Projekt dramy dla szkoły średniej i gimnazjum

Lekcja oparta na wierszu Zdjęcie z krzyża ks. Jana Twardowskiego

Rozmaite zdjęcia z krzyża bywają,
na przykład:
zdjęcie z krzyża samotności
Ktoś cię nagle odnajdzie, ugości
mówi na ty, jak w Kanie zatańczy
doda miodu, ujmie szarańczy

Albo:
zdjęcie z krzyża choroby
Wstajesz z łoża jak Dawid młody -
I już jesteś do procy gotowy,
gotów guza nabić Goliatowi

Ale są takie krzyże ogromne
gdy kochając - za innych się kona -

To z nich spada się, jak grona wyborne
w Matki Bożej otwarte ramiona

Przebieg dramy

Wprowadzenie

Przygotowanie uczniów do "nietypowej" lekcji - wytłumaczenie, że lekcja dzisiejsza będzie czymś innym niż zwykle (przy założeniu, że uczniowie nie spotkali się dotychczas z metodą dramy), wytłumaczenie podstawowych zasad panujących podczas lekcji. Przeczytanie tekstu przez nauczyciela i uczniów.

Podział ról, przygotowanie

Nauczyciel wybiera z klasy (lub zgłaszają się na ochotnika) trzy pary, które będą przedstawiały trzy rzeźby - jeden uczeń będzie "formował" drugiego jako rzeźbę:
a) samotność - przygnębienie, żal, smutek, melancholia,
b) człowiek chory - cierpi, może być np. osobą starą lub narkomanem, chce powrotu do zdrowia, normalnego życia, a jest ciężko chory i nie potrafi sobie z tą chorobą poradzić, wyzdrowieć
c) Jezus Chrystus (np. na krzyżu, drodze krzyżowej itp.)
Resztę klasy dzieli się na cztery grupy - podczas poszczególnych ćwiczeń trzy grupy będą obserwowały, co robi ta, która znajduje się "na scenie życia". Jedna z grup powinna liczyć nie więcej niż cztery osoby. Pozostałe mieszczą w sobie resztę klasy.

Część pierwsza - rzeźby

Rzeźbiarze prezentują swoje rzeźby na forum klasy - uczniowie próbują odgadnąć, jakie uczucia (lub kogo w przypadku Chrystusa) przedstawiają rzeźby. Dlaczego właśnie takie wrażenie wywołują na nich dane rzeźby? Wszystkie zauważone uczucia, stany psychiczne itp. uczniowie zapisują na kartkach. Należy zwrócić szczególną uwagę na postać cierpiącego Chrystusa - dlaczego cierpi, w jakim celu itp. Nauczyciel stara się podtrzymać dyskusję, naprowadzać uczniów, pomagać w znajdywaniu odpowiednich słów.

Klasa, w której odbywają się zajęcia powinna być bez stolików i krzeseł, najlepiej wyłożona dywanem lub wykładziną, aby "publiczność" mogła siedzieć na podłodze w kręgu, a w środku koła odgrywała się akcja. Nauczyciel siedzi wraz z uczniami na podłodze.

Następnie prowadzący zajęcia rozmawia kolejno z każdą z czterech wyodrębnionych grup i rozdaje im zadania do przedstawienia, pomaga w dzieleniu ról, podsuwa propozycje do improwizacji itp. Oto scenki, jaki przedstawiają uczniowie:

Samotność - scenka improwizowana. Uczeń, który był "rzeźbą" samotności teraz wczuwa się w człowieka samotnego, który później zostaje z niej wyzwolony przez kogoś. (np.: Jest sobota wieczorem, siedzi sam przed telewizorem i potwornie się nudzi, czuje się fatalnie, jest sam jak palec, smutno mu bardzo, chciałby się gdzieś wyrwać, ale uważa, że nie ma przyjaciół, do tego wszystkiego rzuciła go dziewczyna lub jakieś inne nieszczęście go spotkało. Ogólnie jest źle. Nagle odzywa się dzwonek u drzwi i wpadają koledzy i koleżanki, którzy zapraszają go na jakąś imprezę. Tam świetnie się bawi, może poznać jakąś "całkiem ładną" dziewczynę, czuje się o niebo lepiej, jest radosny, zadowolony z życia, szczęśliwy).

