Funkcja świetlicy szkolnej w systemie opiekuńczym szkoły.

1. Kierunki pracy w świetlicy szkolnej

Świetlica szkolna, jest miejscem, w którym realizuje się w sposób planowy i ciągły pracę nad kształtowaniem osobowości uczniów. Charakter świetlicy wyznaczają następujące potrzeby społeczne: zwiększająca się aktywność zawodowa kobiet stwarza konieczność zapewnienia opieki i zagospodarowania wolnego czasu dzieci i młodzieży między zakończeniem nauki a powrotem do domu konieczność stworzenia równych szans podejmowania nauki w szkołach ponadgimnazjalnych dzieci z różnych środowisk potrzeba rekompensowania warunków wychowawczych dzieci pochodzących z rodzin patologicznych.

Korzystanie ze świetlicy szkolnej pozwala na dokładniejsze poznanie ucznia oraz szybkie rozpoznanie źródeł wielu negatywnych zjawisk występujących wśród młodzieży i skuteczne zapobieganie im. Świetlica szkolna może rozwijać pozytywne oddziaływania grup rówieśniczych, które są znaczącym czynnikiem w kształtowaniu osobowości młodego człowieka.

Aby pomagać rodzicom w wychowywaniu dzieci i młodzieży, każda świetlica powinna zapewnić wszechstronną opiekę wychowawczą. Planowa i zorganizowana opieka nad uczniem w godzinach pozalekcyjnych jest ważnym ogniwem pracy szkoły. Podstawowym warunkiem powodzenia pracy wychowawczej jest wszechstronne ukazywanie dzieciom i młodzieży współczesnego życia, zbliżanie jej do aktywnego w nim udziału. Młodzież należy uczuciowo związać z naszym krajem, wzbogacić świat przeżyć przez rozmowy, książki, filmy oraz wycieczki.

Rozwój osobowości dziecka, jego powodzenie szkolne, poczucie własnej wartości zależy w dużej mierze od osiągnięcia pozytywnych wyników w nauce. Dlatego też jednym z głównych kierunków pracy świetlicy szkolnej jest stworzenie wychowankom odpowiednich warunków do odrabiania prac domowych.

Biorąc pod uwagę różne warunki, w jakich dzieci żyją, świetlica w pewnym stopniu musi przyjąć na siebie zadanie wyrównywania braków i zaniedbań w zakresie wiedzy ucznia. Aby wychowankowie osiągnęli dobre wyniki w nauce, nie wystarczy danie im miejsca i czasu do odrabiania lekcji. Trzeba od początku wdrożyć je do pracy samodzielnej i systematycznej. Wszyscy musimy zdawać sobie sprawę z tego, że wyniki w nauce zależą nie tylko od wiadomości i umiejętności szkolnych wychowanków, ale również od jego postawy, od jego zachowania w szkole, od stosunku do wychowawców i kolegów. Świetlica powinna być miejscem wykorzystania czasu wolnego a wychowawca powinien być animatorem poczynań, które pozwalają rozwijać i kształtować uzdolnienia i zainteresowania ucznia.

W świetlicy pracują różnego typu koła, które maja ściśle określone zadania i zamierzenia wychowawcze. Podstawowym ich celem jest wzbudzanie aktywności ucznia. Dążenia wychowawców świetlic ukierunkowane są na wychowanie człowieka kulturalnego, który osiągnął stopień umiejętności w opanowywaniu wiedzy i form zachowania zgodnych z normami współżycia. Cechy i nawyki, które wykształcimy w młodym człowieku świadczyć będą o kulturze zachowania, higienicznym trybie życia oraz dbałości o porządek we własnym otoczeniu.

Bardzo zdrową formą wypoczynku są zajęcia sportowe, wycieczki i turystyka. Zajęcia te uczą samodzielności, inicjatywy i dyscypliny, jednoczą i aktywizują zespół, kształtują uzdolnienia artystyczne i rozbudzają upodobania sportowe i turystyczne.

2. Rodzaje świetlic szkolnych

Rodzaj świetlicy zależy od charakteru, form i metod pracy oraz od wieku uczestników. Wyróżnia się następujące rodzaje świetlic:
- świetlice organizowane przez organizacje społeczne, spółdzielnie mieszkaniowe itp. Program działania tego rodzaju świetlic jest bardzo ograniczony ze względu na skromną bazę lokalową oraz znikome środki finansowe.
- świetlice organizowane przez zakłady pracy, skupiają głównie starszą młodzież. Działalność ich przejawia się głównie w prowadzeniu kół zainteresowań, klubów miłośników filmu, teatru, zespołów wokalno -muzycznych.
- świetlice organizowane przez władze szkolne (w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych). Głównym ich celem jest racjonalne zagospodarowanie wolnego czasu między końcem nauki w szkole, a powrotem do domu. Działanie to polega na rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień uczniów, organizacji życia kulturalnego, sportu i rekreacji, działalności opiekuńczej na rzecz dziecka.

