Katalog

Maria Waligóra
Język polski, Scenariusze

Scenariusz lekcji języka polskiego w klasie IV. Autoteliczna i instrumentalna funkacja dzieła literackiego na przykładzie baśni "O kocie w butach" Ewy Szelburg-Zarembiny.

- n +

Scenariusz lekcji języka polskiego w klasie IV
(autoteliczna i instrumentalna funkcja dzieła literackiego)

Ewa Szelburg-Zarembina "Baśń o kocie w butach"

Twórczość E. Szelburg-Zarembiny wyróżniają między innymi utwory dla dzieci, w których osiągnęła wysoki poziom artystyczny. Utwory te cechuje trafne odczucie dziecięcego świata i umiejętność kształtowania wrażliwości społeczno - moralnej dziecka, poetycka wyobraźnia, bliska romantyczno- fantastycznemu klimatowi baśni Andersenowskiej, odkrywczość w wykorzystaniu motywów folkloru dziecięcego i ludowego.
Sztuka, z którą spotyka się najwcześniej najmłodszy jej odbiorca, jest właśnie świat baśni. Poprzez wartości i prawdy w niej zawarte, kształtuje swą wrażliwość moralną i osobowość. Sztuka w ogóle stanowi istotny element upowszechniania wartości kulturowych, staje się równocześnie czynnikiem integracji kulturowej, stwarza pole wspólnych przeżyć i doznań. Dostarcza powszechnie funkcjonujących wzorów postępowania, w istotny sposób przyspiesza proces konsolidacji społeczeństwa i jego kulturowego dorastania. (B. Suchodolski ) "Nie tylko jest istotne jak jednostka ludzka układa swój stosunek do sztuki, ale także i to, jak dzieło sztuki kształtuje całego człowieka".

Sztuka zatem i dzieła literackie także stanowią atrakcyjny instrument wychowawczy, który odpowiada aktualnym potrzebom i tendencjom, ponieważ kształtuje postawy człowieka, jako zaś środek i narzędzie, wzbogaca zasób wiedzy i mechanizmy poznawcze, wzmacnia tym samym jedność i niepodzielność procesu formowania osobowości.

Dzieło sztuki pełniąc funkcje instrumentalną jest narzędziem realizacji pewnego celu. Tylko bowiem świat działań człowieka jest rzeczywistością celów i środków. Tym samym też wartości instrumentalne nie istnieją, mówiąc przenośnie, same w sobie lecz w środowisku człowieka.

W jaki sposób baśń spełnia rolę instrumentu dydaktycznego?

Najważniejszą jej zaletą jest rezygnacja z praktycznego dydaktyzmu i w ogóle postawy rezonera na rzecz wprowadzenia niezwykłych pomysłów i humoru. W bajce magicznej, bo z taką mamy do czynienia w tym modelu, zwaną też niekiedy baśnią, występuje, w odróżnieniu od innych bajek, obfitość elementów cudownych i fantastycznych (nadzwyczajni pomocnicy człowieka, czarodziejskie przedmioty, nadludzkie umiejętności lub wiedza) i wprowadza niezwykłe zbiegi okoliczności, dzięki którym jej bohater, często jednostka pokrzywdzona (najmłodsze lub prześladowane dziecko, człowiek ubogi, upośledzony) zdobywa bogactwo, sławę, szczęście, pokonuje przestrzeń.

Tego typu bajki kształtują wyobraźnię dziecka, wpływają na formowanie się ocen i sądów estetycznych. Poprzez przeżycia emocjonalne, których dostarczają, pozostawiają zwykle po sobie trwały ślad, nie tylko wyrażający się w pamięci, ale również ukierunkowujący wewnętrzne życie człowieka.

Stany emocjonalne mogą przyczyniać się nie tylko do lepszego rozumienia pewnych faktów, lecz przede wszystkim do odkrycia tych, które dostępne są wyłącznie w aktach emocjonalnego poznania. Czołowy aksjolog M.Scheler szczególną uwagę zwraca właśnie na znaczenie przeżyć emocjonalnych i przyznaje im własności o charakterze poznawczym.

