Katalog

Alina Włodarz
Plastyka, Artykuły

Rola i zadania wychowania plastycznego dzieci i młodzieży na zajęciach pozalekcyjnych w procesie wychowania ogólnego

- n +

Rola i zadania wychowania plastycznego dzieci i młodzieży na zajęciach pozalekcyjnych w procesie wychowania ogólnego

WYCHOWNIE PLASTYCZNE - RYS HISTORYCZNY


Historia rysunku jako przedmiotu ogólnokształcącego liczy zaledwie sto osiemdziesiąt lat. Pierwsze zajęcia z tego przedmiotu wprowadził J.H. Pestalozzi w szkole ludowej w Szwajcarii. Jego zamiłowanie do geometrii i ładu doprowadziło do zajęć polegających na rysowaniu przez dzieci linii kątów, czworokątów i kół. Uznając postrzeganie za podstawę wszelkiej nauki stwierdził, że "postrzeganie należy rozwijać przy pomocy rysunku... a zakres postrzegania należy wciąż rozszerzać poprze wnikanie w naturę".1

Od tego czasu wiele się zmieniło. Reforma systemu oświaty i wychowania szkoły podstawowej na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych stała się okazją do zmiany treści kształcenia i wychowania, zgodnie z teorią nauk pedagogicznych i psychologicznych.

W owym czasie przyjęto podstawową zasadę wszechstronnego rozwoju osobowości dzieci i młodzieży, realizującą się poprzez kształcenie i wychowa-nie ogólne (intelektualne), moralno - społeczne, politechniczne, fizyczne i estetyczne. Na miejsce zajmowane przez rysunek zostało wprowadzone wychowanie estetyczne - wychowanie plastyczne.

Wprowadzenie nowego przedmiotu nie ograniczało się do zmiany nazwy, ale było związane z innym pojmowaniem celów i treści kształcenia i wychowania przez plastykę. Doniosłe znaczenie miał tu kongres w Bazylei w 1958r. Dorobkiem tego spotkania ekspertów stało się przekonanie, że w nauce szkolnej nie chodzi o nauczanie sprawności rysunkowych, a rozwija- nie tych sfer osobowości człowieka, które nie mogą być kształtowane przez dotychczasowy system edukacji szkolnej. "Człowiek żyjący w warunkach cywilizacji technicznej powinien zachować swe możliwości twórcze, a to właśnie może stać się dzięki wychowawczemu oddziaływaniu sztuki". 2

Zostało zauważone, że nie jest istotne wyłączne kształtowanie wrażliwości estetycznej, ale specyficzna forma poznania świata poprzez sztukę, rozwijanie wyobraźni twórczej przekraczającej granice konkretów. Istotnym zadaniem jest także kształtowanie kultury uczuć wyższych oraz kształtowanie twórczej postawy do życia codziennego lub też "postawy otwartego umysłu" (V. Lowenfeld, B. Suchodolski, I. Wojnar). "Nie chodzi tu o adaptację do otaczającego świata poprzez jego dokładne postrzeganie i rozumienie, ale o kształtowanie indywidualnej, a równocześnie społecznej postawy twórczej do życia, ujawniającej się w działaniu, oraz o harmonizowanie władz psychicznych poprzez twórczość i kontakt ze sztuką".3

Dla wychowania plastycznego wyznaczono cele ogólnokształcące i ogólnorozwojowe w zakresie wszechstronnego rozwoju osobowości, sprowadzającego się do "(...) kształtowania umiejętności wyrażania różnymi środkami plastycznymi spostrzeganych lub wyobrażanych form i zjawisk:
- rozwijanie zdolności wrażliwego i wnikliwego obserwowania form i zjawisk rzeczywistości, zarówno przyrody, jak i dzieł rąk ludzkich, kształcenie pamięci wzrokowej, wyobraźni przestrzennej i pomysłowości konstrukcyjnej;
- rozwijanie zdolności do bezinteresownego twórczego wysiłku;
- przyswajanie uczniom podstawowych wiadomości z dziedziny estetyki i sztuki, rozwijanie zdolności przeżywania i rozumienie piękna w przyrodzie i sztuce, budzenie żywego zainteresowania dorobkiem kulturalnym własnego narodu i ludzkości;
- wdrażanie do praktycznego stosowania zasad estetyki życia codziennego".4

Realizacja programu nie osiągnęła w szkole powszechnej zamierzonych celów. Złożyło się na to wiele czynników: zbyt ambitny program, niski poziom przygotowania nauczycieli, przepełnione klasy, braki w zabezpieczeniu warunków materialnych do jego realizacji.

