Katalog

Marzena Kococik
Różne, Artykuły

Pedagogika specjalna

- n +

PEDAGOGIKA SPECJALNA

Zaczątki pedagogiki specjalnej można zauważyć już w odległych czasach. Wszędzie tam, gdzie wychowywano, występowały trudności wychowawcze i potrzeba specjalnego ustosunkowania się do przypadków trudnych. Praktyka pedagogiki specjalnej kształtowała się wcześniej aniżeli teoria. Potrzebę organizowania specjalnych domów poprawy dla chłopców wykolejonych uzasadniał np. Platon, a Herondas, poeta grecki żyjący w III wieku przed naszą erą, w opracowaniu scenicznym "Bakałarz" dał opis chłopca wykolejonego i metod wychowawczych, które bardzo długo były "natchnieniem" pedagogów pracujących nad resocjalizacją młodzieży.

Początki teorii pedagogiki specjalnej są znacznie późniejsze. Nawet wtedy, gdy w XVIII wieku powstały pierwsze szkoły i zakłady specjalne, ich działanie nie było oparte na teorii pedagogiki specjalnej. Określenie "pedagogika lecznicza" pojawia się dopiero w drugiej połowie XIX wieku, z tego też okresu pochodzą pierwsze prace teoretyczne z zakresu pedagogiki specjalnej.

Jakkolwiek więc praktyka pedagogiki specjalnej ma swój początek w czasach bardzo odległych, jej teoria jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy. Dopiero narastanie po pierwszej wojnie światowej różnych instytucjonalnych form opieki i kształcenia upośledzonych oraz rozwój nauk z pogranicza pedagogiki specjalnej stały się bodźcem intensywniejszego rozwoju teorii pedagogiki specjalnej.

Jeszcze i dziś istnieje wiele nieporozumień związanych z zakresem i treścią podstawowych pojęć pedagogiki specjalnej czy z miejscem pedagogiki specjalnej w systemie i klasyfikacji nauk.

Pedagogika specjalna jest jedną z dyscyplin pedagogiki. Zajmuje się ona teoretyczną i praktyczną zastosowawczą problematyką wychowania osób upośledzonych oraz niedostosowanych społecznie, to jest dzieci, młodzieży i dorosłych ze szczególnymi trudnościami, w porównaniu z tzw. normą, w uczeniu się i wychowaniu. Trudności te mogą wynikać z niepełnej sprawności w funkcjonowaniu zmysłów, szczególnie wzroku i słuchu, intelektu, sfery emocjonalno - motywacyjnej, w posługiwaniu się narządami ruchu, mogą wynikać z przewlekłej, długotrwałej choroby i jej skutków psychosomatycznych.

Pojęcie "pedagogika" według B. Hoffmanna określa dyscyplinę nauki zajmującej się wychowaniem rozumianym jako świadomie i celowo zorganizowany proces kształtowania osobowości wychowanka zgodnie z ideałem wychowawczym. Z kolei termin "pedagogika specjalna" określa jedną z dyscyplin pedagogiki, której przedmiotem jest wychowanie osób odchylonych od normy psychofizycznej.

Zadaniem pedagogiki specjalnej jest dążenie do stworzenia teorii rewalidacji i resocjalizacji służącej praktyce wychowania osób odbiegających od normy.

Pedagogika specjalna, budując własną teorię - teorię rewalidacji, pozostaje jednocześnie w określonym stosunku współzależności z dyscyplinami najbardziej ogólnymi pedagogiki, tj. teorią wychowania, która określa jaki powinien być ideał wychowawczy i w jaki sposób zmierzać do jego osiągania oraz dydaktyką ogólną, która przede wszystkim zajmuje się tym, czego uczyć, jak uczyć i jak nauczyć.

Przedmiot pedagogiki specjalnej jest zatem taki sam jak pedagogiki, a więc teoria i praktyka wychowania.

Pedagogika specjalna według O. Lipkowskiego jest nauką o wychowaniu, nauczaniu ludzi odbiegających od normy psychofizycznej. Podmiotem jej badań oraz zastosowań są głównie dzieci, które w skutek złego stanu zdrowia, uszkodzenia lub braku analizatorów zmysłowych bądź narządów ruchu, albo też uszkodzenia i niewydolności mózgu wymagają specyficznych metod wychowania, terapii i nauczania. Ich rozwój jest utrudniony, a niekiedy nawet ograniczony nieodwracalnie, jak to ma miejsce u oligafreników. Pedagogika specjalna zajmuje się również młodzieżą nieprzystosowaną społecznie i wymagającą specyficznych metod resocjalizacji wskutek konfliktu z prawem i normami społeczno - moralnymi. Podmiotem omawianej nauki są także ludzie dorośli, potrzebujący rewalidacji i ludzie znajdujący się na pograniczu normy rozwoju psychicznego i fizycznego.