Przedmiotem tego rodzaju poznania są wartości. O jakie wartości chodzi w przypadku poznawania dzieła literackiego?

Dydaktyka literatury nigdy nie kwestionowała wpływu wychowawczego, wręcz przeciwnie, wykazywała go, powołując się na badania estetyków, filozofów, socjologów, psychologów i pedagogów. Wychowawczy wpływ literatury powinien być potęgowany umiejętnym organizowaniem procesu nauczania i uczenia się literatury.
Pierwszorzędną rolę odgrywa tu dobór właściwych środków dydaktycznych, umiejętne zastosowanie zasad i metod nauczania i uczenia się, które wieść będą do jasno sprecyzowanych celów, a w konsekwencji, do ukształtowania pożądanych metaumiejętności i metapostaw. W procesie nauczania i uczenia się literatury kształtuje się przede wszystkim następujące metapostawy polonistyczne:
1. Metapostawę wrażliwości na piękno dzieł literackich
2. Metapostawę pietyzmu wobec dziedzictwa literackiego
3. Metapostawę twórczej recepcji dzieł literackich
4. Metapostawę twórczej ekspresji w języku literackim.

Ich osiągnięcie to nadrzędny cel nauczania i uczenia się literatury, gdzie przy kształtowaniu osobowości liczyć można również na wdrażanie do samokształcenia literackiego jednostki po ukończeniu edukacji szkolnej.

FAZA PRZYGOTOWANIA DO CZYTANIA

Złożony proces czytania dzieła literackiego może być sterowany z zewnątrz (przez nauczyciela, kolegów, rodziców - środowisko ucznia), a także z wewnątrz - jako rezultat doświadczeń życiowych samego ucznia, jego wiedzy i nawyków czytelniczych. Przygotowaniem bezpośrednim do czytania baśni uczyniłam proces jej poznania jako gatunku literackiego, poświęcając temu zagadnieniu jednostkę lekcyjną.

TEMAT brzmiał: Jak zbudowana jest baśń?
Na lekcji skorzystałam z doświadczeń czytelniczych uczniów z odwołaniem się do ich wiedzy na temat znanych im baśni.

CELE lekcji poświęconej poznaniu baśni jako gatunku literackiego były następujące:
poznawczy: zapoznanie uczniów z baśnią jako gatunkiem literackim
kształcący: kształcenie umiejętności opowiadania oraz poprawnego budowania zdań w konstruowaniu dłuższych wypowiedzi
wychowawczy: kształtowanie postawy szacunku i pietyzmu do baśni jako utworu o niepowtarzalnej wartości, zawierającego morał, uczącego jak żyć uczciwie, postępować szlachetnie, być życzliwym, prawdomównym i uczynnym wobec innych oraz motywacyjne przygotowanie do czytania baśni.

Podczas orientacji w aktualnej sytuacji dydaktycznej staram się odwołać do wiedzy uczniów na temat baśni. Jakie baśnie znają? O czym opowiadają? Czy potrafią wymienić ich tytuły i autorów.
Sytuacją problemową jest postawienie pytania o podobieństwa i różnice w baśniach, które znają od dawna, których tytuły wymienili.

Ta sytuacja doprowadziła do postawienia zadania poznawczego, a więc do wyznaczenia celu pracy nauczyciela i uczniów. Jest nim pytanie: Jak zbudowana jest baśń? Aktywizując całą klasę staramy się ułożyć plan elementów szczególnie ważnych przy odpowiedzi na pytanie o konstrukcję baśni.

1. Jak pisana jest baśń?
2. W jaki sposób kończą się baśnie?
3. Jacy ludzie układają baśnie?
4. Jakie były marzenia ludzi tworzących baśnie?