Rodzaj świetlicy szkolnej zależy od rodzaju szkoły, przy której działa.
- Świetlica przy szkole podstawowej, obejmuje opieką dzieci, które aktualnie przyjdą do niej lub oczekują na środki lokomocji do domu.
- Świetlica z dożywianiem, istnieje w dużych szkołach podstawowych oraz gimnazjach. Mają możliwość prowadzenia różnorodnych zajęć pozalekcyjnych oraz otoczenia opieką dzieci będące w trudnych warunkach środowiskowych.
- Świetlice z rozszerzonym programem dydaktyczno- wychowawczym, prowadza zajęcia w stałych grupach wychowawczych. Różnorodny program pracy może być realizowany tylko wtedy, gdy świetlica ma salę do odrabiania lekcji, duży wybór kół zainteresowań, dostęp do boiska, sali gimnastycznej, biblioteki, środków medialnych. Dużym atutem tego rodzaju świetlic jest możliwość organizowania zajęć w grupach wiekowych.
- Świetlice socjoterapeutyczne, zajmują się zagospodarowaniem wolnego czasu dzieci z rodzin patologicznych.

3. Funkcje świetlicy szkolnej

Wyznacznikami funkcji świetlicy są:
- potrzeby dzieci i młodzieży
- potrzeby społeczne
- teoria wychowania
- obowiązujące przepisy

Czynniki te powinny być kompatybilne. Obecnie można wyróżnić trzy podstawowe funkcje świetlicy prowadzącej działalność z dziećmi i młodzieżą:
- funkcja opiekuńcza
- funkcja wychowawcza
- funkcja społeczna

Funkcja opiekuńcza
Podstawową komórką społeczną zapewniająca opiekę dzieciom jest rodzina. Stanowi ona naturalne środowisko wychowawcze dzieci. Współczesna rodzina ulega ciągłym przeobrażeniom. Są rodziny, w których oboje rodzice pracują, rodziny wielodzietne, rodziny rozbite, rodziny, w których jedno lub dwoje rodziców to bezrobotni, wreszcie rodziny patologiczne. Konsekwencją przemian zachodzących we współczesnej rodzinie jest niedostateczna opieka wychowawcza nad dziećmi. Wpływa to na rozluźnienie więzi rodzinnej, a często jest przyczyną rozpadu rodziny. Szkoła i inne placówki oświatowo-wychowawcze udzielają rodzinom pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych oraz porad w sprawie wyboru zawodu dla uczniów w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych. Szczególna rola w tym zakresie przypada świetlicom szkolnym. Do zadań świetlicy należy w szczególności: zapewnienie wychowankom opieki, zapewnienie racjonalnego żywienia, organizowanie nauki własnej, prowadzenie działalności wychowawczej, organizowanie racjonalnego wypoczynku, systematyczna współpraca z rodzicami. Właściwa opieka świetlicy umożliwia dziecku zaspokojenie rzeczywistych potrzeb, które staja się czynnikiem rozwoju całej jego osobowości.

Funkcja wychowawcza
Wychowanie w szkole ma na celu wszechstronny rozwój uczniów i przygotowanie ich do życia jako świadomych i twórczych obywateli. Realizacja funkcji wychowawczej świetlicy przejawia się w zaspokajaniu potrzeb dziecka w dziedzinie działalności kreatywnej oraz działalności rekreacyjnej.

Działalność kreatywna polega na kształtowaniu i rozwijaniu zainteresowań, wykrywaniu uzdolnień i stwarzaniu warunków do ich rozwoju, rozbudzaniu aktywności społecznej i postawy twórczej. Przejawem organizacyjnym form działalności twórczej są np. majsterkowanie, rysowanie, malowanie, śpiew, pląsy, teatr, praca na działce, kąciku przyrody.

Działalność rekreacyjna polega na kształtowaniu umiejętności właściwego i wartościowego spędzania wolnego czasu oraz przestrzegania zasad kultury życia codziennego. Uczestnicząc w zajęciach świetlicowych dziecko uczy się czynnego wypoczynku, racjonalnego spędzania czasu wolnego, nabiera pozytywnych przyzwyczajeń.

Funkcja społeczna
Przez funkcję społeczną świetlicy należy rozumieć jej udział w życiu środowiska społecznego. Więź świetlicy z lokalnym środowiskiem wzbogaca jej działalność o nowe treści i pogłębia wychowawcze oddziaływanie na dzieci. Dzięki imprezom i pracom na rzecz środowiska świetlica staje się ośrodkiem życia kulturalnego, społecznego i towarzyskiego.

