Człowiek jako wędrowiec przez galaktykę kultur. Czy wykorzenienie z
kultury to sposób na osiągnięcie wolności? Analiza utworu "Buszujący w zbożu".
Konspekt lekcji otwartej mgr Ewy Skrońc - Bielak
Tok lekcji: 2 godziny; wcześniej przeprowadzono 4 godziny dotyczące omawianego tekstu.
Metody: pogadanka aktywizująca z elementami heurezy; notatka kierowana; analiza
wybranych fragmentów powieści; metoda analizy intertekstualnej - odwoływanie się do wcześniej poznanych tekstów kultury dotyczących motywu wędrowca; podstawy samokształcenia poprzez przygotowanie zadań domowych.
Pomoce: fragmenty tekstu "Umowa społeczna" J.J. Rousseau, fragmenty Desiderata"
anonimowego tekstu z 1692r spisane przez Maxa Ehrmanna - 1927r. Słowniki i encyklopedie (materiały hasłowe przygotowane w domu):
- J.J. Rousseau (russoizm)
- natura
- cywilizacja
- kultura
Inne: wyimki z Epikteta, "Słownik Encyklopedyczny" - Literatura Powszechna
Wydawnictwa Europa 1999.
Cele:
- poznawczy:
temat powieści jako opozycja pomiędzy światem natury a cywilizacji, informacje o poglądach J.J Rousseau, toposy: gniazda rodzinnego, wędrowca, buntu, przewodnika duchowego, (autorytety moralne); ćwiczenia słownikowo - frazeologiczne związane z tytułem (analogia do wiersza). Powieść jako polemika z mieszczańskim stylem życia, motyw wędrówki przez "galaktykę" kultur, próba odrzucenia zdobyczy wynaturzonej cywilizacji, opozycje kulturowe: dziecko - dorosły, niewinność i autentyczność - wynaturzenie i kłamstwo. Różnorodność interpretacji zakończenia i tytułu a temat powieści, założenia ideowe, realia społeczne.
- kształcący:
czytanie ze zrozumieniem; utrwalenie pojęcia "homo viator", kultura: cywilizacja + natura, pojęcie materializmu i idealizmu, motyw ucieczki od cywilizacji do natury, idea wolności i zniewolenia, nonkonformizm - konformizm, utrwalenie wiadomości dotyczących badania dzieła literackiego; narracja pamiętnikarska; retrospekcja, retardacja, inwersja czasowa.
- wychowawczy:
poszanowanie dla myśli filozoficznej kultury światowej, utrwalenie szacunku
dla szkoły (konteksty dotyczące p. Antolini), poszanowanie dla wykształcenia (kontekst: Epiktet- Antolini); promowanie zasad tolerancji, szacunku dla odmienności i różnorodności innych ludzi; wskazanie na subiektywizm oceny świata przez jednostkę niedojrzałą (kontekst: słowa Stekela). Wartości Holdena - taniec + literatura.
- realizacja ścieżek edukacyjnych:
filozoficzna, czytelniczo- medialna, ekologiczna (zmiany cywilizacyjne), wychowanie do życia w rodzinie.
TOK LEKCJI
I. Wprowadzenie
1.Przypomnienie informacji dotyczących percepcji dzieła w USA i w Polsce w latach 50 - 60 - idea "buntu młodości".
a) poszukiwanie analogii z innymi tekstami kultury dotyczącymi motywu "buntu" np. "Ten obcy", "Buntownik z wyboru"- film, "Joanna d'Arc", itp.) - swobodne wypowiedzi uczniów.
b) skonkretyzowanie genezy buntu młodych ludzi: nonkonformizm,sprzeciw przeciw zakłamanemu, choremu światu dorosłych, chęć "objawienia" prawdy i autentyczności, prawo do wolności.
c) zapisanie na tablicy słów J.J.Rousseau, określających pojęcie: "umowa społeczna" i stworzenie tabeli do notatki kierowanej:
KULTURA (utrwalenie pojęcia)
to
natura oraz cywilizacja
2. Kontrola pracy domowej poprzez zebranie informacji dotyczących J.J.Rousseau.
II. Wstęp.
1.Skonkretyzowanie podstaw buntu Holdena Caulfielda - głównego bohatera i narratora powieści. Metoda heurezy + notatka kierowana:
- dlaczego ucieka ze szkoły i dokąd ma zamiar "powędrować"? (niedojrzały bunt, protest przeciwko "brudowi",motyw "śmietnika kultury")
- jakie wartości w życiu liczą się dla niego? (taniec i literatura);
- kim pragnie być? (dzieckiem, bowiem tylko ono jest niewinne).