Podczas lekcji, w wyniku zebrania wypowiedzi uczniów i uogólnienia, wymieniono elementy składające się na konstrukcję baśni. Zredagowano wspólnie notatkę:

Baśń to utwór pisany prozą, kończący się szczęśliwie. Ci, co postępują nieszlachetnie, czynią zło, bywają ukarani, a wyróżnieni i nagradzani są ci, którzy postępują w życiu uczciwie. Układali je ludzie prości, zawierając w nich swe marzenia i pragnienia. Obfitowały w wydarzenia fantastyczne dzięki takim przedmiotom jak: siedmiomilowe buty, czapka niewidka, czarodziejski stolik, cudowna lampa, latający dywan, latający kufer, życiodajna woda.

Wypowiedzi uczniów były argumentowane przykładami z tzw.: Kącika baśni, w którym zgromadzili swoje ulubione baśnie, bądź ich obwoluty, dostępne w bibliotece szkolnej, bądź ich własne. Zakończenie lekcji jest zasadniczym przygotowaniem bezpośrednim do czytania baśni. Proponuję sprawdzenie, co o baśni jest napisane w Słowniku terminów literackich, czy nasze wnioski są trafne i zgodne? Uczeń odczytuje zamieszczone tam hasło.

Zadanie domowe: ponieważ baśnie opowiadają o cudzych losach, to na lekcji następnej uczniowie sami postarają się, przeczytawszy baśń, opowiedzieć dzieje Jaśka. W tym celu polecam przeczytanie baśni znajdującej się w podręczniku, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dzieje Jaśka.

FAZA OMAWIANIA
Proces poznawania baśni w niniejszym projekcie obejmuje dwie jednostki lekcyjne, z których pierwszy brzmi: Jak toczyły się dzieje Jaśka z "Baśni o kocie w butach"?

CELE tej lekcji to:
poznawczy: poznanie kolei losów Jaśka
kształcący: doskonalenie umiejętności wyodrębniania elementów świata przedstawionego i świata wartości moralnych kształcenie umiejętności używania w wypowiedziach wyrazów przeciwstawnych np.: dobry- zły, dobrze-źle
wychowawczy: kształtowanie postawy szacunku dla ludzi postępujących szlachetnie.

Dyrektywy prakseologicznego działania (przeniesione na płaszczyznę procesu lekcyjnego) nakazują uwzględnić najskuteczniejsze sposoby porozumiewania się nauczyciela z uczniami. Niniejszy projekt organizacji pracy nad dziełem literackim opiera się na porozumieniu wielokierunkowym, podczas którego uczniowie działają w grupach, gdzie nauczyciel pełni funkcję członka grupy, inspiratora i kontrolera.
To nie tylko rozwija samodzielność uczniów, ale powoduje szeroką wymianę informacji, utrwala je, uczy współzawodnictwa i wprowadza czynnik wzmocnienia współpracy w grupie.

Lekcja zaczyna się od badania uczniowskich konkretyzacji. Mówią o bohaterach baśni, ich cechach, sposobie postępowania, próbują ich oceniać. Powyższa orientacja wyrosła na podłożu żywej reakcji emocjonalnej uczniów.

Każdy chciałby opowiedzieć przebieg wydarzeń w baśni ze szczególnym uwzględnieniem losów Jaśka, najmłodszego z synów młynarza.

Zespół klasowy zostaje podzielony na grupy, w których uczniowie sami dokonują wyboru zagadnień najistotniejszych. W procesie decyzyjnym uczniowie muszą wydzielić informacje ważne, dodatkowe i określić brakujące. Zespoły koncentrują się na precyzyjnym ujęciu niesamowitych dziejów Jaśka. Rozwiązaniem problemu ogólnego jest odczytanie przez przedstawicieli zespołów ułożonego planu dziejów.

Wyróżnienie stanowi zapisanie najlepszego na tablicy i do zeszytów:
1. Praca w młynie.
2. Śmierć ojca i niesprawiedliwy podział.
3. Wymarsz w wielki świat.
4. Niesamowita przygoda.
5. Zasłużona nagroda.

Praca domowa brzmi: Nauczę się pięknie czytać i opowiadać dzieje Jaśka.

LEKCJA DRUGA

Temat: Jakie prawdy życiowe ukryte są w baśni "O kocie w butach" Ewy Szelburg-Zarembiny?