Obecnie sytuacja ta ulega zmianie. Dostrzeżono, że szkolnej edukacji musi towarzyszyć kształcenie równoległe, które powinno służyć rozwojowi indywidualnych uzdolnień i zainteresowań artystycznych dzieci i młodzieży. Szkoła ma rozwijać cechy i dyspozycje potrzebne człowiekowi do rozwoju psychicznego, przekazywać ogólne podstawy wiedzy przez zapoznanie uczniów z technikami i regułami typowymi dla poszczególnych dziedzin nauki. Wdrażać do samodzielnego wysuwania wniosków, do praktycznego działania i samokształcenia, które będzie trwać przez całe życie. Dziećmi uzdolnionymi artystycznie zajęły się szkoły specjalistyczne o różnych profilach i placówki wychowania pozaszkolnego.

PLACÓWKI WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO - CELE I ZADANIA

Przez wychowanie pozaszkolne rozumie się "planowe wpływy wychowawcze, których źródłem są wychowawcze środowiska naturalne, intencjonalne i środki masowego przekazu".5

Wychowawcze środowiska intencjonalne to pozaszkolne instytucje wychowawcze powołane do planowej działalności oświatowej i kulturalnej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych, które zapewniają swym uczestnikom możliwość rozwoju osobowego, zorganizowany wypoczynek i rozrywkę.

Przez pozaszkolne instytucje należy rozumieć: Pałace Młodzieży, Młodzieżowe Domy Kultury, Ogniska Pracy Pozaszkolnej, Ogrody Jordanowskie oraz inne placówki o charakterze specjalistycznym, wchodzą one w skład ogólnego systemu oświatowo - wychowawczego. Treści wychowawcze i kierunki działalności wychowania pozaszkolnego określa ustawa z dnia 15.VII.1961r. Na podstawie tej ustawy zakres podstawowej działalności placówek pozaszkolnych obejmuje:

"rozwijanie zainteresowań i uzdolnień dzieci i młodzieży szklonej w różnych dziedzinach,
stwarzanie im możliwości poznania spraw techniki,
włączanie dzieci i młodzieży do udziału w życiu społecznym,
organizowanie racjonalnego i kulturalnego wypoczynku, rozrywki i wychowania fizycznego."
W zarządzeniu Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 21 VII 1983r.

W sprawie organizacji placówek wychowania pozaszkolnego czytamy: "Zadaniem placówki wychowania pozaszkolnego między innymi jest: pogłębianie i rozszerzanie wiedzy wykraczającej poza szkolne programy nauczania, pomoc w samodzielnym docieraniu do źródeł wiedzy i informacji, stwarzanie sprzyjających warunków do rozwoju młodzieży szczególnie utalentowanej w różnych dziedzinach".

Placówki wychowania pozaszkolnego kontynuują i wzbogacają działalność wychowawczą szkoły, stwarzają odpowiednie warunki do rozwoju młodzieży uzdolnionej, organizują i koordynują masowe przeglądy, wystawy, pokazy, konkursy, masowe imprezy artystyczne i sportowe. Zakres działania i organizację placówek reguluje statut oraz zarządzenia i wytyczne władz nadrzędnych.

ZESPOŁY PLASTYCZNE W PLACÓWKACH WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO

Zespoły plastyczne działające w placówkach wychowania pozaszkolnego zgodnie z założeniami statutowymi przyjmują do pracowni wszystkie dzieci i młodzież bez względu na posiadane uzdolnienia w wieku przedszkolnym i szkolnym. W pracy zespołu biorą udział uczestnicy stali, okresowi i okazjonalni. Uczestnik stały bierze systematyczny udział w zajęciach zespołu w ciągu całego roku, okresowy uczestnik bierze udział w zajęciach w celu zorganizowania, wykonania określonego zadania, a okazjonalny - korzysta w sposób doraźny z urządzeń pracowni, organizowanych przez nią imprez, konkursów lub poradnictwa.