2. Zapisywanie na tablicy i w zeszycie słów - "klamer" - filozofia Epikteta:
"Nie usiłuj naginać biegu wydarzeń
do swoich pragnień, lecz swoje
pragnienia naginaj do biegu wydarzeń -
będziesz szczęśliwy!"
3. Postanowienie tezy, że wędrówka Caulfielda to poszukiwanie szczęścia i własnej tożsamości (motyw wędrówki, będącej zdobywaniem doświadczeń życiowych).
III. Rozwinięcie.
1.Przypomnienie zasad badania dzieła literackiego (na ścianie pracowni wisi tablica metodyczna).
a) omówienie zależności pomiędzy analizą, interpretacją a wartościowaniem.
ANALIZA - rozłożenie dzieła literackiego na elementarne składniki, poprzez określenie środków artystycznych, ustalenia zależności pomiędzy nimi i określeniu ich funkcji.
WARTOŚCIOWANIE - subiektywna ocena dzieła, na poziomie autopsji odbiorcy (gust literacki, światopogląd, przekonania i upodobania), zobiektywizowana poprzez ogólnoakceptowalne wartości i normy, ustalona dzięki umieszczeniu utworu w kontekście innych utworów tego samego twórcy, nurtu literackiego, danej epoki i konwencji gatunkowej.
Badamy nowatorstwo i intertekstualność dzieła.
INTERPRETACJA- ustalenie zależności elementów wskazanych w analizie oraz złożenie ich w całość według rozpoznanej dominanty artystycznej, np. słów - kluczy, metafor, symboli, które organizują kompozycję i znaczenie.
CELEM INTERPRETACJI JEST ODNALEZIENIE PRZESŁANIA DZIEŁA I JEGO GŁÓWNEJ MYŚLI.
2.Pytania dotyczące schematu "kultury":
- co odrzuca bohater? (wypowiedzi uczniów, odsyłanie do tekstu)
- dlaczego buntuje się? (wypowiedzi + zapisanie skojarzeń na tablicy: uzupełnienie pól
semantycznych wykresu:
natura: niewinność, dzieciństwo, prawda, radość, nonkonformizm, idealizm (marzenie);
cywilizacja: wynaturzenie, kłamstwo, konformizm, materializm (konsumpcja dóbr).
3.Praca z tekstem - c.d. poprzednich lekcji (metoda wspólnego czytania ze zrozumieniem).
a) co i kogo poznaje bohater, wędrując przez galaktykę kultur? (wypowiedzi uczniów wartościujące przygody i spostrzeżenia bohatera według zasady: co odrzuca? (negacja) co akceptuje? (aprobata) - omawiane według chronologii tekstu, (poszczególne rozdziały, od momentu podróży pociągiem - to kolejne "stacje" bohatera) - samodzielne wnioskowanie uczniów.
4. Postanowienie tezy, że Holden Caulfield to "buntownik z wyboru", który jest "detektorem prawdy". Ćwiczenie frazeologiczne:
- detektor - wykrywacz.
a) czy bohater odkrył prawdę o świecie? (wypowiedzi),
b) czy bohater szuka potwierdzenia własnych, niedojrzałych opinii o świecie? (wypowiedzi).
5. Zapisanie wniosku, że Holden Caulfield w czasie swej wędrówki konfrontuje marzenia i własne wyobrażenia z rzeczywistością cywilizacji miejskiej.
6. Pytanie o kształcący aspekt "wycieczki".
- czego nauczył się bohater w trakcie wędrówki po Nowym Jorku? (wypowiedzi uczniów).
7. Zwrócenie uwagi na wypowiedzi - klucze w tekście J. Salingera:
a) wypowiedź p. Antoliniego - sens
b) słowa siostry Holdena: Co lubisz?
c) słowa Stekela (przygotowanie do pracy dyplomowej).
