Katalog

Mirosława Wieczorek-Matlak
Muzyka, Artykuły

Muzykowanie ruchem

- n +

MUZYKOWANIE RUCHEM

Jedną z form aktywności uczniów na lekcjach jest ruch z muzyką. Zajęcia muzyczno - ruchowe są ważne z wielu powodów. Młodszy wiek szkolny to okres, w którym rozwój dziecka uwarunkowany jest jego aktywnością. Ruch podporządkowany muzyce spełnia w tym procesie specjalne zadanie. Przede wszystkim wprowadza do zajęć szkolnych zabawę i odprężenie, zaspokaja tak żywą u dziecka potrzebę poruszania się, co wobec konieczności wielogodzinnego siedzenia w ławce szkolnej ma duże znaczenie. Ponadto rytm jest elementem muzyki, który do dzieci trafia najłatwiej.

Ruchowa ekspresja jest więc najlepszą drogą zbliżenia dzieci do muzyki. Bezpośrednie, aktywne przeżycie dynamiki, tempa, rytmu, artykulacji i przebiegu melodii może stać się czynnikiem rozwoju wrażliwości na zjawiska muzyczne, co prowadzi do uwrażliwienia estetycznego i emocjonalnego. Ruch przy muzyce ma znaczenie nie tylko dla rozwoju muzykalności. Ekspresja ruchowa dzieci na lekcjach muzyki przyczynia się do ich ogólnego rozwoju, intensyfikuje procesy poznawcze, takie jak spostrzeganie, wyobrażanie, myślenie. Wyrabia też zdolność koncentracji uwagi, kształci orientację, pamięć oraz pobudza aktywność. Korzystnie wpływa również na prawidłowy rozwój fizyczny dziecka: poprawia postawę, koordynację ruchów.

Współdziałanie w grupie, jakie występuje podczas zajęć ruchowych, ma też ogromne znaczenie wychowawcze. Pierwszym pedagogiem, muzykiem, który zwrócił uwagę na doniosłe znaczenie ruchu w kształceniu muzycznym był Emil Jaques - Dalceroze. Jego zdaniem,? w muzyce elementem najmocniej oddziałującym na zmysły i najściślej związanym z życiem jest rytm. Jaques-Dlceroze stworzył system wychowania muzycznego, którego podstawę stanowi rytmika i plastyka, dziedziny wychowania oparte narytmie i ruchu. Rytmika polega na ćwiczeniach ciała, które są wykonywane na różne polecenia muzyczne; na przeżywaniu, następnie wyrażaniu ruchem i gestem ciała treści emocjonalnych zawartych w muzyce. Dalcrozowski ruch muzyczny jest połączeniem muzyki i plastyki, a raczej transpozycją muzyki na formy przestrzenne. W Trakcie ćwiczeń przestrzennych dokonuje się? przetwarzanie wrażeń słuchowych na ruch i gest. Ruch jest naturalną czynnością organiczną człowieka; a nawet utożsamiony jest z równomierną pulsacją serca. Muzykę odczuwamy ciałem, myślą i sercem Doznania estetyczne rodzą w dziecku pragnienie wypowiadania się, przekazywania własnych wzruszeń. Ćwiczenia rytmiczne wyzwalają w uczniach umiejętność swobodnego wypowiadania się gestem i otwierania własnej osobowości dla najbliższego otoczenia. Wiele ćwiczeń polega na swobodnej improwizacji, naturalnym, nie wymuszonym, plastycznym geście.

Dalcroze stworzył metodę wychowania muzycznego, której założeniem jest pełna aktywizacja ucznia, zerwanie z werbalizmem w nauczaniu, dzięki poprzedzeniu nauki teorii muzyki- działaniem praktycznym i przeżyciem muzycznym. To działanie w muzyce oparł Dalcroze na naturalnej dla wieku dziecięcego potrzebie ruchu, uwarunkowanej stałym, a w niektórych okresach życia - szczególnie gwałtownym rozwojem układu ruchowego i nerwowego.