Na zajęcia plastyczne uczęszczają osoby w różnym wieku od 5 do 21 lat. Zupełnie inaczej pracuje się z małymi dziećmi, inaczej z młodzieżą w fazie tzw. "kryzysu" inaczej osobami uzdolnionymi i o zdolnościach przeciętnych, dlatego tak ważne jest indywidualne podejście do każdego ucznia.

DZIECI UZDOLNIONE PLASTYCZNIE

Zróżnicowane są uzdolnienia plastyczne dzieci i młodzieży. Uzdolnione plastycznie dzieci są z reguły bardzo wyciszone, małomówne wypowiadają się chętniej na papierze niż słownie. Stronią od zgiełku, hałasu zabaw. Potrzeba samotności ujawnia się dość wcześnie. Myślę, że wiąże się to z zarysowującą się odmiennością potrzeb psychicznych, z samowystarczalnością w zabawie, z brakiem poczucia nudy i osamotnienia ze strony rówieśników i dorosłych. U dzieci tych obserwuję wielki upór w dążeniu do celu, wielokrotne podejmowanie tego samego zadania, tematu, problemu plastycznego. Mają one często fantastyczne i oryginalne pomysły w pracy twórczej. To może prowadzić do różnorodnych konfliktów w domu, w szkle. Dziecko takie nie lubi pracować na "zadany temat". Swój bunt wyraża opracowywaniem innego, interesującego go tematu, lub zachowuje się arogancko, albo całkowicie bierne, bezczynne.

Dlatego naczelne zasady w kształtowaniu dzieci uzdolnionych brzmią: "nie szkodzić, nie dyrygować, nie traktować dziecka przedmiotowo lecz podmiotowo"6. Jest to możliwe stosując, jak to wcześniej zaznaczyłam indywidualne podejście do każdego z uczestników zajęć, warunkiem są mało liczebne grupy, doświadczony pedagog. Tylko w małej grupie takim dzieckiem można się odpowiednio zająć, ukierunkować zgodnie z jego możliwościami i zdolnościami. Szkoła jako instytucja wychowawcza powszechna i masowa w obecnie obowiązującym systemie klasowo-lekcyjnym nie ma warunków do stosowania indywidualizacji i kształcenia w stopniu zapewniającym pełny rozwój uzdolnień twórczych.

ROZWÓJ UZDOLNIEŃ PLASTYCZNYCH U DZIECI

W rozwoju uzdolnień należy zwracać szczególną uwagę na treść i formy kształcenia oraz uwzględniać zasadę stopniowania trudności. Zaczynać od zadań i technik prostych i przechodzić stopniowo do coraz trudniejszych, bardziej skomplikowanych. Ponieważ uczeń zdolny lubi pokonywać trudności, trzeba z nim pracować indywidualnie.

Rozwój uzdolnień plastycznych musi iść w parze z kształtowaniem osobowości dzieci i młodzieży uzdolnionej. Twórca musi być świadomy tego, że tworząc rzeczy nowe i oryginalne, burzy dotychczasowe sądy estetyczne, co może często rodzić brak zrozumienia i akceptacji. Duża tu rola nauczyciela, który powinien tak pokierować kształceniem osób uzdolnionych, żeby tym konfliktom przeciwdziałać, wyrabiać odporność psychiczną, tolerancję w stosunku do poglądów innych osób.

U starszej młodzieży proces twórczy przebiega bardzo różnorodnie. W zależności od typu twórczego "wzrokowy, intuicyjny, wyobrażeniowy, behawioralny, intelektualno - refleksyjny, uczuciowy, relatywny".7 dla każdego uczestnika, należy tak dobrać formy i metody pracy, aby mógł on w pełni rozwijać swoje zainteresowania i uzdolnienia.

Czynne uprawianie plastyki przez dzieci zyskało w Polsce i na całym świecie coraz więcej entuzjastów. Świadczą o tym liczne konkursy, wystawy, cenne nagrody przyznawane autorom, organizowane galerie, wydawnictwa albumowe, reprodukcje na kartkach pocztowych, znaczkach. Dlatego stwierdzenie szwajcarskiego psychologa A. Ferriera "nasi ojcowie odkryli Amerykę, nasze pokolenie odkryło rysunek dziecka" - nie jest pustym sloganem.

