80 rocznica znp w wielkopolsce

Krótka historia powstania i działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego w Wielkopolsce z okazji 80 rocznicy powstania.

Początków nauczycielskiego ruchu związkowego należy doszukiwać się w okresie zaborów, kiedy to walczono o nauczanie w języku polskim i kulturę polską. Był on ściśle związany z losami całego społeczeństwa z jego walką o przetrwanie i wyzwolenie narodowe. Nauczyciel z Królestwa Galicji czy Wielkopolski przez cały okres zaborów aktywnie uczestniczył w codziennej walce z aparatem administracyjnym państwa polskiego, rosyjskiego i austriackiego. Ostry kurs polityki germanizacyjnej spowodował, że nauczyciele Wielkopolski stali się grupą społeczną dzięki której pogłębiała się świadomość narodowa Polaków. W obronie polskości w Poznańskiem ogromne zasługi położyło Towarzystwo Naukowej Pomocy założone w 1841r. przez lekarza Karola Marcinkowskiego.

Wielu nauczycieli w zaborze pruskim zdawało sobie sprawę z niskiego poziomu nauczania w szkołach z niedostatecznych własnych zawodowych kwalifikacji. W środowisku nauczycielskim Wielkiego Księstwa Poznańskiego dojrzewa idea utworzenia środowiskowej organizacji nauczycielskiej.

Towarzystwo Pedagogiczne Polskie w Poznaniu powstało w 1848r. z inicjatywy wybitnego pedagoga Ewerysta Estkowskiego. Była to pionierska organizacja nauczycielska, która powstała na ziemiach polskich wszystkich trzech zaborów. Zadaniem Towarzystwa"było, kształcenie się i praca pedagogiczna, upowszechnianie czytelnictwa pedagogicznego i osiągnięć nauczycieli w pracy wychowawczej i dydaktycznej". Chociaż istnienie Towarzystwa było krótkie, to jednak dzięki konkretnym projektom i działaniom nastąpiło znaczne ożywienie środowiska nauczycielskiego w Wielkopolsce. Zainspirowało to dyskusję związaną z wdrążaniem do szkoły nowych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. Towarzystwo Pedagogiczne Polskie rozbudziło wśród wielu nauczycieli świadomość ich zadań narodowych, obowiązku zachowania polskości. Nie była to jeszcze organizacja nauczycielska o ściśle zawodowym charakterze, to jednak w tym okresie miała duży wpływ na idee zrzeszenia się polskich nauczycieli.

Z okazji obchodów rocznicowych nie można zapomnieć o nauczycielskim ruchu związkowym w zaborze rosyjskim-bo właśnie zjazd w Pilazkowie w 1905r. stał się umowną datą powstania ZNP. Działacze ze wschodniej części Wielkopolski w swoich lokalnych środowiskach upowszechnia bogate tradycje naszego związku. Pierwsze legalne o wyraźnym zawodowym charakterze organizacje nauczycielskie spotykamy na ziemiach polskich dopiero w drugiej połowie XIXw. Najwcześniej zaczęły pojawiać się w zaborze austriackim, gdzie po uzyskaniu przez Galicję autonomii można było zakładać zrzeszenia. W zaborze pruskim nauczyciele - Polacy pozbawieni byli prawa zrzeszenia się w odrębne narodowe organizacje związkowe. Dlatego na ziemiach zaboru pruskiego powstawały małe, odosobnione, zawodowe organizacje nauczycielskie, przykładem takiej organizacji było Polskie Stowarzyszenie Nauczycielskie powstałe w 1892r. we wsi Rupienice /pod Bydgoszczą/. Jednak to Stowarzyszenie jak wiele innych o podobnym charakterze musiało zaprzestać swojej działalności na skutek decyzji władz pruskich likwidujących te organizacje.