4. Organizacja pracy świetlicy szkolnej

W zależności od warunków istnieją trzy wersje organizowania procesu wychowawczego w świetlicy szkolnej:
- minimalna
- powszechna
- o programie rozszerzonym

Każda świetlica, niezależnie od rodzaju powinna wypracować sobie własny system wychowawczo- dydaktyczno- opiekuńczy. Powinien odpowiadać on potrzebom i warunkom danego środowiska.

Lokal
Warunkiem powodzenia pracy świetlicy szkolnej jest zapewnienie odpowiedniego pomieszczenia. Warunki lokalowe świetlicy maja zasadniczy wpływ na różnorodność stosowanych form i liczbę aktywnie uczestniczących w nich dzieci. Bardzo trudno jest wytworzyć właściwą atmosferę wtedy, gdy praca świetlicy prowadzona jest w lokalu ciasnym i źle utrzymanym. Nie budzą zainteresowania lokale ciemne i ponure. Lokal, w którym dzieci chętnie będą przebywały, powinien być widny, ciepły, przytulny oraz przyjemnie urządzony. Dobrze zorganizowana świetlica powinna posiadać więcej niż jedno pomieszczenie. Jedno pomieszczenie powinno być przeznaczone od zajęć cichych, drugie do zajęć głośnych.

Zajęcia ciche to: praca z książką, czytelnictwo, większość gier świetlicowych, prace plastyczne. W przypadku nie posiadania sali do zajęć cichych do tego typu zajęć należy wykorzystać czytelnię szkolną lub zwykła salę lekcyjną.

Konieczne jest pomieszczenie do zajęć głośnych. W pomieszczeniu tym prowadzi się zajęcia typu: gry ruchowe, śpiew, ćwiczenia rytmiczne, małe formy teatralne oraz majsterkowanie. Do tych zajęć można wykorzystać salę gimnastyczną, część korytarza można wykorzystać na rozgrywki w tenisa stołowego.

W najlepszej sytuacji jest taka świetlica, która dysponuje wieloma pomieszczeniami, dostosowanymi do prowadzenia różnorodnych zajęć. Jeżeli świetlica prowadzi dożywianie, posiada jadalnię, którą również można wykorzystać do prowadzenia zajęć. Mogą się tam odbywać zajęcia ciche, które nie wymagają odpowiedniego przygotowania sali. Najlepszym wyjściem jest oddzielenie sali jadalnej od innych pomieszczeń świetlicowych ruchomą ścianką. Umożliwia ona połączenie dwóch pomieszczeń w jedno wtedy, gdy jest potrzebna duża sala. Właściwe wykorzystanie lokali świetlicowych jest rzeczą bardzo trudną. Świetlica dysponująca wyłącznie jednym pomieszczeniem ma bardzo utrudnioną sytuację ze zorganizowaniem ciekawych zajęć. Jednak i takie świetlice prowadzą ciekawe zajęcia dla dzieci i młodzieży. Wyodrębniają one w sali świetlicowej kąciki przeznaczone do prowadzenia określonego rodzaju zajęć.

Wyposażenie świetlicy
Świetlica będzie spełniała swoje zadanie wtedy, kiedy będzie racjonalnie i estetycznie urządzona oraz będzie posiadała odpowiednie wyposażenie. Wyposażenie stanowią głównie meble, urządzenia medialne, pomoce naukowe, przybory do zajęć. O funkcjonalności decyduje to, że każdy przedmiot znajdujący się w świetlicy ma swoje przeznaczenie. Nie ma w niej rzeczy zbędnych, mogących utrudniać i dezorganizować pracę z dziećmi i młodzieżą. Wygląd świetlicy wywiera ogromny wpływ na kształtowanie wrażliwości estetycznej młodego człowieka. Wrażliwość estetyczna kształtuje się w bezpośrednim kontakcie z przedmiotami znajdującymi się w najbliższym otoczeniu. Dbałość o właściwy dobór mebli, pomocy naukowych, troska o czystość, ład i porządek w świetlicy należą do głównych obowiązków wychowawczych. Świetlica powinna być urządzona i wyposażona inaczej niż klasa lekcyjna. Odmienność świetlicy powinna przejawiać się w ciekawym wyglądzie wnętrz, urządzonych estetyczni i funkcjonalnie. Specyficzną atmosferę, sprzyjającą dobrej pracy wychowawczej powinny stwarzać ciekawe zajęcia świetlicowe.

