej zdyscyplinowaną i posłuszną. Wywiera wielki wpływ na wyobraźnię, inteligencję
i wychowanie moralne.

Muzyka jest właśnie tą sztuką, która poprzez oddziaływanie rytmem, wywołuje u dzieci potrzebę ruchu, tańca bowiem "... dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, która chce się ujawnić. Jeżeli pomożemy dziecku rozwinąć muzykę, która jest w nim uczynimy je istotą, nie tylko lepszą i szlachetniejszą, lecz również bardziej szczęśliwą. "[9].

Przecież już małe dziecko śpiewa i nuci nie tylko dlatego, że się tak nauczyło, ale ponieważ odczuwa potrzebę i radość śpiewania.

Nieodłącznym elementem procesu wychowania i kształtowania osobowości, obok muzyki jest plastyka, która spełnia przede wszystkim funkcję stymulującą ogólny rozwój dziecka. Jak pisze M. Kwiatkowska "sztuka plastyczna silnie oddziałuje na dzieci dzięki swoim treściom emocjonalnym i poznawczym wyrażonym w artystycznej formie. Dzieciom potrzebne są wzruszenia estetyczne, które przynoszą im dobre samopoczucie, radość życia, pobudzają do zabawy, działają na sferę emocjonalno - poznawczą. Ponadto trzeba im umożliwić doznawanie przeżyć o głębszej treści, związanych z poznawaniem świata i ludzi, które daje obcowanie ze sztuką "[2].

Kontakt z dziełami sztuki i własna działalność plastyczno- muzyczna wywierają wpływ na całą osobowość dziecka oraz przyczyniają się do kształtowania poznawczego stosunku do otaczającego świata, a przede wszystkim mają na celu rozwijanie uczuć i wyobraźni, samoekspresji a także potrzeby obcowania z plastyką i muzyką w różnych formach.

Muzyka jest jedną z dziedzin sztuki, która w decydującym stopniu kształtuje osobowość dziecka, dlatego szczególne znaczenie mają zajęcia umuzykalniające, uwrażliwiające dziecko na muzykę jako sztukę. To właśnie z przedszkola "...dziecko powinno wynieść zamiłowanie do
śpiewu, ruchu przy muzyce, zainteresowanie utworami muzycznymi oraz audycjami o tematyce
muzycznej, potrzebę muzycznej działalności i własnych prób twórczości w tym zakresie"[2].


Bowiem w wieku przedszkolnym wrażliwość i uzdolnienia muzyczne kształtują się prawie definitywnie. Plastyka natomiast dostarcza dziecku wiele radości, a w szczególności stosowane rozmaite techniki plastyczne, które służą rozwijaniu twórczości dziecka. Różnorodne techniki plastyczne takie jak: rysowanie, malowanie, wydzieranie, lepienie, wycinanie a także układanie elementów na płaszczyźnie; budowanie z klocków i konstruowanie z różnego materiału stanowią fundament dla rozwoju osobowości dziecka.

Plastyka ma wielkie znaczenie w rozwoju psychicznym i rozwoju sprawności manualnych dziecka, zaspokajając jego potrzebę przeżyć, działania, manipulowania różnymi przedmiotami. Własna twórczość natomiast uspakaja go, daje odprężenie i rozładowanie przeżyć emocjonalnych i mięśniowych. Jak pisze S. Szuman "sztuka dziecka zawiera pewną treść, którą wytwarza swoją swoistą formą. Otóż dziecko w swych rysunkach wyraża swe dziecinne przeżycia i wyraża je swoim prymitywnym językiem graficznym, który nie jest dla nas niezrozumiały, mimo, że my dorośli wyrażamy się rysunkowo inaczej"[6].

Plastyka jest przede wszystkim instrumentem rozwoju intelektualnego i emocjonalnego, a służy głównie kształtowaniu osobowości twórczych.

