NOWOCZESNE TECHNIKI UCZENIA SIĘ

"Uczenie się" jest terminem powszechnie używanym. W życiu codziennym posługujemy się nim zazwyczaj na oznaczenie sytuacji, w której ktoś przyswaja sobie jakieś wiadomości lub umiejętności. "Uczenie się" jest wówczas określeniem czynności podejmowanej przez podmiot, by coś sobie przyswoić. Tak najczęściej rozumieją ten termin pedagodzy, a także niektórzy psycholodzy. Inni rozumieją przez "uczenie się" proces, w wyniku którego utrwala się doświadczenie osobnika, następują zmiany w jego osobowości.

Na zadane uczniom przeze mnie pytanie, czy lubisz się uczyć? zdecydowana większość odpowiada nie. Natomiast na pytanie, czy wiesz jak się uczyć? odpowiedzią jest milczenie, zastanowienie, zaciekawienie. Wydaje się, że pytania te zmierzają do chwili zastanowienia nad tym, czym właściwie jest uczenie się i czy ja jak i inni nauczyciele potrafimy uczyć uczenia się, mimo tego że w szkole pracujemy od kilku lat. Wiedza dzieci na ten temat jest co najmniej znikoma, a właściwie żadna, sprowadzana zazwyczaj do wyuczonej z konkretnych przedmiotów i uczenia się na pamięć zadawanego materiału. A przecież uczenie się to nie tylko zapamiętywanie podanych informacji czy nabywanie nowych umiejętności, a już na pewno nie tak popularne wśród uczniów "wkuwanie". Zapamiętywanie jest rodzajem zadania, a posługiwanie się pamięcią jest umiejętnością, której niestety uczniowie nie posiadają. Trudno mówić o "poszerzaniu" pamięci, lecz doskonalenie metod uczenia się wydaje się być uzasadnione, ponieważ najczęstszym powodem rzeczywistych trudności zapamiętywania jest nie tyle słabość pamięci, trudny materiał, skomplikowana osobowość nauczyciela co brak umiejętności skutecznego posługiwania się nią. Uczniowie w większości mierzą efektywność swojego przygotowania do sprawdzianu czy egzaminu ilością czasu spędzonego nad książkami. Z sytuacją taką spotkał się każdy nauczyciel stawiając negatywną ocenę uczniowi, który broniąc się przed nią wskazywał jak wiele czasu poświęcił na naukę tego materiału. A przecież nie ilość czasu lecz jakość pracy świadczy o efektywności uczenia się, czego uczniowie ze zrozumiałych względów nie wiedzą. Skuteczne posługiwanie się pamięcią nie dotyczy tylko uczenia się w szkole. Nie można zapominać, że pamięć jest warunkiem wszystkich umysłowych procesów, a to czego dzieci nie nabywają w szkole to umiejętności posługiwania się nią w skuteczny, stosunkowo szybki i trwały. Powstają zatem pytania, czy możliwa jest zmiana obecnego stanu rzeczy? Czy można spowodować by uczniowie poświęcili na naukę znacznie mniej czasu i jednocześnie pracowali efektywniej i z przyjemnością? Okazuje się, że spowodowanie takiej zmiany jest możliwe, ponieważ metody skutecznego uczenia się są stosowane z powodzeniem przez wiele osób, niestety szkoda, że nie znalazły one miejsca w szkolnej edukacji. Dziś sytuacja uczniów przypomina sytuację kierowcy samouka przystępującego do egzaminu na prawo jazdy- skutek jest wiadomy. Dlaczego nikt nie próbuje tego sposobu nauki?, pomimo że dla wszystkich wydaje się to oczywiste tak samo jak to, że uczniowie idą do szkoły i uczą się choć nikt nie mówi im w jaki sposób mają to zrobić. Mimo iż, jak przyznają uczeni, cała dzisiejsza wiedza na temat mózgu stanowi najprawdopodobniej 1% tego co zostało jeszcze do poznania to i tak jest to już wystarczająco dużo by wiedzę tę wykorzystać w edukacji. Ostatnie piętnaście lat to odkrycia, które pozwalają nam stwierdzić, że posiadamy jakby dwa mózgi odpowiedzialne w równym stopniu za różne formy aktywności umysłu. Dziś wiadomo, że każda z półkul mózgowych zawiaduje odmiennymi rodzajami aktywności umysłu, a połączone są one wysoce skomplikowaną siecią włókien nerwowych. U większości ludzi lewa półkula odpowiada za myślenie logiczne, słownictwo, zdolność do analizowania, linearność, myślenie abstrakcyjne, natomiast prawa półkula to wyobraźnia, marzenia, świadomość przestrzeni, postrzeganie rozmiarów, postrzeganie całościowe. To właśnie dzięki współdziałaniu półkul mózgowych znacznie efektywniejsze wykorzystanie potencjału zawartego w umyśle jest możliwe. Przyglądając się pracy uczniów odnosi się wrażenie jakby wykorzystywali przede wszystkim lewą półkulę, natomiast prawą w znikomym stopniu, a przecież od dawna intrygował ludzi fenomen geniuszu wielkich uczonych, choćby ostatniego wieku Einsteina, Picassa. Pozornie wydawać by się mogło, że swoją genialność Einstein zawdzięczał fenomenalnie pracującej lewej półkuli, a Picasso prawej. Tymczasem wiemy dziś, że pasją Einsteina były gry wyobraźni, a teorię względności odkrył dzięki przekroczeniu granic logiki, wyobraźni, syntetycznej pracy półkul mózgowych. Innym niepodważalnym fenomenem był Leonardo d Vinci, którego mózg, jak można przypuszczać pracował w fascynująco syntetyczny sposób, umożliwiając robienie mu tego czego przeciętni ludzie nie byli w stanie osiągnąć, był utalentowany w wielu sprzecznych ze sobą dziedzinach życia. Wydaje się, że dziś gdy mówimy o posiadanych zdolnościach, talentach uczniów wciąż przejawimy tendencję do myślenia o dominującej roli jednej z półkul. Przyglądając się dzisiejszym systemom edukacji można odnieść wrażenie, że nie nadążają one za osiągnięciami naukowymi co wpływa na ograniczenie potencjalnych zdolności uczniów. Odkrycia dotyczące pracy umysłu bez wątpienia otwierają nowe możliwości w sferze uczenia się. Nasz mózg zdolny jest do wykonywania niewspółmiernie bardziej skomplikowanych funkcji niż to dotychczas uważaliśmy za możliwe. Rzecz w tym, by pozwolić umysłowi pracować w optymalny dla niego sposób, mimo iż tak niewiele wiemy na temat funkcjonowania posiadanego przez nas biokomputera, i w tak znikomym stopniu wiedza ta jest wykorzystywana w oświacie na całym świecie. Po to by uczniowie mogli pracować efektywniej, a nauka sama w sobie stała się zajęciem przyjemnym czy interesującym konieczne jest nauczenie ich jak się uczyć. Między innymi do sposobów efektywniejszego przyswajania wiedzy można zaliczyć: mnemotechniki, notowanie nielinearne, czy szybkie czytanie.

