Wychowanie fizyczne i sport w rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo

Kultura fizyczna i sport ma ogromny wpływ na wszechstronny rozwój dziecka. Dla dzieci upośledzonych umysłowo jest to szczególnie ważna forma ekspresji. Proces ich rewalidacji realizowany przez sport i wychowanie fizyczne w szkole ma wielki wpływ na dalszy rozwój psychiczny i motoryczny. Rewalidacja przybiera charakter zintegrowanych działań korekcyjno - wychowawczych w zakresie wychowania społecznego, rozwoju sprawności poznawczych i psychomotorycznych.

Już w okresie przedszkolnym dziecko normalne zdobywa podstawowy zasób umiejętności ruchowych charakterystyczny dla człowieka dorosłego. Potrafi swobodnie chodzić, biegać, skakać, rzucać, chwytać, wspinać się, utrzymywać równowagę statyczną i dynamiczną. Opanowuje też kombinacje tych form ruchu. Dziecko upośledzone w stopniu lekkim nie odbiega zasadniczo w tej fazie rozwojowej swoimi umiejętnościami ruchowymi od dziecka zdrowego. Jednakże wszystkie te elementy ruchu przyswaja sobie wolniej i z większym trudem.

Występują również kłopoty z utrzymaniem równowagi dynamicznej oraz trudności koordynacyjne. Dzieci upośledzone umysłowo mają na przykład duże kłopoty z wykonywaniem drobnych czynności manipulacyjnych. Dopiero poprzez systematyczne stosowanie odpowiednich ćwiczeń mięśni rąk dzieci te uczą się podstawowych czynności oraz utrwalają elementarne nawyki higieniczno - porządkowe. Rewalidacyjna funkcja wychowania polega więc m. in. na nauczaniu dzieci: obserwacji najbliższego otoczenia, umiejętności posługiwania się prostymi narzędziami, korzystania z podstawowych urządzeń technicznych, rozwijaniu umiejętności i sprawności ruchowych. Dla każdego małego dziecka zabawa ruchowa jest właściwą i konieczną do rozwoju sferą działania. Jest sposobem poznania samego siebie i najbliższego otoczenia. W rozwoju dziecka upośledzonego zabawy i gry ruchowe odgrywają znacznie większą rolę niż u dziecka zdrowego. Poprzez zabawę dziecko upośledzone zdobywa nowe umiejętności ruchowe łącząc je z określoną wiedzą.

W toku zabaw dobrze kierowanych przez wychowawcę dziecko w naturalny sposób zdobywa coraz to nowe umiejętności. Wielkie znaczenie mają też zajęcia muzyczno - ruchowe, gdyż dzieci upośledzone są uwrażliwione na działanie dźwięku. Wśród różnych umiejętności bardzo potrzebne jest choć elementarne przyswojenie umiejętności jazdy na rowerze i pływania. Dobra kondycja fizyczna daje dzieciom upośledzonym umysłowo ufność we własne siły. Zaufanie te utrwalane jest w szkole specjalnej, która po przedszkolu kontynuuje rewalidację tych dzieci. Różne nieprawidłowości rozwojowe w sferze psychiki i motoryki wyznaczają drogę programowania wychowania fizycznego w szkole w początkowej fazie nauczania.

Dzięki wychowaniu fizycznemu i uprawianym sportom dziecko upośledzone rozwija podstawowe cechy motoryczne, kształtuje prawidłową postawę oraz pewne stereotypy ruchowe potrzebne w codziennym życiu. Wychowanie fizyczne w szkołach specjalnych dla dzieci upośledzonych umysłowo realizowane jest podczas zajęć lekcyjnych dla ogółu uczniów, zajęć pozalekcyjnych dla mniej sprawnych oraz zajęć dla uczniów najbardziej sprawnych. W klasach młodszych na lekcjach wychowania fizycznego kształci się podstawowe cechy motoryki. W klasach starszych wychowanie fizyczne uwzględnia ogólne usprawnienie ruchowe ukierunkowane na kształcenie sprawności przydatnych w pracy zawodowej.