Jeśli chodzi o muzykę to wpływa ona na osobowość dziecka, na ujawnienie wszelkich emocji
i zdolności w formie zabawowej. Obcując z muzyką dziecko uczy się komunikować swoje problemy i doświadczenia, zdobywa świadomość własnej psychiki i kontroli nad sobą. Ma to wielki wpływ na wychowanie społeczno - moralne, poprzez współżycie w grupie z innymi dziećmi, udział w rozmaitych zabawach i zajęciach, w spontanicznej ekspresji. Wrażliwość na piękno jakie wskazuje muzyka jako sztuka, działa pobudzająco na aktywność poznawczą dziecka, odgrywającą nader istotną rolę w formułowaniu się osobowości.

W kształtowaniu o otwartym umyśle i zdolnej do ciągłego rozwoju osobowości, istotną rolę odgrywa przyswajanie i wdrażanie do odbioru różnych form sztuki. Ma to duże znaczenie zarówno w wychowaniu przez sztukę, jak i dla sztuki bo "...dzięki sztuce dziecko osiąga rozszerzenie świata swych przeżyć i świata "jako integralnej części swej osobowości"[7].

Twórczość plastyczna ma duże znaczenie dla utrzymania równowagi nerwowej dziecka, dla jego zdrowia psychicznego. Daje mu wiele radości i podnosi dobre samopoczucie,
a jednocześnie przynosi odprężenie, rozładowanie napięć uczuciowych.

Dzieci, które biorą udział w interesujących zajęciach plastyczno- muzycznych, w czasie których mogą wykazywać się swoją pomysłowością, inicjatywą, stają się spokojniejsze, bardziej opanowane. Równocześnie twórczość plastyczna, będąc środkiem wychowania estetycznego, prowadzi dziecko drogą samodzielnych doświadczeń, do własnej sztuki.

Wychowanie estetyczne, łącząc różne aspekty wiedzy o rzeczywistości, sprzyja poznaniu całościowemu, także rozumieniu złożonych zjawisk sztuki i kultury we wzajemnych związkach.

"Wartość wychowania i kształcenia typu całościowego (integracyjnego) i estetycznego polega głównie na tym, że odpowiada ono naturalnemu charakterowi procesów poznawczych, zwłaszcza tych, które mają charakter twórczy"[8]. Dlatego właśnie zajęcia słuchania muzyki łączy się najczęściej z zajęciami plastycznymi.

Dziecko malując lub śpiewając wyraża własne stany uczuciowe. "Poprzez stosowanie zajęć integracyjnych możemy nie tylko poznawać te uczucia, ale także na nie wpływać i kształtować je. Zajęcia o charakterze ekspresyjnym, twórczym ujawniają i przez to rozładowują wewnętrzne napięcia oraz uzewnętrzniają przeżycia dzieci- dlatego są cennym czynnikiem terapeutycznym w łagodzeniu dziecięcych lęków i zahamowań."[8].

Wychowanie poprzez sztukę ma także duże znaczenie dla zdrowia psychicznego i rozwoju sprawności ruchowych dzieci zaspokajając ich potrzebę przeżyć, działania i manipulowania przedmiotami.

Własna twórczość dziecka stanowi "ujście dla jego energii, uspokaja, daje odprężenie, rozładowanie napięć emocjonalnych i mięśniowych. W przypadku zaburzeń nerwowych lub motorycznych zajęcia plastyczne, a zwłaszcza manipulowanie palcami, stosuje się u dzieci jako środek terapeutyczny "[2].

Dostarcza mu także przeżyć i radości o charakterze estetycznym.

