Katalog

Maciej Wierzchnicki, 2018-08-07
Słupsk

Historia, Artykuły

Skutki II wojny światowej

- n +

Skutki II wojny światowej

Druga wojna światowa była dla Polski okresem, w którym poniosła olbrzymie straty ludzkie i materialne, niejednokrotnie niewymierne. Ponad 6 mln ludzi (w tym 2,2 mln dzieci i młodzieży), tj. 22% ludności (wg stanu z września 1939 r.) straciło życie. Prawie wszystkie polskie rodziny w okresie wojny i okupacji niemieckiej i radzieckiej dotknęła śmierć bliskich im osób. Wielkość strat w porównaniu ich wartości do majątku narodowego była najwyższa w świecie (porównywalna jest sytuacja Jugosławii). Przemysł został zniszczony w 35%, rolnictwo w 35%, transport w 50%, łączność w 62%, budownictwo w 38%. Straty nauki i kultury polskiej są niewymierne.
Nowe terytorium Polski ustalone między Bugiem, Odrą, Bałtykiem i Karpatami liczyło 312 677 km2. W 1946 roku Polska liczyła prawie 24 mln ludności. Na jej terytorium rozpoczęła się wielka „wędrówka ludów”. W latach 1946-1947 przeprowadzono akcję wysiedleńczą Niemców z Polski. Do ZSRR przesiedlono ok. 600 tys. Ukraińców, Litwinów i Białorusinów. W latach 1944-1948 z ZSRR przybyło do Polski około 1,5 mln Polaków. W tym samym czasie repatriowało się do Polski ok. 1,5 mln Polaków wywiezionych do Niemiec, Austrii i innych krajów w czasie wojny. Prawie 1 mln osób z centralnych i wschodnich województw przeniosło się na zasiedlane Ziemie Zachodnie i Północne.
Polska po II wojnie światowej pod względem politycznym, gospodarczym i strategicznym znalazła się w strefie wpływów naszego wschodniego sąsiada - ZSRR. Na terytorium Polski po zakończeniu działań militarnych pozostawało nadal ponad 1,5 mln żołnierzy radzieckich. Utworzony w czerwcu 1945 roku Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej był zdominowany przez polityków komunistycznych, związanych ideologicznie ze Związkiem Radzieckim. Choć rząd formalnie był koalicyjny, w praktyce wobec opanowania przez komunistów kluczowych stanowisk politycznych, gospodarczych, wojskowych, oraz dzięki pomocy Rosjan, komuniści dominowali na polskiej scenie politycznej. Władze rozbudowywały aparat represji; obok MO (Milicji Obywatelskiej) powołano UB (Urząd Bezpieczeństwa) - policję polityczną. Wobec działaczy niepodległościowych, dawnych żołnierzy AK i formacji zbrojnych podziemnego państwa polskiego stosowano represje i terror.
Polska na przełomie lat 40. i 50. XX wieku stanowiła typ państwa będącego pod silnym wpływem stalinizmu. Nazwa wywodzi się od sposobu sprawowania rządów w ZSRR przez przywódcę państwa Józefa Stalina - rządy scentralizowane, autokratyczne, oparte na przemocy, likwidowaniu wszelkich przejawów niezależnej myśli, rządy, które w Związku Radzieckim i krajach podporządkowanych w całym okresie stalinizmu pochłonęły miliony ofiar. W warunkach polskich stalinizm oznaczał próbę wzorowania się na rządach stalinowskich i ścisłą współpracę polityczną, gospodarczą i wojskową między Polską a ZSRR - pełne podporządkowanie Polski wschodniemu sąsiadowi. W wyborach w 1947 r. większość głosów padła na opozycję, jednak wyniki wyborów sfałszowano - władze ogłosiły, że wygrała je Polska Partia Robotnicza - PPR. W 1948 r. połączyła się ona z innymi organizacjami socjalistycznymi, głównie z PPS, tworząc nową partię - PZPR, czyli Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, która rządziła Polską przez 40 lat. Po utworzeniu PZPR rozpoczęło się budowanie, w oparciu o wzorce radzieckie, kultu jednostki Bolesława Bieruta.
Ostatecznym przypieczętowaniem zmian ustrojowych i politycznych zachodzących w Polsce było uchwalenie 22 lipca 1952 roku nowej konstytucji państwa polskiego - Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Choć Stalin zmarł w 1953 r., stalinizm jako system trwał jeszcze do 1956 r.
Po wojnie gospodarka polska była prawie całkowicie zrujnowana - ok. 65% zakładów przemysłowych uległo zniszczeniu, w wyniku działań zbrojnych rolnictwo było zdewastowane, brakowało ziarna pod zasiewy, w zaniku był inwentarz żywy. Wiele miast legło w gruzach - m.in. Warszawa, Wrocław, Gdańsk, Szczecin. Ruina gospodarki polskiej wynikała nie tylko z bezpośrednich zniszczeń wojennych, była też skutkiem rabunkowej polityki żołnierzy Armii Czerwonej i zorganizowanego demontażu urządzeń i zakładów przemysłowych, szczególnie na Ziemiach Odzyskanych. Komuniści przeprowadzili reformę rolną (podzielili ziemię bogatych właścicieli między chłopów) i nacjonalizację (upaństwowienie przemysłu i handlu). Wprowadzono gospodarkę planową - sterowaną centralnie; państwo ustalało, co należy produkować i po jakich cenach sprzedawać. Rozpoczęto program uprzemysłowienia kraju - szczególny nacisk położono na przemysł ciężki (np. stoczniowy, hutniczy - pod Krakowem powstała Huta im. Lenina).