Do rysunków dzieci zaczęto podchodzić jak do pewnej formy działalności twórczej. Przyjmując za W. Tatarkiewiczem określenie, że "sztuka jest odtwarzaniem rzeczywistości, bądź kształtowanie form, bądź wyrażanie uczuć, o ile owo odtwarzanie, bądź kształtowanie, bądź wyrażanie jest zdolne zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać"8 można stwierdzić, że mieści się tu sztuka dziecka, tak jak i sztuka profesjonalna, ludowa, prymitywna. Pięknie o twórczości plastycznej dzieci napisał S. Szuman (1961r.)

"Wytwory dziecięcej twórczości plastycznej zaliczamy do wytworów objętych mianem sztuki, z tych samych względów i na podobnych prawach, na podstawie, których przyznajemy wartość estetyczną i artystyczną także mniej lub więcej jeszcze prymitywniejszej, technicznie mało udoskonalonej sztuce ludów prymitywnych i sztuce ludowej (...). Musimy się z tym liczyć, że wraz z zanikiem prymitywnych kultur, zniknie z czasem także sztuka pierwotna, jak też jej kontynuacja - sztuka ludowa. Sztuka dziecka wciąż na nowo się tworzy i nie przestanie być sztuką żywą i twórczą tak długo, jak długo będą istniały dzieci lubiące i umiejące po swojemu, a pięknie rysować i malować".9

Dlatego trzeba zrobić wszystko aby stworzyć dziecku warunki do pracy, zachęcić do malowania, rysowania.

Dla dziecka najistotniejszy jest proces powstawania pracy, a nie wynik ostateczny. Jest to twórczość bezinteresowna, a każdy kolejny proces - improwizacją. Tak więc dzięki twórczej postawie dziecka, powstają wytwory, z których najwybitniejsze mogą nosić miano "sztuki dziecka". Jest to fakt niezaprzeczalny, trzeba to tylko umieć dostrzec, docenić, wybrać te nieliczne prace, najlepsze dostrzec w nich wartości estetyczne niepowtarzalne, zaskakujące trafnością i oryginalnością formalnych rozwiązań, budzących zachwyt i zdumienie.

Ale "trzeba mieć spojrzenie artysty by zrozumieć mazania i bazgroły dziecięce, które nie zawsze mają coś przedstawiać, a biorą się z radosnego układu kolorowych plam i linii. Artyści, którzy odeszli już od tradycyjnego realizmu i dobrowolnie odrzucili środki artystyczne i wiedzę tego malarstwa, jak na przykład właściwe proporcje wielkości, przenoszony z natury kolor i perspektywę rzutu zbieżnego, mogli zachwycać się twórczością dzieci, które jeszcze tej wiedzy i środków artystycznych nabyć nie mogły, ale szczerze i niefrasobliwie podejmują zadania i tematy nawet najtrudniejsze, okazując przy tym fantazję i głęboką wrażliwość (...). Dlatego może piękno malarstwa dziecięcego zostało odkryte przez artystów współczesnych". 10

Możemy powiedzieć, że nie tylko przez artystów ale i przez wybitnych nauczycieli plastyki, pedagogów, psychologów, estetyków. Nieskrępowana, samorodna twórczość dziecka zjawia się i przemija jak spontaniczne zabawa, ponieważ dziecko pochłania najbardziej sam proces działania twórczego, w którym znajdują ujście pragnienia, fantastyczne marzenia, lęki, chęć mówienia o sobie. Tu także rozładowują się wewnętrzne stany napięcia psychicznego, realizowane poprzez kolejne etapy ruchów, mimiki, gestów - towarzyszących procesowi działania twórczego. W takim wypadku każdy proces twórczy staje się wartościowy dla rozwoju dziecka. Trzeba o tym pamiętać i dołożyć wszelkich starań aby umożliwić, jak najliczniejszej grupie dzieci dostęp do placówek, w których będą oni mogli pod fachową opieką i kierunkiem rozwijać swoje pasje artystyczne. Szkoła, rodzina, środowisko a w szczególności placówki wychowania pozaszkolnego, które zatrudniają fachową kadrę mogą to zapewnić.