Ruch czynnik niezbędny dla rozwoju dziecka, ćwiczący, a przez to kształcący mięśnie i układ nerwowy według metody Dalcroza ma być związany z uporządkowanym w czasie ruchu dźwięków, czyli rytmem muzycznym. Ma on być także środkiem, za pomocą, którego uczeń może wyrazić swe przeżycia muzyczne, odzwierciedlając zmienność agogiki i dynamiki, nastrój i wyraz emocjonalny muzyki, kierunki linii melodycznej, zmiany artykulacyjne i wreszcie konstrukcję formalną utworu muzycznego. Taka identyfikacja ruchu dziecka z emocją, wynikająca z percepcji muzyki, wpływa na rozwój postawy twórczej, kształci samodzielność myślenia, daje możność indywidualnej wypowiedzi.

Według założeń Dalcrozea aktywne uczestniczenie w muzyce nie ogranicza się tylko do odzwierciedlenia i przeżywania muzyki w ruchu, aczkolwiek muzykowanie ruchem jest podstawą dalcrozowskij metody wychowania muzycznego. Całokształt tej metody obejmuje także aktywne kształcenie słuchu muzycznego oraz improwizację wokalną, instrumentalną i ruchową. Dalcroze twierdzi, że? jedynie pełne przeżycie muzyki przez ruch całego ciała pozwala na zbliżenie jej do słuchacza i całkowite zrozumienie. Ciało potraktował jako instrument służący do odtwarzania muzyki.

Zgodnie z założeniem jakim jest poprzedzenie teorii muzyki; praktycznym, aktywnym przeżyciem muzycznym, wprowadzenie wszelkich nowych dla ucznia zjawisk muzycznych powinno być oparte na następującym sposobie działania:
a. zarejestrowanie słuchowe, tego co się dzieje w muzyce
b. wykonanie ruchowe, czyli aktywne przeżycie tego, co się usłyszało
c. teoretyczne wyjaśnienie zaistniałego zjawiska muzycznego i jego zapis

Muzykowanie ruchem jest jednak nie tylko metodą wychowania muzycznego. Dzięki ruchowi jest ono także drogą wychowania fizycznego. Ruch, który daje kształt muzyki wymaga swobody wewnętrznej, a jednocześnie samoopanowania, umiejętności odprężania się, skupienia i podzielności uwagi, a nade wszystko
szybkiej reakcji psychomotorycznej. System E. Jaquesa - Dalcrozea jak pisze Zofia Borkowska - łączy kształcenie słuchu z solfeżem, improwizacją ruchową i muzyczną w sposób najbardziej bliski dziecku, wpływając na harmonijny rozwój całej osobowości dziecięcej.

Muzykalność tej metody polega na wyjściu od muzyki tj. od wysłuchanej i wykonanej piosenki, przeżytego w ruchu utworu instrumentalnego lub improwizacji muzycznej do wiedzy o muzyce. Dalcrozowskie ćwiczenia rytmiczne ogólnie podzielić można na dwa podstawowe działy:
1. Ćwiczenia, których celem jest wychowanie muzyczne dziecka uwrażliwiające na różne elementy muzyki (dynamiczne, agogiczne, artykulacyjne itp.) oraz kształtujące dyscyplinę rytmiczną w oparciu o zdobywanie praktycznych wiadomości o rytmie muzycznym.
2. Ćwiczenia o celach ogólnowychowawczych, które powstały na gruncie obserwacji występujących u uczniów trudności natury technicznej, związanych z wykonywanymi ćwiczeniami ruchowo muzycznymi i służyć miały do przezwyciężenia tych trudności (wyrobienie szybkiej orientacji oraz osiągnięcie niezależności ruchów).

Poznaniu muzyki służy również grupa ćwiczeń, których celem jest rozwijanie twórczej inwencji dziecka. Należą do nich improwizacje ruchowe, śpiewanie i granie. Ćwiczenia tej grupy szczególne mocno wiążą zadania ogólnowychowawcze z zadaniami wychowania muzycznego. Kształcące bowiem samodzielność wypowiedzi, twórczą postawę i aktywność, pozwalają na pozbycie się zahamowań. Jednocześnie zapoznając z tworzywem, z którego konstruuje się utwór muzyczny przez radosną zabawową formę uczestniczenia w muzyce dostarczają one wiedzy o formach muzycznych.