Choroba - pantomima utrzymana w konwencji niemego filmu. Zadanie dla najmniejszej grupy. Propozycja: Uczeń, który był "rzeźbą" choroby teraz wczuwa się w narkomana. Jest narkomanem już długo, wie, że sam nie potrafi sobie poradzić z nałogiem, chce, lecz jednocześnie nie potrafi zerwać z dotychczasowym życiem. Oprócz tego, że jest sam na świecie jak palec, nie ma pieniędzy, jest chory. Chorobą jest i sam fakt, iż jest narkomanem, jak również świadomość, że może już wkrótce umrzeć z przedawkowania lub z wycieńczenia organizmu. Spotyka go jednak kiedyś ktoś, kto chce mu pomóc i czyni to. Po pewnym czasie (zaznaczonym np. napisem na kartonie "minął rok" - jak w niemym filmie) narkoman jest już normalnym człowiekiem, idzie do pracy, żeni się itp.

Matka oddająca życie za swoje dziecko - scenka improwizowana. Uczniowie sami wymyślają problem i przebieg akcji. Nauczyciel podaje tylko temat. Tę scenkę przedstawiają dwie grupy, które nie mogą się ze sobą kontaktować - powinny to być dwie odmienne scenki.

Część druga - improwizacje, scenki, niemy film

Przygotowanie się do improwizacji

Odegranie ról przez uczestników

Jako pierwsza odgrywana jest scenka samotności. Po jej przedstawieniu zarówno uczestnicy dramy, jak i publiczność omawiają to, co zobaczyli (w co się wczuli jako uczestnicy). Próba oceny sposobu przedstawienia uczuć, zdarzeń. Pamiętać jednak należy, iż nie jest to teatr i nie chodzi o wybitną grę aktorską lecz o jak najlepsze "wczucie się" w rolę. Szczególną wagę należy przywiązać do wymowy ogólnej scenki - że wybawienie kogoś z samotności jest czymś godnym pochwały - należy to jednak uczynić nader dyskretnie, najlepiej, jeżeli taka ocena zostanie sama wysnuta przez uczniów.

Drugi z kolei jest "wyświetlany" "niemy film".
Po "projekcji" filmu uczestnicy nie biorący udziału w tej akurat scence omawiają sens i znaczenie prezentowanego "filmu", aktorzy wypowiadają (podobnie jak poprzednio) swoje wrażenia i odczucia wyniesione z "planu filmowego", trwa poszukiwanie powiązań pomiędzy tym filmem a prezentowaną scenką o samotności. Podniesienie do wartości zdrowia jako takiego, docenienie go, zrozumienie ulgi jaką daje wyzdrowienie - to wszystko powinno wyniknąć z rozmowy uczestników dramy. Nauczyciel jednocześnie przeprowadza wywiad z aktorami (na forum klasy) o uczuciach osób, w które się wczuły podczas filmu, jeżeli ci nie bardzo chcą wypowiadać się sami.

Jako ostatnie odgrywane są jedna po drugiej scenki najważniejsze, gdy matka oddaje życie za swoje dziecko lub coś zbliżonego do tego (zależnie od inwencji uczestników)