PRACA Z DZIEĆMI NAJMŁODSZYMI

Praca z dziećmi najmłodszymi jest bardzo interesująca, należy otoczyć je szczególną opieką, nauczyciel powinien działać bardzo dyskretnie, tworząc w pracowni nastrój sprzyjający twórczości, pobudzać wyobraźnię, kształtować estetyczną wrażliwość i postawę twórczą. Nauczyciel na zajęciach plastycznych w placówkach wychowania pozaszkolnego ma możliwość przy niewielkich liczebnie grupach stopniowo wprowadzać dzieci w tajniki warsztatu plastycznego, stwarzać okazję do poznania różnych technik malarskich, graficznych. Dzieciom zdolniejszym można stosować wyższe wymagania, zlecać trudniejsze zadania do wykonania.

Plastyka jest sztuką wizualną, trzeba więc uczniom zapewnić dobre warunki do wizualnego odbioru, do obserwacji, do przeżywania bez słów, do kontemplacji. Dlatego też w miarę możliwości organizuje się wycieczki do galerii i do muzeów. Oprócz tego częste oglądanie albumów i filmów o sztuce powiększa zasób wiedzy i ogólną orientację w zagadnieniach sztuki, wyrabia nawyki późniejszego obcowania ze sztuką w życiu dorosłym. Kontakt dzieci z dziełami sztuki rozwija wyobraźnię twórczą. "Człowiek kształtuje się zarówno dzięki temu, że słucha, śpiewa, maluje, jak i dzięki temu, że ogląda."11

Każda placówka pozaszkolna ma własny program działania, dotyczy to również programów pracy kół plastycznych. Dobór form i metod pracy z uczestnikami zależy od przygotowania zawodowego i pedagogicznego nauczyciela. Na zajęciach plastycznych łączy się ćwiczenia plastyczne z wiadomościami teoretycznymi, przeprowadza zajęcia w pracowni i organizuje plenery. W czasie plenerów młodzież oprócz zajęć plastycznych poznaje folklor, zabytki, twórców działających w danej okolicy. Rozwija swoje zainteresowania, uczy się wrażliwości na piękno w sztuce i w życiu. Każdy plener kończy się wystawą prac. Urządzanie wystaw sprzyja rozwojowi zainteresowań młodzieży, integruje grupę, daje mnóstwo satysfakcji i zadowolenia.

Z chwilą pójścia dziecka do szkoły następują gruntowne zmiany w jego życiu. Zabawa przestaje być główną formą działalności, gdyż jej miejsce zajmuje nauka. Procesy kształcenia i zdobywania wiedzy wywierają decydujący wpływ na rozwój sfery poznawczej, emocjonalnej i motywacyjno - wolicjonalnej. Nowe środowisko i kontakty rówieśnicze wpływają na kształtowanie się postawy społecznej.

Najbardziej charakterystyczną właściwością psychiki dziecka klas początkowych jest konkretny charakter procesów poznawczych, spostrzeżeń, pamięci, wyobrażeń i myślenia. Procesy te są podstawowymi elementami struktury uzdolnień plastycznych, dlatego od jakości ich rozwoju uzależniony jest poziom wytworów plastycznych. Szczególna rolę odgrywają spostrzeżenia wzrokowe. Młodsze dzieci spostrzegają na ogół bardzo niedokładnie i tylko elementy ogólne. Dzieci w młodszym wieku szkolnym przechodzą od spostrzegania od obserwacji. Doskonalenie się jakości spostrzeżeń związane jest zawsze z charakterem uwagi. Uwaga dziecka 6-7 letniego ma charakter mimowolny. Uwaga dowolna, myślenie abstrakcyjne zaczyna się dopiero kształtować. Dlatego dzieci nie przedstawiają bezpośredniego obrazu natury, lecz tworzą z pamięci, a dorywcza obserwacja przedmiotów jest jak gdyby kolejnym aktem gromadzenia treści w pamięci natychmiastowej. Dzieje się tak dlatego ponieważ dzieci 7 letnie koncentrują swoją uwagę na jednym przedmiocie 5 do 7 minut. To bezpośrednie budowanie przez dzieci obrazu na podstawie "modelu wewnętrznego" - pamięciowo - wyobrażeniowego wpływ na jego indywidualny i niepowtarzalny charakter.