Zajęcia muzyczno ruchowe w systemie E. Jaquesa - Dalcrozea obejmują:
- ruchowe wyrażenie taktów i rytmów (realizacja ruchu)
- ćwiczenia hamujące i pobudzające (inhibicyjno incytacyjne),
- ćwiczenia polirytmii, kanonu ruchowego, łańcucha realizacji,
- ćwiczenia agogiczne na zmianę szybkości, przyśpieszenia i zwalniania ruchów,
- ćwiczenia wyrabiające umiejętność szybkiej analizy oraz podzielności uwagi (memoryzacji),
- ćwiczenia w improwizacji ruchowej

Uzupełnienie systemu Dalcrozea stanowią zabawy rytmiczne, przeznaczone dla najmłodszych uczniów, które można sklasyfikować w sposób następujący:
1. Zabawy i ćwiczenia gimnastyczne przy akompaniamencie, których celem jest rozwijanie sprawności fizycznej.
2. Zabawy umuzykalniające, których celem jest rozwijanie dyspozycji słuchowych.
3. Zabawy rytmiczne realizujące przebiegi rytmiczne schematami ruchowymi rąk i nóg.
4. Zabawy z piosenką, której celem jest wykształcenie umiejętności przedstawiania treści pozamuzycznych oraz treści emocjonalnej muzyki za pomocą ruchu.
5. Zabawy taneczne służące wykształceniu umiejętności realizowania metrum muzycznego za pomocą kroków i układów tanecznych oraz poznanie różnych tańców

Rytmika Emila Jaques-Dalcrozea jest w pedagogice muzycznej najpełniejszą metodą wychowania przez sztukę. Zbiorowe muzykowanie ruchem było zawsze muzykowaniem twórczym, które najbardziej aktywizuje i wszechstronnie rozwija sposób myślenia i działania młodego człowieka. To Dalcroze zwrócił uwagę na ideę rytmiki jako dyscypliny wyrabiającej ogólną wrażliwość muzyczną poprzez łączenie rytmicznego ruchu całego ciała z muzyką. Ćwiczenia rytmiczne są systemem dobranych ruchów wykonywanych ściśle z muzyką. W rytmice występują równocześnie trzy momenty: spostrzeganie dźwięków, skojarzenie z pewnym ruchem i uczucie przyjemności towarzyszące zazwyczaj aktywnej pracy muzycznej. Występuje tu współdziałanie muzyki, woli uczucia.

Muzykowanie ruchem jest nie tylko metodą wychowania muzycznego. Dzięki ruchowi jest ono także drogą wychowania fizycznego. Swoboda i celowość ruchu, który ma oddać kształt muzyki i odczucia z nią związane, wymaga swobody wewnętrznej, a jednocześnie samoopanowania, umiejętności odprężania się, jak i skupienia i podzielności uwagi, a nade wszystko szybkiej reakcji psychomotorycznej.


J. K. Lasocki, J. Powroźniak: Wychowanie muzyczne w szkol. PWN, Warszawa 1971.
A. Banasiewicz, E. Lipska: Przewodnik wetodyczny do elementarza muzycznego dla klasy. !. WSiP, Warszawa 1993
J. Uchyla-Zaorski: Wybrane zagadnienia z dydaktyki i wychowania muzycznego, Uniwersytet Śląski, Katowice 1992, s. 12-17.
M. Brzozowska-Kuczkiewicz: E. Jaques-Dalcroze i jego Rytmika. WSiP, Warszawa 1991, s. 32-33
J. Uchyla-Zroski: Wybrane. ..op. cit.
M. Brzozowska-Kuczkiewicz: Emil. ..op. cit.
E. Jaques Dalcroze: O swoje metodzie. W: Materiały Informacyjno Dyskusyjne COPSA, Warszawa 1963, s. 71.
A. Dasiewicz-Tobiarz, A. Kępska: Rytmika w klasach I III, WSiP, Warszawa 1982, s. 8
Z. Borkowska: Współczesne systemy wychowania muzycznego. WSiP, Warszawa 1976.
Z. Burowska: Współczesne systemy wychowania muzycznego. WSiP, Warszawa 1976.
A. Dasiewicz-Tobiarz, A. Kępska: Rytmika. ..op. cit., s. 10.
Z. Burowska:. ..op. cit., s. 40
Z. Burowska:. ..op. cit., s. 165.
E. Skowrońska-Lebecka: Dźwięki i gest. WSiP, Warszawa 1984, s. 17.
B. Podolska: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1979, s. 29.

Opracowanie: Mirosława Wieczorek-Matlak

Wyświetleń: 2407


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.