Konieczne wyposażenie świetlicy stanowią:
- stoliki i krzesła, najbardziej przydatne w pracy świetlicy są stoliki czteroosobowe.
- zestaw szaf i regałów, powinny być przystosowane do przechowywania pomocy naukowych, gier planszowych, czasopism oraz teczek uczniowskich.
- tablice, przeznaczone do eksponowania prac plastycznych, gazetek tematycznych, wyników współzawodnictwa oraz bieżących informacji.
- sprzęt medialny, telewizor, magnetowid, magnetofon, diaskop, płytoteka, taśmoteka oraz komputer, ekran, komplet zasłon okiennych.
- przedmioty dekoracyjne, reprodukcje malarstwa, dyplomy, wyroby sztuki ludowej oraz wybrane prace uczestników zajęć świetlicowych
- podręczniki szkolne dla wszystkich klas reprezentowanych przez dzieci uczęszczające do świetlicy, książki pomocnicze, atlasy, encyklopedie, słowniki.

Pracownicy

Pracownikiem świetlicy powinien być dobry pedagog rozumiejący zadania opiekuńczo-wychowawcze szkoły i placówek wspomagających rozwój i wychowanie dziecka. Istotna jest również znajomość form i metod pracy świetlicy oraz umiejętność stosowania ich w praktyce. W świetlicy zatrudnieni są pracownicy pedagogiczni oraz pracownicy obsługi. Pracownikami pedagogicznymi są: kierownik świetlicy, wychowawcy, instruktorzy. Do pracowników obsługi należą: kucharka, pomoc kuchenna, sprzątaczka.

Kierownik świetlicy odpowiada za organizację i wyniki pracy opiekuńczo-wychowawczej. Przygotowuje on roczny plan pracy oraz tygodniowy rozkład zajęć, kontroluje działalność wychowawczą i administracyjną, prowadzi zajęcia z dziećmi.

Wychowawca świetlicy odpowiada za powierzoną mu grupę uczestników oraz przydzielony zakres pracy. Organizuje prace opiekuńczo-wychowawczą w swojej grupie w oparciu o plan pracy świetlicy. Utrzymuje systematyczny kontakt z wychowawcami klas, nauczycielami oraz rodzicami dzieci uczestniczących w zajęciach świetlicowych. Liczbę wychowawców świetlicy ustala się w zależności od liczby grup wychowawczych i godzin zajęć w tych grupach. Instruktorzy prowadzą zajęcia specjalistyczne (majsterkowanie, modelarstwo, śpiew, gra na instrumentach muzycznych, sport). Współdziałają w organizowaniu uroczystości oraz imprez szkolnych i świetlicowych.

Organizacja zajęć

Czas wolny od obowiązków szkolnych wymaga przemyślanej organizacji. Do świetlicy przyjmowane są głównie dzieci i młodzież rodziców pracujących, dzieci, które nie mają zapewnionej opieki domowej oraz wykazują zaniedbania w nauce lub sprawiają trudności wychowawcze. Najbardziej potrzebują opieki uczniowie klas młodszych. Wewnętrzne życie świetlicy normuje regulamin opracowany przez kierownika świetlicy i zatwierdzony przez dyrektora szkoły.

Planowanie

W praktyce świetlicowej stosuje się najczęściej następujące rodzaje planów:
- roczny plan pracy
- semestralny plan pracy
- tygodniowy rozkład zajęć
- ramowy plan dnia

Zawartość planów wyznaczają cele wychowawcze oraz potrzeby dzieci.

Roczny plan pracy powinien zawierać dokładną nazwę świetlicy oraz rok szkolny, na który jest opracowany. Cele i zadania świetlicy określają założenia wychowawcze. Organizacja pracy uwzględnia: pomieszczenia, obsadę kadrową, podział na grupy i przydział opiekunów. Największą część planu pracy stanowią zadania kierunkowe oraz wskazania dotyczące sposobu ich realizacji.

Semestralny plan roczny nie jest dokumentem obowiązującym, jest on bardziej dokładnym w stosunku do planu rocznego.

Powinien być opracowany przez wychowawcę w odniesieniu do danej grupy dzieci i zawierać zadania kierunkowe na krótszy okres czasu. W planowaniu pracy powinny mieć udział również dzieci, jest to elementem kształtowania ich samorządności.

Tygodniowy rozkład zajęć obejmuje te formy zajęć, które prowadzone są systematycznie, w określone dni tygodnia. Dotyczy to w szczególności zajęć prowadzonych przez instruktorów.

Ramowy plan dnia określa godziny przychodzenia dzieci do świetlicy i kończenia zajęć, porę posiłku, czas przeznaczony na odrabianie lekcji, zajęcia rekreacyjne i zajęcia w grupach. Tygodniowy rozkład zajęć oraz ramowy plan dnia powinny być wywieszone w widocznym miejscu w ładnej formie graficznej.

Opracowanie: Dorota Denys

Wyświetleń: 10457