Początek roku 1956 był wstrząsem dla świata komunistycznego. W lutym, na XX Zjedzie KPZR w Moskwie Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat, który ostatecznie obnażył wszystkie zbrodnie stalinizmu. Mimo że został on wygłoszony na posiedzeniu zamkniętym, jednak zawarte w nim informacje szybko przeniknęły do społeczeństwa. Tymczasem w Polsce trudne warunki życia doprowadziły w czerwcu 1956 r. do manifestacji robotników w Poznaniu, krwawo stłumionych przez wojsko i milicję.
W październiku 1956 r. doszło do zmiany ekipy rządzącej - do władzy powrócił odsunięty kilka lat wcześniej Władysław Gomułka, który prowadził łagodniejszą politykę. Z życia publicznego odeszli skompromitowani ludzie epoki stalinowskiej. Wielu generałów i wyższych oficerów, z pochodzenia Rosjan, zostało zwolnionych z wojska i odesłanych do ZSRR. Stanowiska objęli ludzie represjonowani w poprzednich latach. Na wsi zaprzestano forsowania na siłę akcję kolektywizacji. Złagodzona została cenzura. Nastąpiła pewna poprawa w stosunkach państwo - Kościół: przywrócono nauczanie religii w szkołach jako przedmiotu nieobowiązkowego, do swoich diecezji na Ziemiach Odzyskanych mogli powrócić biskupi, uchylono dekret z 1953 r. o obsadzaniu stanowisk kościelnych przez władze. Odzyskał wolność przebywający w więzieniu od 1953 r. prymas Stefan Wyszyński.
Zmiany te, jak miała pokazać przyszłość, były jedynie pozorne. Gomułka dość szybko zaczął odchodzić od obietnic złożonych w 1956 roku. W marcu 1968 r. studenci i pisarze wystąpili w obronie niszczonej przez cenzurę kultury narodowej. Bezpośrednią przyczyną wybuchu zamieszek w wielu miastach Polski było zdjęcie w styczniu 1968 roku ze sceny teatru warszawskiego przedstawienia Dziadów Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Władze uważały, że fragmenty utworu są antyradzieckie, a społeczeństwo wita je oklaskami, co stanowiło w oczach władz prowokację. Milicja interweniowała, rozpędzając manifestacje i aresztując uczestników strajków. Zorganizowano akcję propagandową, w której tłumaczono, że zajścia spowodowali obywatele pochodzenia żydowskiego. W konsekwencji nagonki antyżydowskiej i antyinteligenckiej z kraju wyjechało wielu wybitnych naukowców, ludzi kultury nie tylko żydowskiego pochodzenia.
Sytuacja gospodarcza w Polsce pogarszała się. W grudniu 1970 r. na Wybrzeżu rozpoczął się protest robotników, którzy żądali obniżki cen, utworzenia prawdziwych związków zawodowych, wolności prasy, słowa i religii. Władze wysłały przeciwko nim wojsko i milicję. W czasie zamieszek zginęło kilkadziesiąt osób. Gomułka odszedł ze stanowiska I sekretarza PZPR, a jego miejsce zajął Edward Gierek. Zaciągnął on w krajach zachodnich wielkie kredyty. Pieniądze te były lokowane w przedsięwzięcia - giganty (huty i fabryki). W konsekwencji polska gospodarka, nie mogąc spłacić zaciągniętych pożyczek, wobec konieczności spłaty odsetek musiała zaciągać dalsze kredyty. Pod koniec lat 70. łączna suma kredytów i odsetek sięgnęła gigantycznej sumy ponad 20 mld $. Problemy gospodarcze zaczęły narastać, w sklepach brakowało nawet podstawowych artykułów, przede wszystkim żywności.
W czerwcu 1976 r. doszło do protestów robotniczych w Radomiu i Ursusie, które zostały brutalnie stłumione. Przedstawiciele inteligencji powołali Komitet Obrony Robotników (KOR), który organizował pomoc dla represjonowanych i ich rodzin. Wobec zorganizowania się opozycji w Polsce zostały nawiązane kontakty z polską emigracją polityczną, która wsparła autorytetem, intelektualnie i finansowo działania opozycji w Polsce. Duże znaczenie informacyjne miał ukazujący się „Biuletyn Informacyjny” KOR-u. Choć wydawnictwa tzw. drugiego obiegu (w odróżnieniu od oficjalnego obiegu, kontrolowanego przez państwo) były w myśl ówcześnie obowiązującego prawa nielegalne, to jednak monopol cenzury został przełamany, a działalność KOR-u przełamała barierę strachu wśród Polaków. Wkrótce zaczęły powstawać inne niezależne od władz organizacje ( opozycja demokratyczna). Ich celem była obrona praw człowieka i zasad demokracji, a w dalszej perspektywie odzyskanie pełnej niepodległości.
Dla świata, a szczególnie dla samych Polaków, ogromne znaczenie miał wybór 16 października 1978 roku arcybiskupa-metropolity krakowskiego Karola Wojtyły na papieża. Przyjął on imiona Jan Paweł II. Rozpoczął się nowy pontyfikat i nowy okres w dziejach Kościoła Powszechnego.

Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.