DYSLEKSJA czyli Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu

Prawdopodobnie od momentu gdy ludzie zaczęli posługiwać się pismem w porozumiewaniu się między sobą pojawiła się również dysleksja.
U dzieci opisano ją prawie sto lat temu. Najpierw dostrzeżono zjawisko utraty zdolności do czytania i pisania u dorosłych, najczęściej współistniejące z utratą mowy (afazją), których przyczyną było uszkodzenie mózgu. Długa droga wiodła od opisania zjawiska wspomnianej utraty zdolności czytania (aleksja lub dysleksja nabyta) oraz utraty zdolności pisania (agrafia lub dysortografia nabyta) będącej efektem uszkodzenia mózgu u osób dorosłych, które już umiały czytać i pisać, do odkrycia podobnych objawów u dzieci, lecz występujących od początku nauki czytania i pisania (dysleksja, dysortografia i dysgrafia rozwojowa).

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu najczęściej określane są terminem dysleksja rozwojowa.
Określenie specyficzne wskazuje na wąski zakres trudności w uczeniu się i ich szczególny charakter. To odróżnia je od powszechnie znanych trudności w uczeniu się, pojawiających się dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej lub w wyniku zaniedbań pedagogicznych oraz braku motywacji do nauki.

Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, nazywamy uczniami dyslektycznymi lub dziećmi z dysleksją rozwojową, mają problemy z uczeniem się czytania i pisania. Trudności te występują pomimo dobrej sprawności intelektualnej 9często powyżej przeciętnej lub wysokiej), posiadanej wiedzy i umiejętności rozwiązywania problemów oraz motywacji do nauki i ćwiczeń.

Termin dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu używany jest dla określenia syndromu zaburzeń (zazwyczaj współwystępujących), do których należą:
- Dysleksja - specyficzne trudności tylko w czytaniu (wąskie ujęcie). Termin ten bywa też używany jako krótsza forma nazwy całego syndromu zaburzeń, np. mówimy o uczniach dyslektycznych.
- Dysortografia - specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Termin ten pochodzi od przedrostka "dys" oraz wyrazów: "orthos"- prawidłowy (j. Grecki) i "grafo" - rysuję, piszę (j. Grecki).
- Dysgrafia - trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Termin początkowo używany w Polsce przez H. Spionek dla oznaczenia różnych przejawów trudności w pisaniu, także błędów w pisaniu. Od lat 60-tych M. Bogdanowicz wprowadziła za literaturą czeską i francuską pojęcie dysortografia i rozróżnienie między tak określanymi trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni a dysgrafią -opanowaniem technicznej strony pisma, a więc poziomu graficznego pisma. Termin ten pochodzi od przedrostka "dys" oraz czasownika "grafo"(j, grecki).

Dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, o różnym stopniu nasilenia zaburzeń, stanowią ok. 15% populacji szkolnej. Odsetek dzieci z głębokimi zaburzeniami o charakterze dysleksji rozwojowej ocenia się w klasyfikacji medycznej na 3-4 %. Może to oznaczać, w ujęciu statystycznym w trzydziestoosobowej klasie znajduje się ok. 5uczniów z tymi problemami, w tym jedno dziecko o głębokiej postaci zaburzeń.

ETIOLOGIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

Etiologia dysleksji rozwojowej, czyli jej pierwotne przyczyny, nie są znane do końca (często używany termin polietiologia- oznacza ona wieloprzyczynowość, tzn, ze zaburzenie to może być uwarunkowane wieloma różnymi przyczynami).

Istnieje kilka koncepcji, wyjaśniających przyczyny powstania zaburzeń dyslektycznych, np.
- Koncepcja genetyczna - upatrująca przyczynę w dziedziczeniu tych zmian w centralnym układzie nerwowym, które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu.
- Koncepcja opóźnionego dojrzewania układu nerwowego - upatrująca przyczynę trudności w spowolnieniu dojrzewania centralnego układu nerwowego i zaburzeniach funkcjonalnych (czynniki patogenne; geny, czynniki uszkadzające centralny układ nerwowy; hormonalny).
- Koncepcja organiczna - upatrująca przyczynę w mikrouszkodzeniu struktury tych okolic mózgu, które realizują czynności pisania i czytania (czynniki patogenne chemiczne, fizyczne i biologiczne oddziałujące na centralny układ nerwowy w okresie okołoporodowym).
- Koncepcja hormonalna - upatrująca przyczynę w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, tzn. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej (czynniki patogenne: nadprodukcja hormonów, np. testosteronu).
- Koncepcja psychodysleksji - upatruje przyczyny w zaburzeniach funkcjonalnych centralnego układu nerwowego-emocjonalnych czynniki patogenne: urazy psychiczne, stres).