Cele lekcji:
poznawcze: poznanie świata wartości moralnych, nazwanie pozytywnych i negatywnych (dobro- zło, prawda-kłamstwo, sprawiedliwość-niesprawiedliwość )
kształcące: kształcenie umiejętności oceny postępowania bohaterów na podstawie fragmentów baśni je opisujących kształcenie umiejętności wyróżniania i nazywania zalet i wad poprzez używanie w wypowiedziach wyrazów przeciwstawnych
wychowawcze: kształtowanie postawy szlachetności i uczciwości w życiu kształtowanie przekonania, iż pogardzanie i kpina z innych przez nas jest zawsze skierowana przeciwko nam samym.

Traktując lekcję jako szczególną okazję do szeregu ćwiczeń w mówieniu i pisaniu, zaczynam lekcję od dyktanda sprawdzającego. Dyktando-fragment baśni. Po napisaniu następuje wymiana zeszytów między uczniami oraz poprawa błędów przy pomocy Słownika ortograficznego. Omawiamy zasady pisowni błędnie zapisanych wyrazów. Uczniowie mają przed oczyma bohaterów baśni. Proponuję, aby spróbowali podzielić ich na pozytywnych i negatywnych. Na tablicy dokonują podziału. Zadaję pytanie: Jakie cechy bohaterów pozwoliły wam podzielić ich w ten sposób? Stanowi to zarazem motywację działań dalszego toku procesu dydaktycznego, który wg planu pracy, jest następującym układem problemów szczegółowych.

1. Świat wartości moralnych w baśni.
2. Charakterystyczne cechy baśni.
3. Motyw baśniowy.

Rozwiązanie zadań szczegółowych przebiega kolektywnym wysiłkiem. Pierwszym poleceniem jest wyszukanie fragmentów przedstawiających baśniowe prawdy o tym, że biedny staje się bogatym, pogardzany - zyskuje szacunek, uczciwość zostaje nagrodzona, a zło bywa ukarane.

Rozwiązanie kolejnego problemu jest forma wiązania wiadomości już posiadanych z nowymi. Tu odwołuję się do wiedzy uczniów z zakresu baśni jako gatunku literackiego.

Jakie wyznaczniki gatunkowe możemy odnaleźć w tej baśni? Swobodne wypowiedzi uczniów:
- napisana prozą,
- ukryte jest w niej marzenie biednego chłopca,
- zawiera wydarzenia fantastyczne.

Kieruję kolejne pytanie do uczniów: Co jest głównym motywem tej baśni?

Przedtem wybrany uczeń wyjaśnia termin motyw, wyszukuje go w Słowniku terminów literackich. Dochodzimy do wspólnego wniosku, iż w tej baśni motywem przewodnim jest: brat dobry i źli bracia. Rozwiązanie problemów szczegółowych prowadzi do rozwiązania głównego problemu lekcji a i zarazem utworu.

Jeden z uczniów przypomina pytanie zawarte w temacie: O czym poucza ta baśń? Lekcję kończy redakcja wspólnej notatki i wnioski.


BIBLIOGRAFIA
1. Literatura polska, t.2, pod. J.Krzyżanowskiego, Warszawa 1985
2. B.Suchodolski, Świat, człowiek a wychowanie, Warszawa 1967, s.26
3. H.Garewicz, Znak, znaczenie, wartość, Warszawa 1975, s. 21
4. Literatura polska, t. 1,pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1985, s. 42
5. W. Cichoń, Świat wartości i sposoby jego poznawania, s.174 w] : Studia z teorii poznania i filozofii pod. Red. W. Stóżewskiego, Warszawa 1978
6. W. Pasterniak, Modele poznawania dzieła literackiego, Zielona Góra 1977, s.16
7. H. Muszyński, Ideał i cele wychowania, Warszawa 1972
8. W.Pasterniak, Organizacja procesu poznawania lektury szkolnej Warszawa 1977

Opracowanie: mgr Maria Waligóra
nauczycielka Publicznego Gimnazjum nr 3
w Nowej Soli

Wyświetleń: 4088


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.