W latach I wojny światowej doszło do kursu eksterminacyjnej polityki wobec Polaków w Poznańskiem. W latach wojny nauczyciele w różnych ośrodkach na ziemiach zaboru pruskiego organizują się w celu obrony interesów zawodowych i zachowania polskości. Taką organizacją jest powstanie w styczniu 1918r. Ostrowie Wlkp. - "Koła Nauczycieli Polaków", czy o większym zasięgu utworzone w kwietniu 1918r. w Poznaniu "Towarzystwo Pedagogiczne". Takich organizacji było więcej: Towarzystwo Pedagogiczne - Września, Rada nauczycieli Polaków - Krotoszyn, Towarzystwo Nauczycieli Szkół Ludowych - Nowy Tomyśl.

Ważnym etapem organizowania się nauczycieli Polaków było utworzenie 28 grudnia 1918r. w Poznaniu Związku Dzielnicowego Stowarzyszeń Nauczycieli Szkół Ludowych Polaków na były zabór pruski. W tym dniu na wiec patriotyczny do Poznania przybyło 2 tyś. nauczycieli z Wielkopolski i delegacje z Pomorza Gdańskiego. Zasługą Związku było przejście szkolnictwa z rąk niemieckich i zorganizowanie polskiej szkoły ludowej, a także rozwinięcie szerokiej akcji dokształcania nauczycieli. Związek walczył o polepszenie bytu materialnego nauczycieli, pokonując opory Naczelnej Rady Ludowej, która zajęła się opracowaniem nowej pragmatyki nauczycielskiej. Delegaci związku Dzielnicowego wzięli udział w tzw. Sejmie Nauczycielskim w Warszawie w kwietniu 1919r., w którym uczestniczyło 802 delegatów z 44 organizacji nauczycielskich ze wszystkich ziem polskich. Dyskutowano nad ustawami, organizującymi szkolnictwo polskie.

Do połączenia Związku Dzielnicowego ze Związkiem Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych nie doszło wtedy, ponieważ delegacja Związku Dzielnicowego, wbrew przekonaniom większości nauczycieli zebranym w Sejmie, domagała się szkoły wyznaniowej. Doszło do rozbicia ruch związkowego. Związek Dzielnicowy Stowarzyszeń Nauczycieli Szkół Ludowych Polaków /SNSLP/ wszedł w skład Stowarzyszenia Chrześcijańsko-Narodowego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Skłoniło to Zarząd Główny Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych do podjęcia próby stworzenia własnej komórki organizacyjnej na terenie Wielkopolski. Po wyzwoleniu Wielkopolski, zaczęli masowo napływać do pracy nauczyciele z Małopolski, przeważnie członkowie Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych.

W grudniu 1919r. Zarząd Główny polecił przeprowadzić rejestrację własnych członków w Wielkopolsce. Na dzień 26 maja 1920r. zwołano do Poznania zebranie członków Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych z terenu całego województwa. Utworzone na tym zebraniu pierwsze Ognisko otrzymało mandat do prowadzenia pracy organizacyjnej na terenie całej Wielkopolski. Pierwszym Prezesem Ogniska został kol. Kazimierz Mierzewiński. W wyniku działalności Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych do końca 1920r. powstały Ogniska w Gnieźnie, Jarocinie, Wągrowcu, Wrześni, Kępnie i Krotoszynie. Celem wzmożenia działalności organizacyjnej powstało w styczniu 1921r. w Poznaniu tymczasowe Zarządu Głównego na teren zachodnich ziem Polski, na czele którego staną Kazimierz Mierzwiński.

Poznańska Komisja Zarządu Głównego Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych pracowała w niezbyt licznym zespole, w skład którego wchodzili między innymi - Edmund Stelmach, Marian Miłoś, Stefan Szumera, Ignacy Krawczyk, Czesława Podlisiecka, Stanisław Neyman, Stefan Wierzbanowski, Józef Szafran, Helena Migoń, Władysław Westfalewicz, Antonina Panasiówna, Stefan Szumowski, Franciszek Zych.

W roku 1921 i później powstają dalsze ogniska ZPNSP w Wielkopolsce m.in. w Ostrowie Wlkp., Swarzędzu, Stęszewie, Wągrowcu, Czarnkowie, Inowrocławiu, Koźminie, Buku, Odolanowie, Ostrzeszowie, Pleszewie, Pobiedziskach, Rawiczu, Strzelnie, Śremie, Środzie, Żninie.

