Klasa I technikum budowlanego 4 - letniego


Cele:

- zapoznać z historią powstania kościoła;
- dostarczyć wzruszeń i głębokich przeżyć estetycznych;
- uczyć kojarzenia cech różnych dziedzin kultury - znaków tych samych idei;
- próby uogólnień.

Uwaga !
Proponuję przeprowadzenie lekcji poza szkołą, w pobliżu renesansowego kościoła św. Mateusza lub w jego wnętrzu (po porozumieniu z proboszczem).

Lekcja jest wcześniej przygotowana z uczniami klasy I technikum budowlanego (wybór tekstów do czytania, sposób interpretacji głosowej: wypowiedzi syntetyzujące). Czas trwania lekcji 1 godzina.

I. Wprowadzenie:

Renesans w architekturze polskiej dzielimy na trzy okresy, z których każdy liczy w przybliżeniu po pół wieku.

Okres pierwszy (ok.1500 - 1550) nazywamy potocznie włoskim, obecne tu są bowiem wyraźnie wpływy włoskie, głównie florenckie.

Okres drugi (1550 - 1600) obejmuje upowszechnienie stylu, przenikanie do szerokich sfer szlachty i mieszczaństwa, dostosowanie nowej sztuki do lokalnego tła i obyczajowości. W okresie tym zaczynają z wolna przeważać nazwiska polskich mistrzów i muratorów. W tym czasie można zauważyć zróżnicowanie kierunków, głównie regionalnych, zależnych od pochodzenia członków warsztatu. W znaczniejszym też stopniu niż w okresie wczesnym przejawia się manieryzm, polegający na mechanicznym naśladowaniu form i stosowaniu ich nie zawsze w powiązaniu z konstrukcją, a nawet logiką kompozycji.

Okres trzeci wreszcie (ok.1600 - 1650), bujniejszy od poprzedniego, jest już silnie obciążony grzechami społecznymi tego czasu: przerostem potęgi magnatów, "zgrubieniem" obyczajów szlachty, upadkiem stanu mieszczańskiego i wzrostem nietolerancji religijnej. W okresie tym opanowują Polskę wszechwładnie jezuici, wprowadzając już elementy baroku. Bogactwo form, występujące w tym okresie, nie zawsze pokrywa braki w proporcjach i harmonii kompozycji. Kościół św. Mateusza określa się jako budowlę późnorenesansową.

W. T. Broniewski "Historia architektury dla wszystkich", Wrocław 1990.

II . Uczniowie przypominają historię powstania tego kościała.

Ziemia na której znajduje się kościół św. Mateusza w Pabianicach, należała w przeszłości do kasztelani Chropy. W historii Jana Długosza czytamy, że w r. 1082 " za wstawiennictwem i poparciem" świętobliwej Judyty, żony księcia Władysława Hermana, " kasztelania Chropy w ziemi sieradzkiej została na zawsze nadana kanonikom krakowskim". W XVII wieku Kapituła nakazała sporządzić kamienne tablice pamiątkowe na cześć Judyty i umieścić je w katedrze na Wawelu oraz w transepcie kościoła św. Mateusza w Pabianicach.

Dobra podarowane Kapitule Krakowskiej były wówczas puszczą. Z biegiem czasu powstały tutaj 2 miasta i 23 wsie, które szczegółowo opisał Długosz. W 1398 r. erygowano w nim parafię. Czas wybudowania pierwszego kościoła i obszar powstałej parafii dokładnie określa dokument erekcji. Akt ten podaje także nazwisko pierwszego proboszcza. Był nim ks. Wojciech Tuszyk.

W uroczystość św. Mateusza w roku 1532, w czasie jarmarku, dotknęła Pabianice jedna z największych klęsk ognia: spłonął dwór i pierwszy kościół parafialny, dokładnie w setną rocznicę pobytu i uczestnictwa w nabożeństwie króla Władysława Jagiełły. Po wybudowaniu w XVI w. w mieście zamku zaczęto myśleć o budowie murowanego kościoła. Kanonik Paweł Dębski zawarł konspekt z Ambrożym Włochem. Archiwum parafialne w Pabianicach posiada ten cenny dokument, podpisany 5 kwietnia 1583 roku. W tym roku kanonik Paweł Dębski położył kamień węgielny pod nowy kościół. Przy budowie kościoła został zatrudniony Jakub Fusski, murarza z Krakowa, który nad bocznym wejściem od północy umieścił napis: "Błogosławieni, którzy w domu Twoim przebywają,Panie", umieścił także swoje nazwisko, monogram cechowy, a u szczytu herb swoich pracodawców - Kapituły Krakowskiej z widocznymi literami CC - Capitulum Cracoviense" oraz rok 1585. Według umowy - budowa miała być ukończona w trzyletnim terminie, w rzeczywistości - trwała 5 lat.

Szanowny zabytek świetności i kultury polskiej, bezcenna pamiątka naszych dziejów, owoc trudu i troski Kapituły Krakowskiej został konsekrowany przez Pawła Dębskiego, wówczas już biskupa Sufragana Krakowskiego.