MNEMOTECHNIKI
Znane są już dziś jako skuteczne techniki, choć jeszcze nie powszechne, pozwalające zwiększyć tempo i skuteczność zapamiętywania, a tym samym przyspieszyć proces uczenia się. Metody skutecznego zapamiętywania znane były już w starożytności. Pozwalały bezbłędnie opanować całe dziedziny wiedzy. Dopiero współczesna wiedza na temat mózgu pozwoliła docenić ich skuteczność. Wynika ona przede wszystkim z faktu i z zasady stosowania mnemotechnik, które są zgodne z zasadami pracy umysłu i dzięki temu pozwalają szybciej, łatwiej i na dłużej zapamiętywać dane informacje. Ich wykorzystanie na Memoriadach- mistrzostwach świata w zapamiętywaniu spowodowało, że dotychczasowe granice zapamiętywania wyznaczone przez naukę zostały podważone. Rzecz nie w biciu rekordów, ale w tym by mnemotechniki, ze względu na praktycznie nieograniczone możliwości stosowali uczniowie w szkole. Skuteczność mnemotechnik polega na wykorzystaniu synchronicznej pracy obu półkul mózgowych, zaangażowaniu wyobraźni i tworzeniu skojarzeń- swoistych ścieżek dostępu do informacji, które chcemy wydobyć z magazynów pamięciowych. Niezmiernie ważne jest tutaj wykorzystanie zjawiska synestezji czyli współdziałanie w procesie zapamiętywania różnych zmysłów- wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku, kinestezji. Najbardziej istotną rzeczą w stosowaniu mnemotechnik jest spójne powiązanie nowych elementów z istniejącymi już w pamięci. Niebagatelną rolę odgrywa tu wyobraźnia w tworzeniu obrazów mentalnych. To właśnie dzięki wyobraźni i jej nieograniczonym możliwościom, uczniom, dla których dotąd uczenie się było nudnym, męczącym zajęciem, teraz mogłoby stać się interesującą zabawą. Skuteczność takiego sposobu zapamiętywania, przy pewnej wprawie sięga stu procent, a odtwarzanie z pamięci długich ciągów elementów po kolei, jak również w dowolnej kolejności nie stanowi większego problemu. Wymaga jednak zmiany w nawykach związanych z uczeniem się i pewnego treningu.

