Katalog

Karol Karczyński, 2019-06-18
Gdańsk

Historia, Konspekty

Kultura oświecenia w Europie - konspekt lekcji historii

- n +

Karol Karczyński
TEMAT: Kultura Oświecenia w Europie (klasa 2 gim).
CELE:
a) Poznawcze:
Uczeń zna przedstawicieli oświecenia: Denisa Diderota, Jeana d’Alemberta, Monteskiusza, Woltera, Jana Jakuba Rousseau, Adama Smitha, Francois Quesnay i kojarzy ich nazwiska z ich najważniejszymi osiągnięciami i poglądami.
Uczeń wie jakie kontynenty poznali i zbadali Europejczycy do końca XVIII w.
Uczeń zna i stosuje pojęcia: oświecenie, empiryzm, liberalizm ekonomiczny, deizm, ateizm, fizjokratyzm, encyklopedyści, trójpodział władzy.
b) Kształcące:
uczeń zauważa związki między normami przyjętymi w dzisiejszym świecie a cywilizacją i kulturą oświecenia ;
uczeń potrafi wyjaśnić związek między poznaniem innych kultur przez Europejczyków w XVIII w. a poszukiwaniami moralności i religii uniwersalnej;
uczeń umie wymienić cechy kultury oświecenia
uczeń umie wskazać napoje, które rozpowszechniły się w Europie w XVIII w.
c) Wychowawcze:
uczeń dostrzega sens filozofii – wciąż na nowo zadawać te same pytania i szukać na nie odpowiedzi.
uczeń dostrzega różnorodność kultur na świecie, uczy się tolerancji wobec innych poglądów religijnych,
TYP LEKCJI: wprowadzająca nowy materiał
METODY NAUCZANIA: pogadanka z elementami opowiadania, rozmowa nauczająca, dyskusja, praca ucznia z podręcznikiem.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik (L. Wojciechowski, J. Drob, J. Chachaj, Historia. Podręcznik dla gimnazjum. Klasa 2, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2015), plik .doc z pytaniami pomocniczymi i grafikami (zał.), tablica elektroniczna, pisaki i tablica, zamknięta puszka z kawą.
TOK LEKCJI:
I. Powitanie i sprawdzenie obecności.
II. Rekapitulacja wtórna: co oznacza słowo „prekursor”, „racjonalizm”, „empiryzm”? Z jakimi kierunkami myśli ludzkiej związani są Locke, Newton, Kartezjusz? W którym stuleciu żyli? Jaka to była epoka? Czy w epoce baroku ważniejszy był człowiek czy Bóg?
III. Krótkie omówienie tematu lekcji: czym będziemy się zajmować – będziemy na lekcji zadawali trudne pytania jak filozofowie i szukali na nie odpowiedzi. Przy okazji zobaczymy czy i jak filozofia może zmienić świat i kiedy filozofia może być niebezpieczna?
IV. Tok lekcji.
Nauczyciel podaje uczniom temat notatkę do zapisania w zeszycie: 1. Cechy kultury oświecenia. 2. Filozofowie oświecenia.

1. Cechy kultury oświecenia.
Nauczyciel rysuje na tablicy sinusoidę. Przy najwyższym punkcie sinusoidy pisze słowo „Bóg”, przy najniższym „człowiek”. Nauczyciel mówi: przypomnijmy sobie kolejność w jakiej następowały po sobie epoki, w których Bóg był w centrum uwagi ludzi [teocentryczne] i takie, w których w centrum uwagi był człowiek [antropocentryczne]. Kolejno wymienia epoki (starożytność, średniowiecze, renesans, barok). Uczniowie decydują, czy w danej epoce człowiek i rozum był ważniejszy czy może Bóg i uczucia. Odpowiednio umieszcza nazwy na wykresie przy najwyższym lub najniższym punkcie sinusoidy w kolejności chronologicznej (czas na osi odciętych). Uczniowie zauważają, że epoki następują po sobie na zmianę – raz antropocentryczna, raz teocentryczna. W związku z tym, że barok jest epoką teocentryczną, oświecenie powinno być antropocentryczne. Uczniowie zapisują wniosek do zeszytu. (np. „w epoce oświecenia ważniejszy jest człowiek i jego sprawy niż Bóg i religia” ).

Nauczyciel uruchamia plik .doc na tablicy elektronicznej. Mówi: epoka oświecenia to wiek filozofii. Dlatego będziemy zadawać sobie pytania. Filozofowie zadają mnóstwo pytań (to łączy filozofów i dzieci). A dlaczego małe dzieci zadają pytania? Nauczyciel pokazuje grafikę z cytatem Arystotelesa: „u podstaw filozofii leży zdziwienie”.