Analizując prace dzieci zauważamy fascynację postacią ludzką, dominuje ona w pracach plastycznych. U dzieci młodszych uwikłana jest ona w kompozycje fantastyczne, baśniowe. Są to treści pobudzające wyobraźnię twórczą, dzieci bardzo chętnie słuchają baśni, legend i tworzą później na i ich podstawie obrazy plastyczne. Tematyka fantastyczna staje się terenem i instrumentem rozwoju wyobraźni i myślenia twórczego. Prócz ilustracji dzieci bardzo chętnie portretują postać ludzką, nie dbają one o uchwycenie podobieństwa, a jedynie o przedstawienie cech ogólnych. Czynnik emocjonalny decyduje o proporcjach poszczególnych części ciała w stosunku do siebie - głowa jest proporcjonalnie duża w stosunku do tułowia i kończyn. Stopniowo rysunki dziecka wzbogacają się o inną tematykę: zwierzęta, pojazdy, kwiaty, martwa natura. Można zaobserwować analizując prace dzieci wyraźną skłonność do tematyki dynamicznej u chłopców, natomiast tematyka bardziej statyczna przeważa u dziewczynek.

U dzieci w pracach plastycznych spotykamy duże wyczucie kompozycji. Układy pasowe i topograficzne zajmują całą kompozycję obrazu i dlatego zachowana w nich jest doskonała harmonia i równowaga. Niedostatki kompozycyjne zauważamy w momencie przechodzenia dzieci w fazę wyrażania perspektywy linearnej.

Dzieci 6 -7 letnie operują zestawami barw czystych i dość intensywnych. Około dziesiątego roku życia zjawiają się próby łączenia kolorów.

Dzieci dziesięcioletnie, dzięki przewadze uwagi dowolnej nad mimowolną, są w stanie kierować procesem spostrzegania rzeczy i zjawisk, dlatego można mówić w tym przypadku o procesie obserwacji.

Rezultatem prowadzonych obserwacji stają się treści zakodowane w magazynie pamięci. Pod koniec młodszego wieku szkolnego zaczyna dominować pamięć logiczna oraz myślenie abstrakcyjne. Wielką rolę w procesach poznawczych tego okresu odgrywają emocje i uczucia. To, co zabarwione jest uczuciem łatwiej się spostrzega, dłużej i dokładniej pamięta, tworzy bogatsze treści wyobrażeniowe. W stosunku do tempa rozwoju pamięci i myślenia można jednak mówić o zaczynającym się regresie wyobraźni twórczej.

Średni wiek szkolny od 11 do 14 roku życia przypada na pierwszą fazę dojrzewania. Procesy poznawcze, takie jak pamięć, wyobraźnia, myślenie i uwaga osiągają w tym okresie pełną dojrzałość rozwojową. Rozwija się w tym czasie wyobraźnia twórcza i odtwórcza, pamięć mechaniczna i logiczna, pamięć dowolna. Intensywność procesów poznawczych wpływa na bardziej świadome i często krytyczne ocenianie własnego "ja", a także całego otoczenia. Następuje nadmierny rozwój uczuciowości.

W jedenastym, dwunastym mamy do czynienia z tak zwanym realizmem wrażeniowym, który rozpoczyna okres zwany fizjoplastyką. Fizjoplastyka w odróżnieniu od ideoplastyki jest tendencją idącą w kierunku realistycznego przekazu poznanych informacji, dlatego wszystkie fazy rozwijające się w tym okresie będą się odznaczały dążeniem do realizmu, a nawet naturalizmu.

Kryzys w twórczości dzieci i młodzieży objawia się stopniowym zanikiem zainteresowań plastycznych, skrępowaniem i brakiem zdecydowania w czasie procesu tworzenia, tendencją do kopiowania i naśladowania gotowych wzorów prowadzących do realistycznego, a nawet naturalistycznego traktowania formy plastycznej, wyraźnym unikaniem prac z wyobraźni oraz nadmierną świadomością trudności warsztatowych i artystycznych.

PRACA Z DZIEĆMI O UZDOLNIENIACH PRZECIĘTNYCH

Koła plastyczne w placówkach wychowania pozaszkolnego oprócz dzieci i młodzieży wybitnie uzdolnionej skupiają uczestników o uzdolnieniach przeciętnych, jest to grupa najliczniejsza. Celem pracy z tymi uczestnikami jest kształtowanie potrzeb i zainteresowań plastycznych. W przyszłości będą to potencjalni bywalcy muzeów, galerii sztuki, kolekcjonerzy dzieł sztuki, wyrobów rzemiosła artystycznego a więc ludzie o wrażliwości estetycznej w stosunku do otoczenia.

