Przezwyciężanie zagrożeń współczesnego świata

Człowiek od zarania dziejów żył wśród otaczającej go przyrody. Korzystał z jej darów, brał tylko tyle, ile było mu niezbędne do przeżycia. Człowiek usiłuje podporządkować sobie całą przyrodę. Nie zdaje sobie sprawy, jakie to może mieć skutki. Musimy od nowa nauczyć się życia w zgodzie z przyrodą, przestrzegania jej praw, bo przecież sami jesteśmy jej cząstką. Na poparcie nadziei, iż człowiek potrafi sprostać zagrożeniom, można odwołać się jedynie do tego, iż jako istota rozumna ma na tyle tego rozsądku i umiejętności przewidywania, iż zacznie działać skutecznie i konsekwentnie w kierunku ratowania samego siebie.

Człowiek sam stworzył obecny stan zagrożenia i sam będzie musiał znaleźć z niego wyjście. W świetle międzynarodowych działań ostatnich lat coraz bardziej realne wydaje się powstawanie międzynarodowej społeczności rozwijającej się w sposób trwały i bezkryzysowy, w harmonii z przyrodą.

Społeczeństwo w harmonii z przyrodą to takie, które zaspokaja swoje potrzeby bez drastycznego ograniczania potrzeb życiowych innych gatunków, bez wypierania innych organizmów z ich siedlisk, nie zmniejszające różnorodności gatunkowej i różnorodności siedlisk na Ziemi. To społeczeństwo, które swoją działalnością nie ogranicza szans, nie ograbia przyszłych pokoleń. Zrównoważone społeczeństwo oparte jest na dwóch kategoriach zasad: etycznych i praktycznych, objawiających się w działaniu.

Pierwszym warunkiem stworzenia społeczeństwa żyjącego w harmonii z przyrodą jest powstanie powszechnej świadomości, że świat składa się z ograniczonej puli zasobów, których jest ile jest i nie będzie więcej i które są do podziału. Nie są tylko naszą własnością, ale muszą być dzielone ze wszystkimi żywymi organizmami, muszą wystarczyć dla naszych wnuków i prawnuków. Drugą ważną zasadą jest uświadomienie sobie, że ludzie są też częścią natury i podlegają jej prawom.

Nie stanowimy na Ziemi wyjątku. Gdy wymuszamy gwałtem na przyrodzie nasze warunki, musimy zdawać sobie sprawę, że czynimy to na własne ryzyko. Stąd wniosek, że człowiek nie może dominować nad przyrodą, lecz musi nauczyć się respektować jej prawa i współdziałać z jej siłami. Funkcjonowanie społeczeństwa zrównoważonego powinno się opierać się na pewnych regułach:
na powtórnym, wielokrotnym używaniu tych samych zasobów (recykling). Realizowanie reguły recyklingu oznacza, że wiele materiałów i produktów możemy stosować powtórnie bez potrzeby angażowania nowych surowców. Powtórne użycie przedmiotu nie tylko oszczędza zasoby i zapewnia ich dostępność przyszłym pokoleniom, lecz także zmniejsza zanieczyszczanie środowiska i umożliwia ochronę siedlisk różnych gatunków zwierząt [4, s. 349].

Druga reguła - ochrona i oszczędność, oznacza, że należy skończyć z nadmierną rozrzutnością i przesadą, czasem wręcz bezmyślnością konsumpcyjną, czyli pora abyśmy się stali konsumentami świadomymi. Wymaga to - między innymi - zastanowienia się, chwili refleksji przy zakupach. Trzeba kupować to, co rzeczywiście jest potrzebne, i to raczej rzeczy trwałe, nadające się do użytku przez długi czas. Oszczędność - to mądre używanie zasobów w sposób wydajny [4, s. 349]. Następną ważną regułą funkcjonowania zrównoważonego społeczeństwa jest zwracanie się ku zasobom odnawialnym.

Zasoby odnawialne, jak biomasa roślin wykorzystana jako drewno, materiały budulcowe, papier i opał, energia wiatru czy energia słoneczna, to te bogactwa, które mogą być odtwarzane w naturalnych procesach przyrodniczych, oczywiście przy założeniu, że te odtwarzalne dobra powstają też w sposób nie naruszający zasad ekologicznych ( w ekologicznie prowadzonych uprawach bez pestycydów, w papierniach, gdzie nie używa się chloru do bielenia itp.) [4, s. 350]. I wreszcie reguła ostatnia - panowanie nad wzrostem liczebności populacji ludzkiej.