Żadna z tych koncepcji nie jest w pełni zweryfikowana. W największym stopniu potwierdzone badaniami obiektywnymi są koncepcje wskazujące na strukturalne tło dysleksji, czyli niedokształcenie lub uszkodzenie kory mózgowej (badania N. Geschwinda i A. Galaburdy).

Mimo różnic i kontrowersji związanych z etiologią, terminologią i definicją dysleksji panuje powszechna zgodność co do współwystępowania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu z pewnymi odchyleniami w rozwoju psychoruchowym dziecka, które warunkują te trudności.

Do tych odchyleń zalicza się:
- Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej
- Opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej
- Opóźnienia i zaburzenia mowy
- Opóźnienia i zaburzenia rozwoju ruchowego
- Zaburzenia procesu lateralizacji

Te nieprawidłowości mogą występować w sposób izolowany, mogą obejmować kilka sfer funkcjonalnych. Współwystępowanie fragmentarycznych deficytów w kilku zakresach powoduje najpoważniejsze trudności w nauce szkolnej.

DIAGNOZOWANIE DYSLEKSJI

Rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezultatem diagnozy, która powinna mieć charakter wielospecjalistyczny, tzn., że dziecko badane jest przez zespół specjalistów.

W zespole tym znajduje się przede wszystkim psycholog i pedagog; niezbędny czasem bywa udział neurologa i psychiatry dziecięcego; często potrzebna jest konsultacja przez logopedę, okulistę, laryngologa i foniatrę,

Najwcześniej możemy rozpoznać dysleksję kiedy:

- Trudności występują po rozpoczęciu nauki czytania i pisania;
- Trudności można dostrzec w okresie poniemowlęcym kiedy dzieci wykazują opóźnienie rozwoju mowy, mają trudności w wykonywaniu czynności ruchowych, samoobsługowych, zabaw dydaktycznych; osobie znającej problem nie jest w grupie przedszkolnej dostrzec dziecko, które można by nazwać "dzieckiem ryzyka dysleksji".

KIEDY MOŻEMY PRZYPUSZCZAĆ, ŻE DZIECKO JEST "DZIECKIEM RYZYKA DYSLEKSJI"

- dzieckiem ryzyka jest każde dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu oraz z rodziny gdzie występowały przypadki opóźnienia rozwoju mowy, leworęczność i dysleksja rozwojowa,
- do objawów, które zapowiadają trudności w czytaniu i pisaniu należą opóźnienia rozwoju psychoruchowego,
- zaburzenia rozwoju mowy we wczesnym dzieciństwie przejawiają się wolniejszym tempem rozwoju mowy czynnej (pierwsze wyrazy pojawiają się w drugim roku życia, proste zdania w trzecim, długo utrzymuje się niepoprawna wymowa), dziecko ma wady wymowy lub pomimo poprawnej wymowy ma trudności z wypowiadaniem dłuższych i złożonych wyrazów;
- z opóźnieniem rozwoju mowy wiążą się też trudności językowe, które objawiają się zniekształcaniem nazw, trudnościami z zapamiętywaniem nazw, trudnościami z zapamiętywania nazw i dłuższych sekwencji słownych lub serii nazw, myleniem nazw zbliżonych fonetycznie, używaniem nieprawidłowych przedrostków, przyimków, zbyt długim utrzymywaniem się w mowie dziecka agramatyzmów i neologizmów,
- opóźnienie rozwoju percepcji i pamięci słuchowej przejawia się np. trudnościami w zapamiętywaniu piosenek, wierszyków itp.,
- opóźnienie w rozwoju percepcji i pamięci wzrokowej daje znać o sobie np. nieporadnością w rysowaniu, trudnościami w budowaniu z klocków, układaniu obrazków;
- opóźnienie kształtowania się lateralizacji przejawia się oburęcznością;
- opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni przejawia się trudnościami w odróżnianiu prawej i lewej ręki, oka, nogi (w 6 r.ż),we wskazaniu np. okna na prawo, drzwi na lewo(7 r. ż.) oraz myleniem nazw kierunków przestrzeni (nad, pod, przed).

BIBLIOGRAFIA:
1. MARTA BOGDANOWICZ:
"O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu- odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli"
Wydawnictwo Popularnonaukowe LINEA, Lublin 1995.
2. WOJCIECH BREJNAK, KAZIMIERZ JACEK ZABŁOCKI:
"Dysleksja w teorii i praktyce"
Oficyna Wydawniczo- Poligraficzna ADAM, Warszawa 1999.
3. BARBARA ZAKRZEWSKA:
"Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele Ćwiczeń"
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996.

Opracowanie: Jolanta Kmita

Wyświetleń: 2938