Uwagę zwraca się też na opanowanie prawidłowej techniki wybranych dyscyplin sportowych. Organizuje się dobrowolne zajęcia pozalekcyjne, podczas których przeprowadza się zawody, zajęcia w szkolnym kole sportowym, zajęcia rekreacyjne. Ponieważ dzieci upośledzone umysłowo przysposabiane są przede wszystkim do pracy fizycznej, w szkołach specjalnych przyswajają sobie podstawowe nawyki ruchowe, aby osiągnąć pewien niezbędny poziom sprawności motorycznej oraz minimum adaptacji ustroju do wysiłku fizycznego, warunkujące przygotowanie organizmu do czekającej go pracy. W odniesieniu do osób upośledzonych umysłowo wychowanie fizyczne obok realizacji swego podstawowego zadania, którym jest pobudzenie rozwoju fizycznego i podnoszenie sprawności fizycznej, oddziaływuje na rozwój intelektualny, podnosi poziom dojrzałości społecznej, rozwija kontrolę stanów emocjonalnych.

Rewalidacja dzieci upośledzonych umysłowo odbywa się też na gimnastyce wyrównawczej i korekcyjnej. Tutaj wykorzystuje się wszystkie metody i formy stosowane w powszechnym wychowaniu fizycznym. Zakres i możliwości zastosowania określonych ćwiczeń uzależnia się od rodzaju wady i pośledzenia. Do najczęściej występujących i korygowanych wad należą: plecy okrągłe i wklęsłe, płaskostopie i boczne skrzywienie kręgosłupa. W kategoriach fizjologicznych wychowanie fizyczne ma za zadanie kształcenie koordynacji wzrokowo - ruchowej, rozwijanie pamięci ruchowej i wyrabianie poczucia równowagi. Do podstawowych funkcji rewalidacyjnych wychowania fizycznego należy również kształcenie nawyków higieniczno - zdrowotnych. Utrwalenie nawyku czystości, porządkowania, higieny wdraża dziecko upośledzone umysłowo do wykonywania podstawowych prac domowych oraz do współżycia ze społeczeństwem. Na rozwój psychiczny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo niezwykle stymulujący wpływ ma sport. Jego walorami są wykrywanie zamiłowania do uprawiania różnych form aktywności ruchowej, rozwijanie myślenia, umiejętności koncentracji uwagi i rozwijanie wiary we własne siły. W okresie dziecięcym i młodzieżowym obserwuje się u dzieci upośledzonych umysłowo duży wpływ sportu na rozwój ich motoryczności oraz wzbogacanie emocji związanych z ruchowymi czynnościami sportowymi.

Upośledzeni umysłowo najczęściej uprawiają takie dyscypliny sportowe jak: lekkoatletyka, tenis stołowy, pływanie, gry zespołowe, narciarstwo. Prawidłowo zorganizowany proces rewalidacji dziecka upośledzonego umysłowo nie zawsze daje pozytywne wyniki. Zależą one od indywidualnych możliwości rewalidacyjnych oraz stopnia i rodzaju upośledzenia. Dziecko doroślejąc i doskonaląc czynności ośrodkowego układu nerwowego poprawia swoje czynności intelektualne. Ułatwia to samokontrolę i regulowanie własnego zachowania oraz poszerza zakres wyobraźni i słownictwo. Dzieci upośledzone umysłowo pod koniec nauki szkolnej są bardziej zaradne i mogą samodzielnie organizować swoje życie.

LITERATURA:

1. Balcerek M., Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo, Warszawa 1981.
2. Doroszewska J., Pedagogika specjalna, Wrocław 1981.
3. Dziedzic J., Wychowanie fizyczne w szkołach specjalnych, Poznań 1973.
4. Dziedzic J., Dłużewska W., Wieczorek B., Kultura fizyczna w szkołach i zakładach dla upośledzonych umysłowo, Warszawa 1978.
5. Dziedzic S., Rewalidacja upośledzonych umysłowo, Warszawa 1970.
6. Maszczak T., Metodyka wychowania fizycznego, Warszawa 1992.
7. Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 1998.

Opracowanie:
Daniel Święcicki

Wyświetleń: 4198