Na wielu obszarach (zwłaszcza w Azji i w Afryce, w najbiedniejszych i przyrodniczo bardzo wrażliwych miejscach globu), gdzie liczba przebywających mieszkańców dramatycznie przekracza możliwości środowiska: dostarczanie wody, żywności i opału, powinno się poszukiwać dróg ustabilizowania wzrostu populacji. Śmiertelność i głód nie mogą być regulatorami liczby ludzi.

Zatem istnieje pilna potrzeba powstających na świecie organizacji prowadzących edukację wyjaśniającą zasady planowania rodziny zwłaszcza oparte na naturalnych, fizjologicznych metodach. Zmiany w sposobie postępowania muszą obejmować wszystkie dziedziny życia społecznego. Niektóre powstają w wyniku tworzenia norm i aktów prawnych. Nowe regulacje prawne powinny uzależniać nas bardziej od praw przyrody, wymuszać oszczędność, recykling i korzystanie z zasobów odnawialnych.

Powinny też w ramach prawa międzynarodowego, egzekwować stosowanie zasad etycznych (np. uniemożliwiać podrzucanie innym krajom odpadów toksycznych czy zanieczyszczeń powietrza). Muszą też regulować wspólne korzystanie z zasobów światowych np. ryb. Nauka i technologia powinny też być ukierunkowane na poszukiwanie najlepszych, najbardziej "przyjaznych środowisku" metod produkcji oraz utylizacji odpadów. Oczywiście, takie naukowe badania a następnie wdrażanie nowych technologii, jest bardzo kosztowne. W dobrze pojętym interesie całej ludzkości jest pomoc w promocji takich technologii, które poprawiłyby kondycje całej biosfery.

Nowe zasady współdziałania międzynarodowego powinny być oparte na nowych zasadach takiego właśnie ekologicznego partnerstwa. Kryzys globalny, który wynika z niedojrzałości etycznej - zwłaszcza narodów bogatych - można przezwyciężyć w sposób zgodny z interesem bogatych jak i biednych części światowej społeczności poprzez odpowiedni (ekohumanistyczny, czyli zgodny z dobrem wszystkich ludzi oraz środowiska przyrodniczego) dalszy rozwój nauki i techniki oraz upowszechnienie ich osiągnięć [7, s. 9].

Do przywrócenia światowej społeczności zdolności rozwoju szczególnie niezbędna jest zmiana sposobu gospodarowania oraz dzielenia efektów. Do zbudowania ekohumanistycznej ekonomiki konieczna jest jak najszybsza ekohumanistyczna przemiana cywilizacyjna. Ponieważ tylko ona umożliwi radykalne zwiększenie skuteczności wykorzystywania - na rzecz rozwoju światowej społeczności - istniejącego już zróżnicowanego dorobku kulturowego i naukowo - technicznego.

Ekohumanistyczna ekonomika przyczyni się do uaktywnienia licznego, lecz w znacznym stopniu biernego potencjału intelektualnego ludzkości, a następnie do dalszego pomnażania go. Przemiana taka jest niezbędna do ustanowienia względnej międzyludzkiej harmonii, stworzenia podstaw dla zdrowego przemysłu i handlu przy równoczesnym odtwarzaniu stabilnego społeczeństwa. "Aby tego dokonać musimy dać ludziom pracę i zapobiec rozwarstwieniu społeczeństwa. Gospodarka powinna być zbudowana tak jak piramida: u podstaw powinno być mnóstwo małych przedsiębiorstw, zakładów rzemieślniczych i gospodarstw rolnych. Pośrodku powinny znaleźć się przedsiębiorstwa, które dają zatrudnienie dużej liczbie ludzi. Na szczycie powinny być najbardziej zaawansowane technologicznie przedsiębiorstwa, które są niezbędne dla państwa, ale które, ponieważ są wysoce zautomatyzowane, nie mogą zapewnić dużej ilości miejsc pracy [2, s. 200]. To zapobiegałoby zorganizowanej przestępczości, terroryzmowi oraz wielu innym niebezpiecznym sytuacjom społecznym. W tworzeniu zrównoważonych, harmonijnie współżyjących z przyrodą społeczeństw ogromną rolę odgrywa poznanie sposobów utrzymania trwałych systemów ekologicznych.