Ważną rolę w wychowaniu przez sztukę spełnia nauczyciel. Kształcenie percepcji sztuki wymaga świadomego wysiłku nauczyciela, który poprzez odpowiednie zabiegi pedagogiczne potrafi rozbudzić u dzieci wyobraźnię i wrażliwość na sztukę oraz na piękno w otaczającym świecie. Rola nauczyciela w kształtowaniu postawy twórczej, powinna sprowadzać się do zachęcania dziecka do wypowiadania się w swój własny sposób i do rozwijania odkrywczości. Każdej działalności dziecka powinna sprzyjać twórcza atmosfera. Serdeczny, przyjacielski stosunek nauczyciela do dzieci stworzy klimat porozumienia i zapewni swobodną wypowiedź. Aby dzieci chciały i potrafiły tworzyć, konieczne jest kształcenie w nich postawy twórczej, dlatego "każdy przejaw twórczości i twórczego działania dziecka należy przyjmować z zainteresowaniem, życzliwością i radością"[3].

Piosenka i muzyka są inspiracją twórczości plastycznej. Najbardziej "przemawiającą" do wyobraźni dziecka i najłatwiejszą w odbiorze jest znana piosenka lub słuchany wcześniej utwór muzyczny.

Bardzo istotnym elementem wychowania estetycznego dziecka jest odpowiednio realizowane umuzykalnienie, które wzbogaca doświadczenia muzyczne, a połączone w ramach integracji z plastyką daje pełnię przeżyć i doznań estetycznych.

Należy również dodać, iż do słuchania muzyki (aby nastąpił jej prawidłowy odbiór), należy dziecko odpowiednio przygotować. Pełne powodzenie w prawidłowym odbiorze muzyki warunkują: środowisko rodzinne, ogólny rozwój muzyczny dziecka, stosowane i utrwalone metody kształcenia zdolności muzycznych, prawidłowy dobór utworów muzycznych adekwatnych do możliwości rozwojowych dzieci, odpowiednie wyposażenie placówek szkolnych w sprzęt muzyczny, metodyczne przygotowanie nauczyciela do prowadzenia zajęć integracyjnych.

Jeżeli pozwolimy uczniom swobodnie tworzyć dzieła malarskie i muzyczne (pobudzając ich wyobraźnię) stworzymy miłośnika sztuki i udowodnimy, że każdy człowiek może mieć dobry kontakt z czymś co było nieosiągalne lub niezrozumiałe.

Uczeń nie musi tworzyć dzieł dobrych i znaczących. Najważniejsze, że wyraża chęć poszukiwania i przeżywania czegoś, co wzbogaci wrażliwość, poszerzy bagaż doświadczeń, a potem przekaże innym, że to, co potrafi robić jest wartościowe.

Działalność plastyczno- muzyczna wywołuje ekspresję słowną dzieci, jeżeli odbywa się w swobodnej atmosferze. Nauczyciel może stać się partnerem w poznawaniu i przeżywaniu sztuki, budząc zarazem zainteresowania oraz nawiązując lepsze kontakty i więzi z uczniami, które pozwalają dostrzec w każdym dziecku jego wartości, zalety, mocne strony, jego talenty i uzdolnienia, a nade wszystko jego drobne sukcesy i osiągnięcia, budując pozytywną postawę do ludzi i świata.

Warto więc ponosić wszelkie wysiłki na rzecz nauczania i wychowania estetycznego.

Literatura:

1. Dewey I.: Sztuka jako doświadczenie, Wrocław 1975.
2. Kwiatkowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. WSiP, Warszawa 1985.
3. Podolska B.: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987.
4. Słońska I.: O wychowaniu estetycznym w szkole podstawowej. NK, Warszawa 1966.
5. Szuman S.: O sztuce i wychowaniu estetycznym. PZWS, Warszawa 1969.
6. Szuman S.: Sztuka dziecka. WSiP. Warszawa 1980.
7. Tyszkowa M.: Sztuka dla dzieci szkolnych. PWN, Warszawa - Poznań 1979.
8. Wojnar (red) I.: Integracja wychowania estetycznego w teorii i praktyce. Zakład Narodowy im. Ossolinskich, Wrocław 1975.
9. Wojnar I.: Wychowanie przez sztukę. PZWS, Warszawa 1965.

Opracowanie: Elżbieta Kastelik

Wyświetleń: 7382


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.