NOTOWANIE NIELINEAENE
Odpowiedz na pytanie jak się uczyć? nieodłącznie wiąże się z pytaniem jak notować?, jak przygotować materiał szczególnie obszerny by szybko i skutecznie wybrać z niego to co jest istotne i przyswoić go sobie. Prawie wszyscy uczniowie od wielu lat stosują ten sam, ogólnie przyjęty linearny schemat konstruowania notatek. Taki styl pracy, być może wynika bardziej z tradycyjnego myślenia i przekonań dotyczących porozumiewania się poprzez mowę i druk niż rzeczywistych przesłanek potwierdzających skuteczność takiego stylu pracy. Badania z ostatnich lat dowodzą, że nasz umysł ma niewiele wspólnego z linearnością, choć słowa mówimy po kolei i podobnie je zapisujemy. Stwierdzono, że style notowania linearnego- narracyjne, hierarchiczne, numeryczne są mało ekonomiczne. Zawierają zbyt wiele informacji w porównaniu z tym co ma być zapamiętane, a wyszukiwanie z nich zasadniczych treści jest czasochłonne i kłopotliwe. Nie są konieczne badania na ten temat. Wystarczy uważnie przyjrzeć się uczniom w szkole by dostrzec liczne wady takiego sposobu pracy. Już samo uczenie się z tak sporządzonych notatek jest nudne, monotonne i w nikły sposób stymuluje korę mózgową. Zdecydowanie skuteczniejsze są nielinearne techniki notowania, choćby tylko z tego powodu, że ich struktura odzwierciedla sposób pracy umysłu. Ten styl notowania angażuje obie półkule mózgowe i pozwala na stosowanie szerokiego wachlarza środków- kolorów, symboli, piktogramów, słów itp., tym samym intensywnie stymuluje umysł, pobudza, oraz co ciekawe, proces zapamiętywania materiału zachodzi już w trakcie konstruowania takich notatek zwanych sieciami skojarzeniowymi. Techniki te mają jeszcze kilka innych istotnych cech. Istota zagadnienia jest sprecyzowana jasno i precyzyjnie. To co ważne wyraźnie odznacza się od faktów mniej istotnych. Sama struktura sieci pozwala na łatwe wprowadzenie nowych danych bez chaosu, odnajdywanie związków między poszczególnymi danymi, a wszystkie powtórki dzięki całościowemu układowi są szybkie i bardzo skuteczne. Dodać należy, że zastosowanie sieci skojarzeniowych jest wszechstronne- od prostych notatek z lekcji, poprzez notatki z wykładów, przygotowanie do egzaminów, przemówień, pisania artykułów, książek. Warto zatem byłoby zapoznać uczniów z technikami nielinearnymi, nauczyć ich posługiwania się siecią i tym samym wyposażyć ich w narzędzia pozwalające uczyć się skuteczniej i przyjemniej.