Naukami pomocniczymi pedagogiki specjalnej są: fizjologia organizmu ludzkiego, psychologia, nauki socjologiczne i pedagogiczne ogólne. Problematyka pedagogiki specjalnej ma duże znaczenie społeczne, ponieważ współcześnie żyje coraz więcej ludzi znajdujących się poniżej normy fizycznej lub psychicznej. Dzieje się tak dlatego, że medycyna coraz skuteczniej ratuje życie ludzkie, ale często nie potrafi przywrócić człowiekowi pełnej sprawności. Dzieci rodzą się niekiedy już z wadami narządów zewnętrznych i wewnętrznych, które czynią je istotami kalekimi. Ale nie tylko wśród dzieci obserwuje się to niekorzystne dla społeczeństwa zjawisko. Bardzo często zdarzają się obecnie przypadki inwalidztwa nabytego w późniejszym okresie życia. Jest to spowodowane takimi chorobami, jak wylew krwi do mózgu czy zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych. Przyczyną obniżenia sprawności, a nawet chorób psychicznych są także stresy, czyli przeciążenie systemu nerwowego nadmiarem obowiązków, trudnymi sytuacjami przerastającymi wydolność człowieka, pośpiechem i konfliktami między ludźmi.

Konflikty i cierpienia, niepowodzenia życiowe, trudne stosunki międzyludzkie, zaspokajanie potrzeb psychicznych są uważane za jedną z głównych przyczyn schorzeń układu krążenia, chorób psychicznych, nerwowych i nowotworowych, co w konsekwencji powoduje znowu zwiększenie liczby ludzi znajdujących się w trudnych sytuacjach.

Właśnie takimi ludźmi, roztoczeniem opieki nad nimi, ich terapią wychowawczą zajmuje się pedagogika specjalna; jej zadaniem jest opieka nad inwalidami w szerokim tego słowa znaczeniu.

Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest także rehabilitacja inwalidów dorosłych, którzy utracili zdrowie i pełną sprawność już w wieku dojrzałym, po ukończeniu szkoły i zdobyciu zawodu.

Oddziaływanie wychowawcy ma charakter terapeutyczny, ale metody oddziaływania i formy szkolenia są oczywiście zupełnie inne aniżeli stosowane wobec dzieci.

Zofia Sękowska dokonała podziału wychowanków, będących podmiotem zainteresowania pedagogiki specjalnej. Podział ów wygląda następująco:

1. Niewidomi i niedowidzący:
- niewidomi od urodzenia lub przed piątym rokiem życia;
- ociemniali;
- niewidomi i ociemniali z dodatkowymi kalectwami;
- niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym;
- szczątkowo widzący;
- słabo widzący.

2. Głusi i niedosłyszący:
- głusi od urodzenia;
- ogłuchli mówiący;
- głusi z upośledzeniem umysłowym;
- głusi z dodatkowymi kalectwami;
- głusi z resztkami słuchu;
- niedosłyszący.

3. Głuchoniemi.
4. Oligafrenicy (w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym, głębokim).
5. Przewlekle chorzy (ze względu na rodzaj schorzenia i formę leczenia).
6. Osobnicy z uszkodzonym narządem ruchu:
- amputacje lub braki i deformacje wrodzone;
- dysfunkcje;
- porażenia.

7. Osobnicy z trudnościami w uczeniu się.
8. Społecznie niedostosowani:
- brak zaburzeń wyższych czynności nerwowych, a widoczne zaniedbania i błędy wychowawcze;
- zaburzenia wyższych czynności nerwowych (tło psychopatyczne).


Celem wychowania dzieci odbiegających od normy jest ich wszechstronny i maksymalny rozwój oraz przystosowanie do użytecznego życia w społeczeństwie. Cele wychowania pedagogiki specjalnej włącza się do celów wychowania, jakie wskazuje pedagogika ogólna. Niewidomy czy głuchy, człowiek o ograniczonym rozwoju umysłowym, każdy ma nie tylko uzupełniać maksymalnie swój brak, ale dążyć do zadowolenia osobistego i pożytecznej obywatelskiej postawy. Wyniki, jakie osiągają w pracy i w życiu społecznym absolwenci szkół specjalnych, wykazują, że realizacja tak postawionego celu wychowania jest możliwa.

Szkolnictwo specjalne przygotowuje wychowanka do czynnego udziału w życiu zawodowym i społecznym oraz kształtuje dojrzałą osobowość człowieka obarczonego kalectwem poprzez wyzwolenie go ze stresów i stanów frustracji. Nauczanie i wychowanie chorych i kalek oraz młodzieży powinny także stwarzać im warunki do maksymalnej integracji ze społeczeństwem zdrowych. Integrację tę należy realizować w opiece instytucjonalnej, organizując formy współżycia i współpracy upośledzonych z młodzieżą zdrową i szkolnictwem masowym.