W latach 1920 - 1927 do związku w Wielkopolsce należało około 1 tyś. nauczycieli.

Podstawową komórką organizacyjną było ognisko, na którym opierały się konferencje rejonowe. Zarząd ogniska kontaktował się zwykle z władzami samorządu, a prezes ogniska był uznawany za przedstawiciela nauczyciela dawnego regionu.

Wyższą instancją organizacyjną była w owym czasie tzw. Komisja Zarządu Głównego, która od roku 1923 była powoływana przez Zarząd Główny. Pierwszy zjazd wojewódzki w Wielkopolsce odbył się w 1923r. z udziałem przedstawicieli 23 ognisk. Drugi zjazd został zorganizowany w dniach 10/11 czerwca 1924r. przy udziale 300 delegatów oraz przedstawicieli władz szkolnych.

Na czoło działaczy związkowych w Wielkopolsce wysuną się Franciszek Zych, który pełnił funkcję przewodniczącego Komisji w latach 1923-1928, a do roku 1934 funkcję prezesa Zarządu ZNP.

Ważną rolę w życiu organizacyjnym oraz kształtowaniu oblicza ideowego Związku odegrały czasopisma np. miesięcznik "Nasz Głos" wychodzący w Poznaniu, czy "Głos Nauczycielski" i "Ogniwo". ZNP wydawał również czasopisma takie jak: "Praca Szkolna", "Szkoła Specjalna" "Przedszkole", "Ruch Pedagogiczny", "Płomyk", "Płomyczek".

2 lipca 1930r. w Krakowie, nastąpiło połączenie współpracujących dotychczas dwóch organizacji ZPNSP oraz ZZNPSS, powstała nowa organizacja, Związek Nauczycielstwa Polskiego. Związek pomimo prób jego rozbicia w okresie międzywojennym, zdobył wielu nauczycieli, którzy przekonali się, że ZNP jest jedyną organizacją nauczycielską, która konsekwentnie broniła interesów zawodowych, walczyła o demokrację systemu edukacji narodowej.

Działalność ZNP w obronie zawodowych interesów dotyczyła i dotyczy wielu dziedzin: pragmatyki, uposażeń, spraw emerytalnych, obrony w przypadku niewłaściwego postępowania władz, błędnej interpretacji przepisów. Przez cały okres działalności instancje terenowe ZNP w Wielkopolsce załatwiały tysiące różnorodnych spraw, które w codziennym życiu i pracy zawodowej nauczycieli odgrywały ogromną rolę. Zasługą Związku było wielkie zaangażowanie w odbudowę polskiego szkolnictwa po okresie zaborów, ofiarna praca w ramach tajnego nauczania podczas II wojny światowej.

ZNP w swojej 95-letniej historii zawsze walczyło o powszechną dostępną i demokratyczną szkołę, o równe szanse edukacyjne dla wszystkich dzieci. Walcząc też o wysoką rangę zawodu nauczycielskiego. Czyni to nadal czując się odpowiedzialnym za tworzenie warunków do efektywnego funkcjonowania oświaty i poprawę bytu materialnego nauczycieli i pracowników oświaty.

Na zakończenie chciałam podkreślić że:
Bardzo trudno w krótkim zarysie historycznym przedstawić bogate dzieje, wszechstronną działalność ZNP w Wielkopolsce, a jeszcze, a jeszcze trudniej w całej Polsce. Jeszcze bardziej skomplikowaną sprawą jest odtwarzanie klimatu, stanu napięć i emocji towarzyszący działaniu ZNP.

Literatura:
- W. Dembska, L. Gomolec, T. Zaworski, Wielkopolanie w tajnym nauczaniu 1939 - 1945. Klub byłych nauczycieli tajnego nauczania. Poznań 1994.
- F. Filipowicz, B. Grześ, St. Michalski, Zarys dziejów 1905-1985 r. Związek Nauczycielstwa Polskiego.
- B. Grześ, Związek w II Rzeczypospolitej - artykuły W Głosie Nauczycielskim nr.25/29/2000r.

Opracowanie: Ewa Pospieszna

Wyświetleń: 1768