Edukacja ekologiczna na podstawie miesięcznika "Życie szkoły"

Fascynacja osiągnięciami szybko rozwijającego się przemysłu odwróciła uwagę mieszkańców Ziemi od zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym. Zlekceważono nie tylko pierwsze symptomy naruszenia równowagi naturalnej, ale także wyraźne objawy postępującej degradacji środowiska. Dążenie do zaspokojenia przede wszystkim potrzeb ekonomicznych przy jednoczesnym niedostrzeganiu praw przyrody, doprowadziło w ciągu kilkudziesięciu lat do poważnego zagrożenia życia organicznego i to nie tylko w poszczególnych regionach, ale na całej ziemi.

U progu nowego tysiąclecia zaczynamy nareszcie rozumieć, że niszcząc naszą planetę krzywdzimy siebie. W związku z otwarciem się Polski na świat i kształtowanie się nowego modelu edukacyjnego zaistniało zainteresowanie nauczycieli problematyką zachowania życia na Ziemi i uświadomili sobie lęk o jej przyszłość. Nauczyciel poczuł się odpowiedzialny za wpojenie wychowankom troski o otaczający świat. Zatem istnieje pilna potrzeba podjęcia powszechnej edukacji ekologicznej ludzi.

Dokonana przeze mnie kwerenda czasopisma "Życie Szkoły" pozwoliło ustalić, iż od roku 1994 na łamach tego miesięcznika pojawiła się problematyka ekologiczna i natężenie uwagi dla tego zagadnienia wzrasta z każdym kolejnym rocznikiem miesięcznika do chwili obecnej.
Prezentowane artykuły w większości dotyczą postawy społeczeństwa wobec przyrody oraz edukacji ekologicznej. Spośród kilkunastu artykułów dotyczących ekologii scharakteryzuję tylko te, które uważam za najcenniejsze i które stanowią największą pomoc w pracy dydaktyczno - wychowawczej. Pomogą nauczycielowi lepiej zrozumieć istniejące zagrożenie.

Obarczenie wyłącznie przemysłu winą za degradację środowiska sytuacji nie zmieni. Zadaniem L. Borzyszkowskiej, potrzebna jest głęboka przemiana kulturowa, oparta na ekologicznym przestrzeganiu rzeczywistości. "Dokonać tego może edukacja poprzez ustawiczne kształtowanie właściwych systemów wartości, postaw i zachowań jednostek i grup ludzkich w stosunku do środowiska. Całe społeczeństwo musi zrozumieć konieczność promowania wartości ekologicznych, odpowiedzialnych za los własny i innych istot" [2,s.248].

Przed edukacją stoi więc trudne zadanie kształtowania świadomego stosunku do środowiska przyrodniczego, miłości i szacunku dla różnych form życia, właściwych, aktywnych postaw wobec przyrody i jej ochrony. Edukacja musi porzucić tradycyjne wzory, modele życia, musi położyć nacisk na kształtowanie osobowości otwartej, autonomicznej, o nastawieniach twórczych i innowacyjnych.

Według Borzyszkowskiej edukację ekologiczna należałoby rozpocząć od najmłodszych dzieci, ponieważ predyspozycje ukształtowane w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym odznaczają się wysokim stopniem trwałości. Młodszy wiek szkolny sprzyja kształtowaniu takich uczuć jak: miłość do przyrody, troskliwość wobec żywych organizmów i związane z tym pragnieniem ich ochrony i pielęgnacji. Bezpośredni kontakt z przyrodą ułatwi dzieciom wytworzenie tych związków i uczuć. W edukacji ekologicznej jednak nie wystarczy uczucie, bardzo potrzebna jest wiedza. Powiązanie sumiennych obserwacji z rzetelna wiedzą prowadzi do głębokich odczuć estetycznych i etycznych.

Nauczyciele powinni dostarczać przesłanek i umożliwiać samodzielne wyciągnięcie wniosków lub też w pewnym stopniu kierować myśleniem dzieci. Należy je uczulić, że dużo zależy właśnie od nich. "Dziecięca wrażliwość to prawdopodobnie lepsza gwarancja ekologicznego porządku życia niż słowa i deklaracje świata ludzi dorosłych". [2, s. 349]. W związku z tym coraz bardziej wzmagać się powinna nasza troska o jakość człowieka, o jego postawę, wyobraźnię, wrażliwość na otaczającą nas rzeczywistość.

I tak Ryszard Więckowski uważa, że podstawą edukacji są potrzeby, dążenia i aspiracje dziecka. Toteż nauczyciel powinien obserwować na lekcjach zachowanie dzieci, ich aktywność, rejestrować potrzeby i oczekiwania oraz tworzyć takie warunki, aby te oczekiwania były w pracy pedagogicznej urzeczywistnione. Potrzeby są źródłem aktywności dziecka. Wśród wielu potrzeb dziecka szczególne znaczenie mają potrzeby badawcze. Dzieci są niezwykłymi badaczami przyrody, są ciekawe świata i w związku z tym organizowanie i tworzenie warunków do badania jest podstawą ich rozwoju.

