Kształcenie literackie w klasie czwartej szkoły podstawowej

Jednym z wielu zadań, jakie stają przed nauczycielem języka polskiego w klasie czwartej, jest uświadomienie dziesięciolatkom poetyckiej funkcji języka. Lekcje z zakresu pojęć teorii literatury nie zawsze są udane. Dzieci odczuwając odmienność tego języka, wykazują jednocześnie niechęć do głębszego jego poznawania. A właśnie dziecko, które chcemy przygotować do dojrzałego odbioru, musi zdać sobie sprawę- na miarę swoich możliwości percepcyjnych - po co i jak istnieje poezja. Należy stwarzać takie sytuacje dydaktyczne, w których to, co wydaje się niemożliwą dla dziecka abstrakcją, stanie się oczywistością - będzie niejako w zasięgu oczu, słuchu czy dotyku. Na lekcjach nie powinno zabraknąć pierwiastka ludycznego, np. formułowania problemów jako zagadek literackich czy krzyżówek do rozwiązania.

Propozycja lekcji w klasie czwartej - Poznajemy język poezji- zacznijmy od porównania.

Czas realizacji - 45 minut

I. Cele peracyjne: Uczeń powinien umieć:
- rozpoznać porównanie
- rozróżnić porównanie potoczne i poetyckie
- zastosować je w wypowiedziach ustnych i pisemnych
- zrozumieć istotę poznanego środka stylistycznego
- wyszukać nieskomplikowane porównania we fragmentach utworów
- rozwiązać krzyżówkę
- dokonywać skojarzeń
- krótko uzasadniać swoje zdanie

Poziom postaw:
- uczeń próbuje obiektywnie charakteryzować samego siebie
- uczeń potrafi kulturalnie dyskutować
- uczeń potrafi pracować w grupie i uczestniczyć we wspólnej zabawie

Nauczyciel będzie uwrażliwiał na piękno i bogactwo języka ojczystego.

II. Metody:
- problemowa z elementami podającej
- działań praktycznych

III. Formy organizacji lekcji:
- praca indywidualna, grupowa, zbiorowa
- gra dramatyczna (psychodrama)

IV. Pomoce:
- słowne (teksty drukowane i pisane, krzyżówka)
- wzrokowe (fotografie, rysunki)
- techniczne wzrokowe (tablica magnetyczna)

V. PRZEBIEG LEKCJI:
1. Sprawdzenie pracy domowej.
Dzieci w domu przygotowały obrazki lub rysunki zwierząt, które najbardziej odpowiadają ich charakterowi czy usposobieniu. Teraz przyklejają je do swoich ubrań.

2. Nauczyciel prosi o jednozdaniowe wyjaśnienie dokonanego wyboru.
(Mogą wystąpić wypowiedzi mówiące o cechach negatywnych, ale wtedy należy podkreślić, że jest to osobista charakterystyka ucznia).

Przykłady:
Lew- lubię przewodzić w grupie.
Niedźwiedź-uwielbiam spać.

3. Nauczyciel proponuje pracę nad krzyżówką, której rozwiązanie wyjaśni, co jest tematem lekcji.

1. Piękny ptak, rozkładający szeroki, różnobarwny ogon.
2. Zwierzę z długimi uszami uważane za szczególnie uparte.
3. Pływa w morzu albo w rzece.
4. Owad budujący kopce w ziemi.
5. Król zwierząt.
6. Czarne, dzikie zwierzę z rodziny kotów, bardzo zwinne.
7. Inaczej szarak, bardzo płochliwy.
8. Groźna ryba morska.
9. Nasz czworonożny przyjaciel.
10. Skoczne zwierzę leśne z dużymi rogami.

4. Praca indywidualna- dzieci rozwiązują krzyżówkę (otrzymały karty z tym zadaniem).
Po kilku minutach następuje ustalenie hasła krzyżówki, zapisanie tematu na tablicy i w zeszytach (nauczyciel zwraca uwagę na pisownię wyrazu).
Dzieci wklejają krzyżówki do zeszytów.