Nauczyciel wyświetla pytania filozoficzne, jakie zadawali sobie ludzie w epoce oświecenia [w nawiasach kwadratowych przykładowe odpowiedzi i kolejne pytania, które mogą się pojawić]. Wspólnie z uczniami nauczyciel zbiera odpowiedzi na te pytania, animuje dyskusję.
W jaki sposób można udowodnić, że jakaś religia jest prawdziwa? [oprzeć się o Pismo Św? Ale inne religie też mają święte księgi, a ich treść jest sprzeczna z PŚ, zresztą chrześcijanie sami się spierają o odczytanie PŚ... Objawienie? Ale przecież inne religie też twierdzą, że są oparte na objawieniu... a może to jest niemożliwe do udowodnienia i nie da się rozumowo rozsądzić która religia mówi prawdę?]

Jaką cechę wspólną mają wszystkie religie świata? [wszystkie największe religie uznają jednego Boga, który stworzył świat i prawa przyrody, które nim rządzą; wszyscy ludzie mają poczucie dobra i zła].

Nauczyciel ściąga ze ściany zegar i mówi: wyobraźcie sobie, że znaleźliście taki przedmiot – obejrzyjcie go sobie, jest dość skomplikowany – jak myślicie, skąd się on wziął? Powstał przez przypadek, czy może ktoś go zaprojektował, a potem zbudował? Świat przyrody jest dużo bardziej skomplikowany niż ten zegar. W jaki sposób on powstał? Przez przypadek? Ludzie XVIII w. uważają, że to niemożliwe.

Gdybyście mieli wymyślić jedną religię, którą mógłby przyjąć każdy człowiek na świecie, to jak by ona wyglądała? [musiałaby być bardzo prosta; musiałaby być zrozumiała dla każdego człowieka niezależnie od kultury i języka; musiałaby uznawać istnienie Stwórcy świata, bo przecież każdy człowiek (zdaniem filozofów XVIII w.) widzi, że świat nie powstał przez przypadek – jak zegar, który wisiał na ścianie]

Nauczyciel wyświetla na rzutniku mapę świata znanego Europejczykom w XVIII w. Prosi uczniów o wskazanie kontynentów, które europejczycy już znają (wszystkie oprócz Antarktydy).

Nauczyciel podsumowuje tę część dyskusji: ludzie w XVIII w. znają już prawie cały świat. Spotykają na innych kontynentach ludzi o zupełnie odmiennej kulturze i obyczajach niż oni. Zastanawiają się czy może istnieć moralność i religia wspólna dla wszystkich ludzi, czy jakaś religia (ich) jest prawdziwa i da się to udowodnić. Dochodzą do wniosku, tak jak Wy, że nie jest to możliwe – zatem wszystkie religie są równe, cechą oświecenia jest tolerancja religijna. Zapisuje na tablicy pojęcia: deizm, ateizm. Wyjaśnia: deizm to religia, którą mógłby (wg ludzi XVIII w.) przyjąć każdy człowiek na świecie, gdyż jest oparta na uniwersalnym rozumie, wspólnym dla wszystkich ludzi; jej zasady są bardzo podobne do tych, które wymyśliliście – jest bardzo prosta, nie uznaje obrzędów, kapłanów i papieży, to po prostu wiara w Stwórcę, który stworzył świat (który możemy poznać – jak ten zegar), ale się nim więcej nie zajmuje (nie możemy udowodnić skuteczności modlitwy, a katastrofy, wojny i inne nieszczęścia prowadzą raczej do wniosku, że dobry Bóg nie ingeruje w zły świat, a przynajmniej jest to trudne do pogodzenia z faktem, że jest dobry i wszechmocny). Niektórzy dochodzą do wniosku, że nie może istnieć w ogóle dobry wszechmocny Bóg, ponieważ świat jest zły. Pogląd ten, który w XVIII w. zaczął być wyrażany, nazywa się ateizmem.

Nauczyciel wyciąga puszkę, w której, jak mówi, znajduje się zapach epoki oświecenia. Prosi odważnego ochotnika o otwarcie tej puszki i powąchanie, a potem wyjawienie reszcie klasy co znajduje się w środku (kawa – napój, który upowszechnia się w XVIII w., i pasuje do „ducha epoki”, ponieważ rozbudza, ułatwia logiczne myślenie; podobne działanie ma herbata – która również w XVIII w. staje się bardzo modnym napojem, wybuchają z jej powodu nawet wojny).

Nauczyciel tłumaczy: nazwa epoki „oświecenie” pochodzi od światła rozumu, które pozwala zobaczyć świat takim, jaki jest, zwalczać przesądy, które im uniemożliwiają poznanie i zrozumienie świata. Oświecenie to wiek rozumu, w którym każde twierdzenie wymaga udowodnienia. Prosi uczniów o przypomnienie znaczenie pojęć „racjonalizm” i „empiryzm”.