W: L.Ramisz, E.Gaszewski " Pabianice, przewodnik - informator", Pabianice 1977
W: Ks. L. Jaroszka "Kościół św. Mateusza 1588 - 1988", Pabianice 1988

III . Uczniowie obserwują budowlę z zewnątrz i odnajdują jej cechy architektoniczne (swobodne wypowiedzi):

- kościół z cegły na zaprawie wapiennej;
- zamurowanie i przeróbki na zaprawie cementowej;
- detale wykonane z piaskowca;
- tynki zewnętrzne są wapienne na wieży, szczytach, gzymsach i fryzie, reszta elewacji nietynkowana;
- świątynia oparta na kształcie krzyża łacińskiego o równych ramionach;
- gotycki akcent zewnętrzny budowli - wieża oraz przypory;
- graniastosłupowy trzon wieży nakryty jest spiczastym hełmem;
- romańska apsyda wychodząca ze ściany wschodniej;
- attyki zamykające zakończenie dachów;
- prezbiterium i ramiona transeptu uwieńczone późnorenesansowymi szczytami;
- widoczne późniejsze przybudówki z zamurowanymi oknami;
- masywne skarpy wspierające mury;
- w wieży - główne wejście do kościoła, nad nim herb Aaron.

W: Ks. L. Jaroszka "Kościół św. Mateusza 1588 - 1988", Pabianice 1988
W: G. Missalowa "Dzieje Pabianic", Łódź 1968.

IV. Uczniowie obserwują wnętrze kościoła i stwierdzają, że:

- kościół jest trójnawowy;
- nawa główna oddzielona od bocznych filarami i kolumnami na przemian;
- chór wsparty na dwóch kolumnach;
- ołtarz główny - renesansowy z rzeźbami patronów kościoła, św. Mateusza i św. Wawrzyńca, po jego bokach wyraźne tendencje barokowe;
- ołtarz Matki Bożej ozdobiony srebrnymi wotami z XVII w. i relikwiami w kształcie piramid;
- ołtarz Trójcy Przenajświętszej kształtem podobny do ołtarza Matki Boskiej;
- ołtarz św. Anny, bractwa Matki Boskiej Pocieszenia, ołtarz św. Antoniego;
- ambona renesansowa ze stojącymi postaciami czterech ewangelistów i umieszczoną na szczycie figurą Chrystusa trzymającego w dłoni kulę ziemską;
- organy z XVII w. obudowane renesansową szafą;
- kruchta oddzielona od wnętrza kościoła półkolistym portalem ujętym dwiema półkolumnami;
- sklepienie kolebkowe z kuszetkami;
- drzwi do zakrystii zwieńczone pięknym renesansowym gzymsem;
- chrzcielnica gotycka z piaskowca, prawdopodobnie z X - w. W: jak wyżej

V. Odczytują (wcześniej przygotowany) cytat z: ,"Cywilizacja odrodzenia" Jean Dekumeau:

"Czym zastąpić wyraz "Odrodzenie"? Jakim innym wymogiem określić tę wielką ewolucję, która prowadziła naszych przodków ku rozleglejszej wiedzy, wnikliwemu poznaniu lepszemu opanowaniu przyrody, głębszej miłości do piękna?"

VI. Recytują (wcześniej przygotowany) wiersz.

Pieśń J. Kochanowskiego pt. "Serce roście..."

Serce roście patrząc na te czasy !
Mało przedtym gołe były lasy,
Śnieg na ziemi wysszej łokcia leżał,
A po rzekach wóz nacięższy zbieżał.

Teraz drzewa liście na się wzięły,
Polne łąki pięknie zakwitnęły ;
Lody zeszły, a po czystej wodzie
Idą statki i ciosane łodzie.

Teraz prawie świat się wszystek śmieje,
Zboża wstały, wiatr zachodny wieje;
Ptacy sobie gniazda omyślają,
A przede dniem śpiewać poczynają.

Ale to grunt wesela prawego,
Kiedy człowiek sumnienia całego
Ani czuje w sercu żadnej wady,
Przeczby się miał wstydać swojej rady.

Temu wina nie trzeba przylewać
Ani grać na lutni, ani śpiewać;
Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie, (...)

VII. Dwie, trzy dłuższe wypowiedzi uczniów podsumowujące wcześniejsze wypowiedzi swobodne, unikające jednak twierdzeń kategorycznych, raczej inspirujące do refleksji, np.:

- jeżeli traktować elementy architektury jako znaki światopoglądu tej epoki - to harmonia, proporcja, jasność konstrukcyjna mogą być odczytane jako wyraz spokoju i harmonii w ludzkim życiu;
- taka interpretacja architektury współbrzmi z cytatem w: "Cywilizacja odrodzenia" Jean Dekumeau;
- piękno osiągane poprzez zastosowanie wyważonych miar i proporcji współgra z równowagą psychiczną człowieka i twierdzeniem, iż szczęście czerpać można z urody i porządku świata (jest gwarantem porządku moralnego i bezpieczeństwa) Pieśń II ("Serce roście") J. Kochanowskiego;
- bogata ornamentyka nie zaciemnia klarowności brył - świadczy to o wzbogaceniu warsztatu artystycznego i poszerzeniu skali wrażliwości estetycznej.

Praca domowa

Nauczyciel podaje i objaśnia tematy pracy domowej:
(jeden temat do wyboru)

1. Napisz sprawozdanie z wycieczki.
2. Ułóż słownik terminów architektonicznych wykorzystanych w trakcie zwiedzania kościoła.
3. Opracuj plan wycieczki polonistycznej do zamku (również zabytek renesansowy).

Opracowanie: Małgorzata Łacwik
nauczycielka języka polskiego w ZS nr 1 w Pabianicach

Wyświetleń: 2423