Zdaniem Więckowskiego, podstawą edukacji ekologicznej jest rozwijanie tzw. antycypacji skutków własnego działania" [ 16, s. 67]. Oznacza to, że dziecko powinno wykazywać zdolności do przewidywania skutków własnych zachowań w odniesieniu ich do otaczającej je przyrody. W klasach początkowych dla rozwoju postaw ekologicznych mają przede wszystkim znaczenie treści związane z edukacją środowiskową dziecka. Uwzględniono tam zagadnienia dotyczące środowiska przyrodniczego, kontaktu z przyrodą, postrzeganie piękna przyrody, nie niszczenia jej i pielęgnowanie naturalnych zasobów.

Z badań wynika, że dzieci w młodszym wieku szkolnym wykazują szczególne zainteresowanie tematyką przyrodniczą. Wśród tej problematyki znaczące miejsce zajmują zagadnienia ekologiczne. Kontakt dziecka z przyrodą ma charakter poznawczy, ale nade wszystko emocjonalny. W związku z tym podtrzymywanie szczególnie kontaktu emocjonalnego ze środowiskiem przyrodniczym prowadzi do rozwijania postaw proekologicznych. Należy uświadomić dzieciom, ze kochać przyrodę, to brać na siebie osobiście odpowiedzialność za jej losy. "Z wielkości natury czerpać natchnienie wielkości naszego szycia; jeśli marnujesz dobro naturalne, postępujesz nierozsądnie, jeśli niszczysz przyrodę, postępujesz samobójczo"
[16, s. 68].

Wszystko da się odbudować i naprawić z wyjątkiem życia. "Nie bądź czułostkowy wobec zwierząt, wystarczy byś pamiętał, że miewasz wobec nich nieczyste sumienie. Znajdź taką regułę życia, żeby znalazło się w niej wszystko, co czujesz wobec kwiatów i całej reszty świata. Nim znajdziesz bezbłędne wyjście, próbuj traktować przyrodę jak przyjaciela" [16, s. 68]. Jednym ze środków poznania rzeczywistości przyrodniczej jest obserwacja. Prowadzi się ją poprzez bezpośredni kontakt z przyrodą, a także doświadczenie.

Do wielu powinności edukacyjnych nauczyciela, dotyczących tematyki ekologicznej, należy w szczególności konieczność organizowania częstych spacerów i wycieczek do różnych środowisk przyrodniczych. Nauczyciel powinien także tworzyć warunki, aby dziecko w kontakcie z przyrodą doznawało jak najwięcej przeżyć. Powinno mieć również możliwość działania w celu zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych i intelektualnych.

Wreszcie pamiętać trzeba o praktycznym działaniu dzieci, których istotą jest doświadczenie. Najbardziej efektywne są doświadczenia wykonywane samodzielnie przez dzieci. Agnieszka Nowak w swoim artykule podkreśla, iż treści eksponujących aspekty edukacji ekologicznej w programie szkoły podstawowej jest niewiele. Są ujęte opisowo od strony poznawczej, bez wyraźnego ukazywania istoty relacji: przyroda - człowiek, przyroda - technika, przyroda - przyroda, czego wymaga idea ochrony środowiska.

Autorka uważa, że w klasach młodszych, stosowanie do możliwości i właściwości indywidualnych dzieci można realizować określone treści ekologiczne. Nieodzownym warunkiem realizacji problematyki ochrony środowiska jest właściwie przygotowany nauczyciel.

Wiele treści zawartych w obecnym programie nauczania początkowego może posłużyć lepszej niż dotychczas interpretacji w aspekcie ekologicznym. By ukazać nauczycielom te możliwości, autorka zamieszcza przykładowe hasła programu, które mogą zainspirować do realizacji idei edukacji ekologicznej wśród uczniów klas początkowych. Problemy zagrożenia środowiska nie były dostrzegane przez długie lata.

Teraz pojawił się niezwykle ważny problem zagrażający istnieniu życia na Ziemi. Czasu jest niewiele. Formowanie nowej wizji zmiany stylu myślenia musi być szybkie. Ta nowa wizja świata musi być wizją "głowy", ale i "serca". Spojrzeniem silnych, ale ze stałą myślą o słabszych tzn. z właściwą relacją między braniem a dawaniem. Tego dokonać może jedynie społeczeństwo ekologiczne. Zatem istnieje pilna potrzeba podjęcia natychmiastowej edukacji ekologicznej obejmującej wszystkich niezależnie od wieku.


Bibliografia:
1. Życie szkoły, 1993, nr 10
2. Borzyszkowska L., Rozwijanie postawy ekologicznej dzieci, "Życie szkoły", 1995, nr 4 s. 248 - 249
3. Życie szkoły, 1995, nr 4
4. Życie szkoły, 1971, nr 10
5. Życie szkoły, 1979, nr 3
6. Życie szkoły, 1982, nr 5 - 6
7. Życie szkoły, 1984, nr 3
8. Życie szkoły, 1972, nr 10
9. Nowak A., Problematyka ekologiczna, "Życie szkoły", 1997, nr 8 s. 571 - 583
10. Życie szkoły, 1977, nr 1
11. Życie szkoły, 1977, nr 10
12. Życie szkoły, 1973, nr 6
13. Życie szkoły, 1984, nr 3
14. Życie szkoły, 1996, nr 9
15. Więckowski R., Edukacja ekologiczna, "Życie szkoły, 1997, nr 2 s. 67 - 70
16. Życie szkoły, 2001, nr 3
17. Życie szkoły, 2001, nr 9

Opracowanie: Teresa Pobłocka

Wyświetleń: 2527