5. Stworzenie sytuacji problemowej:
Nauczyciel zwraca uwagę na wywieszone na tablicy magnetycznej wyrażenia:

Kochają się jak osioł
Uparty jak słońce
Wierny jak jedwab
Pracowity jak noc
Ciemny jak dwa gołąbki
Jasne jak pies
Skórka gładka jak mrówka

Prosi uczniów, żeby zastanowili się nad ich poprawnością i właściwie ułożyli człony wyrażeń.
Uczniowie na ogół dostrzegają błędy i w większości właściwie je poprawiają (praca zbiorowa):

Kochają się jak dwa gołąbki.
Uparty jak osioł
Wierny jak pies
Pracowity jak mrówka
Ciemny jak noc
Jasny jak słońce
Skórka gładka jak jedwab

Nauczyciel czuwa nad działaniami uczniów, zwracając uwagę na dwuczłonowość poprawianych porównań.

6. Dyskusja ukierunkowana:
Nauczyciel w toku dyskusji ustala wspólnie z dziećmi, że poprawki były konieczne, bo takie połączenia wyrazów są nielogiczne, śmieszne, nieprawdziwe. Dzieci dochodzą także do wniosku, że części porównań muszą mieć ze sobą coś wspólnego.

Nauczyciel wyjaśnia dalej, że człony porównania łączy najczęściej wyraz jak, rzadziej wyrazy: jako, jakby, niby, na kształt.

Następnie odsłania planszę z definicją porównania i odczytuje ją dzieciom.
Nie trzeba wymagać pamięciowego opanowania definicji, ale właściwego rozumienia zjawiska.
Planszę należy wywiesić w widocznym miejscu w klasie, aby uczniowie oswoili się z nowym pojęciem. (Tak powinno być z każdym nowym wprowadzanym. terminem).

Porównanie to uwydatnienie pewnych właściwości opisywanych przedmiotów, czynności, postaci, cech, przez wskazanie ich podobieństwa do innych przedmiotów, czynności, postaci, cech.

7. Zabawa ruchowa.
Nauczyciel prosi o zilustrowanie mimiką, gestem, układem ciała następujących powiedzeń:
zwinny jak jaszczurka
uparty jak osioł
słodki jak cukierek

Dzieci wychodzą z ławek, przygotowują się do zabawy. Chętni uczniowie prezentują się na forum klasy. Nagradzani są brawami. Nauczyciel dziękuje, dzieci wracają do ławek.

8. Praca w dwuosobowych grupach.

Uczniowie otrzymują krótkie fragmenty utworów poetyckich zawierających porównania(należy pamiętać o różnicowaniu tekstów w zależności od poziomu grup). Praca polega na odnalezieniu porównań we fragmentach poezji.

Po upływie wyznaczonego czasu grupy zgłaszają wyniki pracy. Odnalezione porównania zapisują na tablicy i w zeszytach.

Przykłady fragmentów:
"Wiewiórki lubią jesienie, bo same są jak rude płomienie. "
"Płyną liście w powietrzu jesieni niby zielona łódka. "
"Mrok gęstniał i tylko w gaju i około w łozach, błyskały wilcze oczy jako świeczki. "
Praca grup zostaje oceniona w sposób wybrany przez nauczyciela (np. "piątką" w zeszycie)

9. Praca domowa (do wyboru)

1. Napisz kilka zdań(3-4) o sobie, posługując się porównaniami.
2. Wyszukaj i zapisz w zeszycie 3 przykłady porównań poetyckich.
3. Wykonaj ilustrację do wyrażeń:
- płochliwy jak mysz
- pracowity jak mrówka

Literatura:

1. Baluch Alicja: "Poezja współczesna w szkole podstawowej", WSiP, Warszawa 1984
2. Chrząstowska Bożena: "Kształcenie literackie" w: "Nauczanie języka polskiego w klasie 4": praca zbiorowa, WSiP, Warszawa 1989, s. 132-243
3. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, PWN, Warszawa 1987

Opracowanie: Ewa Stępka

Wyświetleń: 14986