Jak podaje O. Lipkowski ogólny cel pedagogiki i szkoły specjalnej sprecyzował P. Moor w sposób następujący:

"W pedagogice specjalnej nie tyle chodzi o <<cierpienie duszy>>, ile o <<duszę cierpiącego>>, a wyrażając to inaczej można powiedzieć, że przedmiotem pedagogiki specjalnej jest nie tylko upośledzenie, ile osoba upośledzona".
W obrębie pedagogiki specjalnej wyróżniamy następujące dyscypliny:
1. oligofrenopedagogika - pedagogika zajmująca się upośledzeniami umysłowymi,
2. surdopedagogika - pedagogika zajmująca się upośledzeniami słuchu i mowy,
3. tyflopedagogika - pedagogika zajmująca się upośledzeniami wzroku,
4. pedagogika resocjalizacyjna - pedagogika związana z zaburzeniami zachowania się na tle czynników organicznych i środowiskowych,
5. pedagogika terapeutyczna - pedagogika zajmująca się kalectwami i schorzeniami przewlekłymi.

Wszystkie te subdyscypliny pedagogiki specjalnej według B. Hoffmanna zajmują się konkretnym rodzajem odchylenia od normy, biopsychospołecznym inaczej mówiąc rewalidacją lub resocjalizacją osób z określonym rodzajem zaburzeń w uczeniu się.

Rewalidację można ogólnie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzających do najpełniejszego ich rozwoju.

W odniesieniu do społecznie niedostosowanych stosuje się określenie resocjalizacja - przywrócenie wartości społecznej.

O. Lipkowski pisze, że pedagogika specjalna zwana jest też pedagogiką rewalidacyjną. Jest nauką, której przedmiot stanowi rewalidacja ludzi w każdym wieku, ale przede wszystkim dzieci i młodzieży - odchylonych od normy społecznej.

Podstawowym jej celem jest poznanie prawidłowości i mechanizmu funkcjonowania osób niepełnosprawnych, zmierzające do ich usprawnienia psychofizycznego i fizycznego oraz pełnego włączenia w życie społeczne.

Wyodrębnienie specyfiki rozwoju, uwarunkowanej konkretnym rodzajem upośledzenia wymaga głębokiej wiedzy z etiopatogenezy defektu, jej struktury i diagnozy różnicowej, opierających się na kryteriach, które pozwalają na rozgraniczenie jednych stanów od drugich, czasem objawowo bardzo podobnych, lecz różnych co do natury i wspomagających niejednakowych sposobów do ich przezwyciężenia. Dlatego konieczny jest ścisły związek pedagogiki specjalnej z medycyną i niezbędne wspólne psychologiczne oraz kliniczno - fizjologiczne badania, zakładające powiązania między etiologią i patogenezą, patofizjologicznymi mechanizmami a uzależnionymi od nich psychologicznymi przejawami. Poznanie tych zależności umożliwia prawidłową diagnozę i naukowo uzasadnione zaplanowanie poczynań leczniczych oraz korekcyjno - pedagogicznych.

W ostatnich latach czynione są intensywne starania, zmierzające do poprawy sytuacji dzieci z pogranicza upośledzenia, dzieci wykazujących trudności w nauce w szkole normalnej, a także rozwijane są różnorakie formy opieki i kształcenia specjalnego dzieci upośledzonych umysłowo, fizycznie i z zaburzeniami charakterologicznymi.

Skuteczność form specjalnej pomocy uwarunkowana jest przede wszystkim przygotowaniem kadry pedagogicznej, konkretnie zależna jest od tego, czy udzielający tej pomocy umie poznać i ocenić potrzeby dziecka z odchyleniem normy. Wiedza w tym zakresie jest niezbędna dla nauczyciela pracującego z dzieckiem upośledzonym. Ale podstawy pedagogiki specjalnej stają się też coraz bardziej potrzebne wszystkim nauczycielom, gdyż w praktyce pedagogicznej spotykają się coraz częściej z dzieckiem z utrudnieniami w nauce.

BIBLIOGRAFIA:
1. Hoffmann B., Surdopedagogika, PWN, 1987;
2. Lipkowski O., Pedagogika specjalna, PWN, 1979;
3. Sękowska Z., Tyflopedagogika, PWN, 1982;
4. Schopler E., Reichler R. Jay, Lansing M., Techniki nauczania, SPOA, 1995.

Opracowanie: MARZENA KOCOCIK
mgr Urszulę Szulc

Wyświetleń: 7621


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.