Nauczyciel wskazuje, że oświecenie to epoka filozofii i matematyki (bo matematyka to język uniwersalny). Wskazuje, że ludzie muszą spotykać się w jakichś miejscach po to, by dyskutować, że najczęściej dzieje się to w domach prywatnych, w salonach prowadzonych przez arystokratki (wyświetla obraz z XVIII w. przedstawiający salon mme Geoffrin – zał.- , zadaje pytanie uczniom co budzi ich zdumienie na tym obrazie – peruki, stroje, popiersie jakiegoś człowieka...).

2. Filozofowie oświecenia i ich poglądy.
Nauczyciel prowadzi uczniów do wniosku, że człowiek, którego popiersie znajduje się na obrazie musiał być kimś bardzo ważnym, patronem, a skoro na lekcji ciągle mówimy o filozofii, to pewnie był filozofem, „księciem filozofów”. Prosi uczniów o otwarcie podręczników na odpowiednim rozdziale, odnalezienie informacji kogo nazywano „księciem filozofów” i wykonanie tabelki, w której wyszukają i uporządkują informacje o filozofach oświecenia wg poniższego wzoru. Zwraca uwagę na pisownię nazwisk i naprowadza uczniów, w jakim kraju większość z tych filozofów żyje. Prosi uczniów o wyciągnięcie wniosku: oświecenie w XVIII w. rozwija się głównie we Francji, a potem idee oświecenia rozpowszechniają się w reszcie krajów Europy. Zwraca uwagę, że nazwiska filozofów pogrupowane są według ich zainteresowań (osobno filozofowie, ekonomiści i encyklopedyści).
NAZWISKO/PSEUDONIM MYŚLICIELA NAJWAŻNIEJSZY POGLĄD WYJAŚNIENIE POGLĄDU

WOLTER (VOLTAIRE) tolerancja religijna wszystkie religie są równe, nie należy skazywać za przestępstwa przeciwko panującej religii; religia to prywatna sprawa człowieka

J.J. ROUSSEAU prawa naturalne, umowa społeczna prawa naturalne=pochodzące z przyrody, wspólne dla wszystkich ludzi

władza powinna rządzić za zgodą rządzonych, z woli ludzi, a nie z woli Boga

K. MONTESKIUSZ (MONTESQUIEU) trójpodział władzy należy oddzielić władze: ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą, by chronić ludzi przed skutkami tyranii króla
_______________

A. SMITH liberalizm gospodarczy państwo nie powinno wtrącać się do gospodarki, ludzie powinni robić interesy tak jak chcą

Fr. QUESNAY fizjokratyzm jedynym prawdziwym dobrem jest ziemia – ponieważ daje surowce i plony, które potem się przetwarza, rzemiosło i handel niczego nowego nie produkują.
_______________

D. DIDEROT encyklopedyści twórcy zbioru całej wiedzy ludzkości, Wielkiej Encyklopedii Francuskiej

J. D'ALEMBERT


W razie potrzeby nauczyciel pomaga uczniom odnaleźć odpowiednie informacje, odpowiada na ich pytania i wątpliwości. Po upływie dziesięciu minut następuje wspólne podsumowanie i uzupełnienie brakujących elementów tabelki.

Nauczyciel wyświetla dalsze pytania filozoficzne:

Czy postęp nauki i techniki ma więcej dobrych czy złych skutków? [z jednej strony ułatwia nasze życie, ale z drugiej strony mamy problemy takie jak uzależnienia, zanieczyszczenie środowiska, bezrobocie, a ludzie wcale nie stają się dzięki niemu lepsi, a może nawet głupieją] Nauczyciel dopowiada: spośród filozofów z tabelki Wolter uważał, że postęp nauk jest dobry, a Rousseau myślał, że sprowadza na ludzi same nieszczęścia.

Czy ludzie z natury rodzą się dobrzy czy źli? [dobrzy – dzieci różnych narodowości nie walczą ze sobą, ludzie raczej pomagają sobie nawzajem; źli – ludzie kłamią i kradną, jest to dla nich łatwe i nikt ich tego nie musi uczyć, wręcz trzeba ich przed tym powstrzymywać i karać] Rousseau sądził, że człowiek rodzi się dobry i wolny z natury, a społeczeństwo, nauka i technika tylko go deprawuje. Uważał, że kiedyś człowiek żył w stanie harmonii z naturą jako „szczęśliwy dzikus”, nie była potrzebna policja, wojsko, ani społeczeństwo jako takie. Wolter uważał, że ludzie generalnie są źli, a władza musi być silna, by utrzymać ich w ryzach; religia wg niego jest niezbędna, żeby ludzie bali się kary po śmierci i przez to nie czynili zła. Ci dwaj filozofowie polemizowali ze sobą i mówiąc kolokwialnie nie lubili się nawzajem.