Wśród tych ludzi myślę, że znajdą się ludzie o dobrze funkcjonującej postawie twórczej w różnych dziedzinach życia; w dziedzinie techniki, nauki i organizacji życia codziennego. Będą oni pracować w różnych zawodach nie związanych z plastyką. Chodzi o to, żeby zachowali oni na trwałe nie tyle plastyczne umiejętności warsztatowe, co ukształtowany system wartości i zainteresowań plastyką, a także nawyki twórczego działania. Być może część z nich powróci do zainteresowania plastyką w tzw. "złotym wieku" i jak w pierwszych latach życia twórczość plastyczna stanie się jedną z form przekazywania swoich tęsknot, niezrealizowanych marzeń, lęków a także radości życia i tworzenia.

"Współczesna pedagogika postuluje wychowanie przez sztukę jako nieodłączny element wszechstronnego wychowania człowieka. Wychowanie przez sztukę jest procesem, który obejmuje wszystkie predyspozycje psychiczne człowieka i dokonuje się przez wszystkie okresy jego życia. Dzięki sztuce możemy rozwijać procesy poznawcze, wzbogacać kulturę uczuć, organizować procesy prawidłowej percepcji, wzbogacać wyobraźnię i kształtować postawę estetyczną". 12 Pod wpływem sztuki wyzwalają się możliwości twórcze, wzbogaca i kształtuje się osobowość nie tylko u dzieci uzdolnionych artystycznie, ale u każdej jednostki.

Jeszcze w początkach XX w. Twórczość dzieci i młodzieży traktowano jako nieszkodliwą formę aktywności wieku dziecięcego, wygasającą samorzutnie tak, jak wygasa skłonność do zabawy. Od tego czasu wiele się zmieniło. Funkcje przypisywane tej formie twórczości są bezsporne. Wielka w tym zasługa estetyki, teorii wychowania estetycznego a w szczególności psychologii.

Twórczość plastyczna dzieci wyrasta z potrzeb psychicznych i dlatego jest w pełni zintegrowana z życiem psychicznym jednostki oraz z całym jego otoczeniem. Jako podstawowa forma ekspresji jest wyrazem indywidualnego rozwoju psychicznego, a tym samym jedną z dróg poznania rozwoju umysłowego i kształtującej się osobowości.

TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA, WYCHOWANIE PRZEZ SZTUKĘ

Twórczość artystyczna jest środkiem rozwoju procesów poznawczych, spostrzeżeń, pamięci wzrokowej i wyobraźni twórczej, myślenia, a także procesów emocjonalnych i uczuć wyższych. Wpływa też na rozwój motywacji i woli działania twórczego zapewniając warunki do pełnego rozwoju osobowości.

Twórczość plastyczna dzieci jednoczy trzy główne funkcje: poznawania, przeżywania oraz przekształcania otaczającej rzeczywistości i własnej struktury psychicznej. Jest także formą terapii psychicznej zapewniającą radość i dobre samopoczucie, poprzez rozładowywanie napięć psychicznych.13

Dzięki ludziom twórczym, dla których rekonstrukcja otaczającej rzeczywistości jest wewnętrzną koniecznością świat bogaci się w coraz nowe wartości humanitarne i materialne.

Twórczość artystyczna razem z innymi formami świadomości człowieka gwarantuje jego pełny i harmonijny rozwój. Herbert Read przestrzegał przed zachwianiem równowagi w świadomości ludzkiej

"... gdy zaufamy nadmiernie władzom ludzkiego intelektu lub gdy nie docenimy siły ludzkiej wyobraźni, staniemy się świadkami triumfu zła!" 14

W związku z tym istnieje potrzeba przybliżania człowieka do świata sztuki, w myśl zasady, że sztuka uczy nas odczuwać i dostrzegać to czego nigdy nie moglibyśmy zobaczyć pozostawieni sami sobie.

Wychowanie przez sztukę wzbogaca formy ludzkiego myślenia i uczy posługiwać się językiem wizualnym. Możliwe staje się dzięki niemu przekształcanie treści wewnętrznych doświadczeń człowieka, które nie dają się wyrazić słowami. Prowadzi to do wzajemnego porozumienia między ludźmi, zwłaszcza w dziedzinach ich osobistych przeżyć.