SZYBKIE CZYTANIE
Aby w pełni wykorzystać możliwości jakie stwarzają nowoczesne metody uczenia się należy zwrócić uwagę na procesy czytania. Wielu nauczycieli sygnalizuje, iż uczniowie mają problemy z czytaniem. Dotyczą one głównie zrozumienia tekstu, tempa czytania, wychwycenia najważniejszych informacji, zdolności zapamiętywania. Powstaje pytanie, skąd biorą się owe problemy i czy można im, choć w pewnym stopniu zaradzić? Przyczyną tych trudności są między innymi metody jakie powszechnie stosujemy w uczeniu dzieci czytania. Zakłada ona zapoznanie dzieci z alfabetem, przyporządkowanie każdej literze określonego dźwięku, następnie łączenie ich w sylaby, dalej w słowa. Po pewnym czasie dziecko przestaje czytać na głos i czyta już "normalnie". Co ciekawe, metod podobnych do fonetycznej jest stosowanych na całym świecie co najmniej 50 i trudności jakie mają dzieci z czytaniem są wszędzie podobne. Bez wątpienia metody te pozwalają skutecznie rozpoznawać litery, ale pozostawiają na uboczu szybkość czytania, zapamiętywania, selekcję informacji, koncentrację, analizę itp. Dziś znane i stosowane są metody znacznie usprawniające procesy czytania, określane najczęściej "szybkim czytaniem". Jedną z tego typu metod- czytanie integralne, które polega na zwiększeniu prędkości spostrzegania przy zachowaniu wysokiego stopnia zrozumienia i zapamiętania pozwala uczniom przyspieszyć tempo czytania minimum o sto procent. Odpowiedni trening pod opieką instruktora obejmuje poprawienie spostrzegania tekstu, przez zmniejszenie liczby fiksacji oczu na wersie, wyeliminowanie fonetyzacji tj. cichego czytania, regresji, poszerzenie pola widzenia, koncentracji, sterowania uwagą itp. Podsumowując ten bardzo ciekawy temat, chcę podkreślić dużą wartość nowoczesnych technik przyswajania wiedzy. Uważam, że uczniowie powinni mieć dostęp do najnowszych osiągnięć z zakresu technik przyswajania informacji. Nie można błędnie zakładać, że systemy oświatowe raz stworzone mogą funkcjonować przez wiele lat. Edukacja szkolna musi nadążać za postępem. Przyjęcie założenia, że ilość informacji, którą muszą przyswoić uczniowie będzie wciąż ta sama jest błędem. Dziś rynek pracy stawia coraz wyższe wymagania i w zasadzie nauka ma charakter ustawiczny. W związku z tym powinno się podejmować działania pozwalające uczniom korzystanie z nowoczesnych technik uczenia się.

Bibliografia:
1.Garczyński S.: Jak zapamiętać? , Instytut Wydawniczy Warszawa, 1976
2.Włodarski Z.: Psychologia uczenia się, I i II część, PWN, Warszawa, 1996
3.Buzan T.: Rusz głową, Ravi, Łódź, 1997
4.Garczyński S.: Sztuka pamiętania, Iskry, Warszawa, 1966
5.Abraham P. Sperling: Psychologia, Zysk i s-ka, Poznań, 1995
6.Whitmore D.: Radość uczenia się, Medium, Warszawa, 1986

Opracowanie: mgr Beata Balicka

Wyświetleń: 6180