Dyskusja

Po ostatnim "przedstawieniu" odbywa się dyskusja, łączy się wszystkie scenki ze sobą. Następuje ponowne odczytanie tekstu i ponowne nań spojrzenie - co znaczy "zdjęcie z krzyża", jak można to wytłumaczyć? kto musi nosić krzyż? dlaczego człowiek "skazany jest" na cierpienie, niewygody? Porównanie zapisanych na kartkach uczuć - tych negatywnych i pozytywnych. Która z przedstawionych scenek niosła z sobą najgłębsze przesłanie? Skoro dwie pierwsze scenki były powiązane z rzeźbami samotności i choroby, to jak można powiązać rzeźbę Chrystusa z matką? Co jest najwyższą wartością, za którą warto oddać życie? Jak można opisać człowieka, który oddał swoje życie w obronie cudzego? Czy świadczy to o dojrzałości?(nawiązanie do ostatniej strofy wiersza) Czy to ma sens? Co znaczy powiedzenie, że każdy musi dźwigać swój krzyż? Jak kształtują się relacje pomiędzy codziennymi "krzyżykami" a wielkimi krzyżami, które musimy dźwigać idąc przez życie? Nauczyciel może brać czynny udział w dyskusji, podsuwać przykłady z życia, ukierunkowywać uczniów, zwracać uwagę na sposób wypowiadania się i dobór słownictwa.

Zakończenie

Na zakończenie uczestnicy dramy wypisują na kartkach swoje trudności, problemy, kłopoty - krzyże, z którymi muszą iść przez życie. Następnie wszyscy naraz, jednocześnie, odczytują je na głos, jeden przez drugiego - chyba, że nauczyciel widzi (wie), że ktoś nie krępowałby się, a nawet chciał, przedstawić klasie swój "krzyż". Nie wolno do tego nikogo zmuszać. Ma to stanowić pewnego rodzaju katharsis.

Jaka jest wielkość naszych krzyży?

UWAGI

Czas trwania zajęć pomyślany jest na co najmniej 90 minut, czyli dwie godziny lekcyjne, najlepiej bez przerwy miedzy lekcjami. Sala powinna być położona z dala od zgiełku i gwaru szkolnego, tak aby nie przeszkadzał w zajęciach i jednocześnie zajęcia, które czasem mogą stać się głośne, nie przeszkadzały innym nauczycielom.

Podział klasy i rozdzielenie ról zależy w głównej mierze od prowadzącego dramę - zna on bowiem klasę i wie, jak dana osoba się zachowa. Klasa nie powinna być zbyt liczna, bowiem tłok w sali nie sprzyja skupieniu się, rozprasza uwagę, dodatkowo w zbyt licznej klasie zawsze znajdzie się ktoś, komu uda się zepsuć cały budowany przez dwie godziny nastrój.

Jak już wspomniałem, w sali nie powinno być ławek ani krzeseł, najlepiej, aby podłoga wyłożona była wykładziną. Przydać może się także sprzęt oświetleniowy i nagłaśniający - można wtedy zaproponować uczniom odpowiednie oświetlenie (np. twarz Chrystusa na krzyżu, reszta pogrążona w mroku) lub podkład dźwiękowy, przygotowany wcześniej (polecam np. Adagio for strings, op.11 Samuela Barbera na scenę śmierci). Uważać jednak należy, aby forma nie przerosła treści - wszak uczniowie nie mają wiele czasu na przygotowanie się. Można przygotować wcześniej jakieś rekwizyty (niezbędny jest arkusz brystolu do np. zaznaczania przeskoków czasowych w niemym filmie, przydać się może strzykawka jako atrybut narkomana - wszystko zależy od inwencji prowadzącego).

Nauczyciel podczas prowadzenia zajęć powinien zmniejszyć dystans między sobą a uczniami, spowoduje to szybsze rozluźnienie się uczniów i polepszenie atmosfery w klasie.

W tej dramie położono szczególny akcent na tzw. cele wychowawcze, co związane jest z charakterem wiersza.

Przed rozpoczęciem zajęć należy upewnić się, że w klasie nie ma osób innego niż chrześcijańskiego (katolickiego) wyznania, gdyż może to spowodować konflikty między uczniami, uczniem a nauczycielem a nawet, w konsekwencji, między rodzicami ucznia a dyrekcją szkoły. Związane jest to oczywiście z jednym ze sposobów odczytania wiersza ks. Twardowskiego, w którym na plan pierwszy wysuwa się sakralizacja cierpienia, którego wzorem jest Chrystus, co może być rozumiane jako narzucanie światopoglądu, religii itp.

Opracowanie: Tomasz Hetman

Wyświetleń: 7370