W związku z powyższym powinna być "rozwinięta edukacja ekologiczna, pojmowana jako ciągły, wszechstronny, trwający przez całe życie proces, obejmujący wszystkich ludzi niezależnie od wieku czy wykształcenia" [10, s. 138]. Powinna ona obejmować poznawanie znaczenia przyrody dla człowieka, wyrabiać racjonalny i emocjonalny stosunek do jej ochrony i traktowania jej jako podstawowego warunku prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego.

Jej podstawowym celem jest ukształtowanie postawy ekologicznej poprzez rozwijanie aktywności poznawczej, emocjonalnej i działaniowej. Bardzo mocno zaznacza się więc potrzeba kształcenia ekologicznego, podnoszenia i krzewienia literatury ekologicznej. "Przez kulturę ekologiczną rozumiemy ogół zasad, reguł i sposobów ludzkiego działania, wspólny dorobek społeczny powstający na podłożu biologicznych i społecznych cech oraz warunków bytu ludzi, wyrażający się stopniem opanowania przyrody, osiągniętym stanem wiedzy i formami współżycia z przyrodą.

A zatem celem i podmiotem kultury ekologicznej jest człowiek, jego stosunek do przyrody, umiejętność współżycia z nią i zdolność umiejętnego korzystania z niej" [10, s. 137]. Zatem wychowanie musi osiągnąć coś bardzo trudnego ale słusznego: "powinno wyrabiać przeświadczenie, iż życie osobowe osiąga zdrowie i pełnię jedynie wówczas, gdy człowiek uczestniczy w budowaniu wartościowego życia społecznego. I przeświadczenie, że życie społeczne osiąga rozkwit i siłę wtedy tylko, gdy absorbuje jednostki aż do najgłębszych, osobowych motywów ich działania" [ 9, s. 34]. Należy przygotować młodzież do podejmowania zadań niepodobnych do tych, jakie historia stawiała dotychczas.

Problematyka wychowania obok dwóch partnerów wychowania - wychowawców i wychowywanych musi uwzględniać trzeciego partnera - obiektywny rozwój cywilizacji. "Cywilizacja jest dziełem ludzkiej pracy, której treść i formy stają się coraz bardziej złożone: jest dziełem ludzkiego rozumu, którego osiągnięcia stają się coraz bogatsze. Dlatego życie na poziomie cywilizacji wymaga tym lepszego przygotowania ludzi, im wyższy jest poziom". [9, s. 42]

Należy zdać sobie sprawę, iż postęp nauki i techniki wymaga coraz lepszego, fachowego przygotowania, oraz sprawniejszej inteligencji. Wychowanie, które chce sprostać współczesnym wymaganiom musi zerwać z epoką kapitalistycznego liberalizmu i imperializmu, musi liczyć się z interesami jednostki i społeczeństwa. Wychowanie właśnie, wraz z innymi metodami polityki społecznej, ma za zadanie głównie przygotować ludzi do życia i pracy na poziomie współczesnej cywilizacji.

Filozofia człowieka współcześnie żyjącego musi mieć swe korzenie w postawie, przekonaniu, iż tworzony przez ludzi świat stanowi prawdziwą ojczyznę godną największej troski i odpowiedzialności. Wychowanie ma przygotować takich ludzi do rozwijania i przekształcania tej cywilizacji zapewniając lepsze panowanie ludzi nad ich światem.

Bibliografia
1. Capra F., Punkt zwrotny, Warszawa 1987
2. Goldsmitch J., Pułapka, Warszawa 1996
3. Gore A., Ziemia na krawędzi, Warszawa 1996
4. Kalinowska A., Ekologia wybór przyszłości, Warszawa 1991
5. Kennedy P., U progu XXI wieku, Warszawa 1994
6. Martin H. P. Shumann H., Pułapka globalizacji, Wrocław 1998
7. Michnowski L., Czy regres społeczeństwa?, Warszawa 1999
8. Michnowski L., Jak żyć? Ekorozwój albo..., Białystok 1995
9. Suchodolski B., Wychowanie dla przyszłości, Warszawa 1959
10. Suchora Olech A., SzczepańskaM., Przyszłość - szkoła - twórczość - ekologia, Słupsk 1995

Opracowanie: Teresa Pobłocka

Wyświetleń: 789