Skoro ludzie rodzą się wolni, czy można zmusić ich do porzucenia przesądów wbrew ich woli? [tak, przecież nie można pozwolić im szkodzić samym sobie; nie, przecież człowiek jest wolny i sam ma prawo o sobie decydować] – Nauczyciel dopowiada: filozofowie oświecenia stoją na stanowisku, że wolno i należy nakłaniać wszystkimi sposobami ludzi do porzucenia przesądów, od edukacji i ośmieszania ich dotychczasowych poglądów do środków administracyjnych i prawnych, w ostateczności wolno zastosować przymus – ale zawsze dla ich dobra.

Czy filozofia może zmienić świat? [to zależy...] Nauczyciel dopowiada: zobaczcie, ci faceci żyją w kraju, gdzie król ma absolutną władzę i nie wolno obrażać panującego wyzwania. Jeden z nich proponuje odebrać królowi część władzy, drugi obraża królewskie sądy i walczy o wolność religijną, inni są ateistami. To wywrotowe poglądy, zupełnie mogą zmienić patrzenie ludzi na świat i społeczeństwo. A to prowadzi nas do kolejnego pytania...

Dla kogo filozofia może być niebezpieczna? [dla tych, którzy są w obecnym stanie rzeczy najważniejsi, a ich rozkazy wykonuje się bez sprzeciwu, bo obdarza się ich autorytetem – dla królów, kapłanów, papieży...] Nauczyciel dopowiada: dopóki te poglądy wymyślone przez filozofów są wygłaszane w salonach i kawiarniach królowie mogą spać spokojnie, ale niech tylko oświeceniowe książki się rozpowszechnią, a ludzie zechcą urządzić świat dokładnie według zawartych w nich wzorców... to nadejdą czasy rewolucyjnych zmian. Kościół i władza królewska będą w XVIII w. niechętnie patrzeć na filozofów.

V. Rekapitulacja pierwotna:
Nauczyciel zadaje pytania, .
Co najbardziej zdumiałoby Persa (mieszkańca dzisiejszego Iranu) w cywilizacji i kulturze europejskiej? [inna religia i jej dziwne nakazy; pozycja kobiet; rozdział państwa i prawa od Kościoła; tolerancja religijna] Nauczyciel dopowiada, że w „listach perskich” Monteskiusz wcielił się w rolę Persa, by krytykować i ośmieszać różne patologie społeczeństwa swoich czasów

Jak udowodnić, że Jan Jakub Rousseau ma rację co do natury ludzi pierwotnych, dobrych z natury i nieskażonych przez społeczeństwo? [odnaleźć i schwytać okaz „szczęśliwego dzikusa” - ale nigdy się to nie udało]

Z którym z myślicieli Oświecenia poszedłby najchętniej na obiad znany polityk Janusz Korwin Mikke? [z Adamem Smithem, ojcem liberalizmu ekonomicznego]

Co łączy Encyklopedię Diderota i D'Alemberta ze współczesną Wikipedią, a co je różni? [podobieństwa: każdy może napisać artykuł na temat, na który ma coś do powiedzenia; obejmuje wszystkie dziedziny wiedzy ludzkości; obie encyklopedie były przedsięwzięciami prywatnymi; obie były bogato ilustrowane (nauczyciel pokazuje ryciny z Encyklopedii na rzutniku) różnice: Wikipedia jest w różnych językach, Encyklopedia była tylko po francusku; nie było możliwości edycji artykułów w Encyklopedii, więc szybko się zdezaktualizowała]
Jakie nowe poglądy religijne poznaliśmy na dzisiejszej lekcji? (deizm, ateizm, tolerancja religijna)

VI. Podsumowanie: W XVIII w. doszło do przełomu w postrzeganiu świata przez Europejczyków. Ludzie po raz pierwszy od upadku Rzymu podważyli autorytet Kościoła, stworzyli filozofię i etykę niezależną od religii. Bez skrępowania zaczęła rozwijać się nauka, edukacja, technika. Europa znalazła się na drodze do globalnej dominacji i niewyobrażalnej potęgi. A zaczęło się od filozofii. Od formułowania myśli i dzielenia się nimi podczas rozmowy. Zobaczcie, jak wielki potencjał zmieniania rzeczywistości ma myśl ludzka. Na następnej lekcji przejdziemy do konkretów – jak dzięki uwolnieniu potencjału ludzi zaczęło zmieniać się życie codzienne w Europie.
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.