Sztuka wpływa również na kształtowanie wyobraźni twórczej, która odgrywa doniosłą rolę w rozwoju nauki i techniki. Sztuka pozwala poznać ludzi, kulturę, obyczaje i sądy. Ważnym elementem w wychowaniu przez sztukę są wycieczki do muzeów i galerii. Spełniają one istotną rolę w rozwijaniu kultury plastycznej dzieci i młodzieży. Sztuka pełni wielorakie funkcje. Szczególne znaczenie ma funkcja kształcąco - wychowawcza, ponieważ mobilizuje do twórczej pracy, budzi wiarę we własne siły, uczy dbałości o estetyczny wygląd nie tylko wykonywaniej pracy, ale i całego otoczenia człowieka.

T. Marciniak w czasopiśmie "Plastyka w szkole" podkreśla, "że sposób postępowania, charakter i poziom rezultatów działalności twórczej człowieka zależy od jego intelektualno - emocjonalnego wyposażenia. Dlatego też kulturę plastyczną należy formować od najwcześniejszych lat życia człowieka."

Sztuka spełnia dwie zasadnicze funkcje: społeczną i kształcąco - wychowawczą. E Majchert zauważa "sztuka jest odzwierciedleniem osobistych przeżyć, doznań, uczuć, (...) poszerza wiedzę o świecie, innych epokach, kulturach, (...) pomaga lepiej poznać i zrozumieć siebie, (...) rozwija wyobraźnię, (...) skłania do zadumy, kontemplacji, refleksji, (...) jest źródłem piękna, (...) ratuje w depresji, (...) pozwala lepiej zrozumieć historię i ludzi."15

Biorąc to pod uwagę myślę, że należałoby dołożyć wszelkich starań aby wychowaniem przez sztukę objąć w sposób stopniowy, systematyczny, przemyślany i atrakcyjny jak najszersze rzesze dzieci i młodzieży.

Wychowanie poprzez proces kreacji plastycznej sprzyja z jednej strony rozwijaniu oryginalności jednostki, a z drugiej jej społecznej świadomości.

"Niepowtarzalność jednostki ludzkiej z zachowaniem pełni cech społecznej kontaktowości, to ogólnoludzki kapitał tworzący najwspanialsze wartości dla wszystkich ludzi świata. Wychowanie przez twórczość plastyczną jest z jednej strony procesem indywidualizacji człowieka, a z drugiej strony społecznej integracji i pojednania. Tej olbrzymiej szansy nie można roztrwonić i zmarnować, jest ona potrzebą, a jednocześnie skutkiem wychowania przez sztukę. 16

BIBLIOGRAFIA

1. S. Kot - "Historia wychowania", Warszawa 1934r.
2. I. Wojnar - "Estetyka i wychowanie", Warszawa 1964r.
3. S. Popek - "Metodyka zajęć plastycznych w klasach początkowych", wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984r.
4. "Program nauczania ośmioklasowej szkoły podstawowej", Warszawa 1962r.
5. M. Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek - "Pedagogika", PWN, Warszawa 1974r.
6. H. Hehensee - Ciszewska - "Powszechna edukacja plastyczna", Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982r.
7. S. Popek - "Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, WydawnictwaSzkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978r.
8. W. Tatarkiewicz - "Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne", PWN, Warszawa 1975r.
9. S. Szuman, S. Zagała - "Malujemy", Nasza Księgarnia, Warszawa 1961r.
10. Z. Czerwasz - "Dzieci lubią rysować", Nasza Księgarnia, Warszawa, 1974r.
11. A. Natorff - "Popularyzacja osiągnięć plastycznych dzieci i młodzieży", Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988r.
12. R. Popek - "Zajęcia plastyczne w placówkach wychowania pozaszkolnego", Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988r.
13.S. Popek - "Metodyka zajęć plastycznych w klasach początkowych", Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984r.
14. S. Kościelecki - "Współczesna koncepcja wychowania plastcznego", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979r.
15. E. Majchert - "Postawy wobec sztuki a świat wartości młodzieży"
16. S. Popek - "Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978r.

Opracowanie: Alina Włodarz

Wyświetleń: 10878


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.