8. Morał: Im więcej miłości i przyjaźni dasz światu - tym więcej miłości od świata dostaniesz. Im bardziej szanujesz ludzi - tym bardziej szanują ciebie.
IV. Podsumowanie
1. Czy "Buszujący w zbożu" to powieść z morałem?
a) sformułowanie wniosku: bohater to typowy homo viator, który "wędruje" po "kole".
Ucieka ze szkoły, aby pod wpływem słów nauczyciela "wrócić" do punktu wyjścia. Jego ucieczka to objaw niedojrzałego buntu, który jest świadectwem wewnętrznych niepokojów dojrzewającego chłopca.
b) przygotowanie do pracy domowej. "Zastanów się:
Holden odrzucił.....co?
Holden wybrał "pseudoanonimowość" - ucieczkę, jaką gwarantuje........ co?"
2. Zapisanie słów Stekela (s.174):
"Dla człowieka niedojrzałego znamienna
jest, że pragnie on wzniośle umrzeć
za jakąś sprawę; dla dojrzałego
natomiast - że pragnie skromnie
dla niej żyć."
3. Przygotowanie do lekcji następnej.
a) podanie do wiadomości tematu lekcji następnej: "Przemówienie pana Antoliniego jako przykład przypowieści współczesnej z elementami powiastki filozoficznej. Problem dojrzałości i niedojrzałości kulturowej.
b) zapisanie na tablicy i w zeszycie "słów - klamer" (filozofia Epikteta):
"Tylko ludzie wykształceni są wolni."
c) postawienie tezy do dyskusji: Znajdź w wypowiedzi p. Antoliniego słowa, które mogą być głosem w dyskusji nad sentencją Epikteta.
d) rozdanie skserowanego tekstu "Desideraty".
"Krocz spokojnie wśród zgiełku i pośpiechu, pamiętaj, jaki pokój może być w ciszy. Tak dalece jak to możliwe, nie wyrzekaj się siebie, bądź w dobrych stosunkach z innymi ludźmi.
Prawdę swoją głoś spokojnie i jasno, słuchając tego, co mówią inni, nawet głupcy i ignoranci, oni też mają swą opowieść...
Jeżeli porównujesz się z innymi ludźmi, możesz stać się zgorzkniały, albo próżny, albowiem zawsze będą lepsi i gorsi od Ciebie. Ciesz się zarówno swoimi osiągnięciami, jak i planami. Wykonuj z sercem swą pracę, jakakolwiek by była skromna. Jest ona stałą wartością w zmiennych kolejach losu. Zachowaj ostrożność w swych przedsięwzięciach - świat bowiem jest pełen oszustwa. Lecz niech Ci to nie przesłania prawdziwej cnoty; wielu ludzi dąży do wzniosłych ideałów i wszędzie życie jest pełne heroizmu.
Bądź sobą, a zwłaszcza nie zwalczaj uczuć, nie bądź cyniczny wobec miłości,
albowiem w obliczu oschłości i rozczarowań jest ona wieczna jak trawa.
Przyjmuj pogodnie to, co lata niosą, bez goryczy wyrzekając się przymiotów mdłości. Rozwijaj siłę ducha, by w nagłym nieszczęściu mogła być tarczą dla Ciebie, lecz nie dręcz się tworami wyobraźni. Wiele obaw rodzi się ze znużenia i samotności.
Obok zdrowej dyscypliny bądź łagodny dla siebie. Jesteś wszechświata dzieckiem; nie mniej niż drzewa i gwiazdy masz prawo być tutaj.
Czy to jest dla Ciebie jasne, czy nie, nie wątp, że wszechświat jest taki, jaki być powinien.
Tak więc bądź w pokoju z Bogiem, cokolwiek myślisz o jego istnieniu, jakiekolwiek są Twoje pragnienia; w zgiełku ulicznym, zamęcie życia zachowaj pokój ze swą duszą.
Z całym swym zakłamaniem, znojem, rozwianymi marzeniami, ciągle jeszcze ten świat jest piękny...
Bądź uważny, staraj się być szczęśliwy..."(Desiderata; Max Ehrmann).
Opracowanie: Mgr Ewa Skrońc-Bielak
