Katalog

Jolanta Maćkowiak, 2018-08-01
Rusocin

Zajęcia przedszkolne, Referaty

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze u dzieci

- n +

Zaburzenia zachowania rozpoznajemy wtedy gdy dziecko lub nastolatek w powtarzalny sposób przekracza normy społeczne, a nawet łamie prawo. U dzieci nasilenie takich zachowań bywa zwykle nieco mniejsze i nie przekracza norm prawnych – rozpoznaje się wtedy zaburzenia opozycyjno-buntowniczne.
Zaburzenia zachowania i zaburzenia opozycyjno-buntowniczne występują nawet u 10% dzieci i nastolatków. Częściej stwierdza się je u chłopców.
Co wyróżnia zaburzenia zachowania opozycyjno-buntowniczego
Zaburzenia zachowania występują w 6-10% wśród chłopców oraz w 2-9% wśród dziewcząt. W dużych miastach jest rozpoznawanych więcej zaburzeń zachowania niż na wsi. U chłopców częściej rozpoznaje się zaburzenia zachowania we wcześniejszym wieku, które przypadają na pierwsze klasy szkoły podstawowej, są to najczęściej zachowania agresywne. U dziewcząt natomiast zaburzenia zachowania najczęściej rozpoznaje się w okresie dojrzewania, zazwyczaj przejawiają się poprzez drobne kradzieże i prostytucje. W tym czasie także proporcje wyrównują się co do rozpoznawania zaburzeń wśród płci. Należy pamiętać, że zaburzenia zachowania można rozpoznać również w innym wieku.
Sposób przejawiania się zaburzeń opozycyjno-buntowniczych jest uzależniony od wieku dziecka. U najmłodszych dominują napady złości, objawiające się tupaniem, krzykiem, rzucaniem się na podłogę, czasem uderzaniem głową o twardą powierzchnię, niszczeniem rzeczy. W starszym wieku pojawiają się niegrzeczne, wrogie odpowiedzi, kłótnie, mściwość, obrażanie się, działania nastawione na wywołanie przykrości u innych, obwinianie otoczenia za doświadczane trudności i porażki. Im dziecko starsze, tym więcej zachowań opozycyjnych potrafi zamanifestować. Dzieci z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym nie posuwają się do łamania prawa, często jednak brak odpowiedniej terapii prowadzi do pogłębiania zaburzeń, które mogą przybrać postać zaburzeń zachowania.
Jakie są najczęstsze przyczyny zaburzeń zachowania opozycyjno-buntowniczego?
Pomimo wielu badań nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie jakie są przyczyny zaburzeń zachowania. Wpływają na nie dziedziczenie przekazywanej podatności agresywnych zachowań, która może być powiązania z gorszym radzeniem sobie z impulsami, co może się objawiać agresywnym zachowaniem, impulsywnym temperamentem. Natomiast przede wszystkim bardzo duży wpływ mają czynniki predysponujące takie jak: indywidualne przeżycia, wychowanie, społeczne doświadczenia, które kształtują to jak reagujemy, postrzegamy świat oraz innych ludzi. Zaburzenia zachowania mogą również pojawić się po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego.

Cechy charakterystyczne zaburzeń opozycyjno-buntowniczych
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze objawiają się występowaniem w dzieci następujących zachowań m.in.: dziecko miewa nieadekwatne do swojego wieku wybuchy złości, często spiera się, kłóci, sprzeciwia się dorosłym, lekceważy normy, obwinie innych za swoje złe zachowanie lub błędy, często złości się, obraża , jak i jest złośliwe i mściwe wobec innych, nie kryjąc się umyślnie robi rzeczy, które sprawiają przykrość innym osobom, a z drugiej strony dziecko łatwo urazić, jest przewrażliwione. Zachowanie takie jest przyczyną gorszego funkcjonowania dziecka w sferze społecznej, edukacyjnej.
Charakterystyczne symptomy zaburzeń opozycyjno-buntowniczych:
• Częste zmiany nastroju.
• Skłonność do irytacji i złoszczenia się
• Częste konflikty z dorosłymi
• Odmowa spełnienia próśb osób dorosłych
• Ciągłe kwestionowanie reguł postępowania określanych przez dorosłych
• Oskarżanie innych o własne niepowodzenie
• Niechęć do podejmowania współpracy z dorosłymi i rówieśnikami
• Szorstkość w obyciu
• Odrzucanie wszelkich autorytetów
Do powstania zaburzeń najczęściej dochodzi na dwa sposoby, pierwszym z nich jest czynnik biologiczny taki jak geny, temperament, uszkodzony ośrodkowy układ nerwowy. W takim przypadku można je rozpoznać już w bardzo młodym wieku dzieci, nawet przedszkolnym, zazwyczaj jest parę faz przejściowych. Jeśli takie dzieci nie zostaną odpowiednio wcześnie objęte profesjonalną opieką terapeutyczną dochodzi do zaostrzenia problemu. Drugim są czynniki środowiskowe, które nie przejawiają żadnych faz, a najczęściej dochodzi do ich rozpoznania podczas okresu dojrzewania.
Przy zaburzeniach opozycyjno-buntowniczych pozytywne rokowanie leczenia jest na poziomie 95%. Zaleca się terapię długoterminową, ponieważ pojedyncze sesje oraz interwencje nie mają zbyt dużej szansy powodzenia zmiany.
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze przejawiają się tendencją do buntu i konfliktów z osobami reprezentującymi autorytet (rodzice, nauczyciele, inni opiekunowie). Dziecko odmawia spełniania poleceń, postępuje na przekór oczekiwaniom, przeciwstawia się ustanowionym zasadom, często „wchodzi w dyskusje” z dorosłymi, zamiast spełniać ich polecenia, zachowuje się prowokacyjnie, z rozmysłem sprawia innym przykrość, a jednocześnie jest bardzo wrażliwe na swoim punkcie i długo rozpamiętuje urazy. Zdarzają się ataki gwałtownej złości i agresji, zwłaszcza wtedy gdy coś się dzieje nie po jego myśli. Rodzice często opowiadają, że dziecko potrafi jednak zapanować nad swoim postępowaniem i zachowuje się bardzo poprawnie w nowych sytuacjach lub wobec mniej znanych osób.
Jeśli zachowania dziecka znacznie przekraczają normy społeczne i pojawiają się działania niezgodne z prawem (kradzieże, włamania, ucieczki z domu, picie alkoholu, stosowanie narkotyków, wagary, itp.) oraz naruszające nietykalność innych osób (pobicia, pogróżki, zastraszanie, itp.), rozpoznaje się zaburzenia zachowania. Częściej, choć nie zawsze, dotyczą one nastolatków i wielu przypadkach poprzedzają je zaburzenia opozycyjno-buntowniczne w okresie dzieciństwa.
Rodzaje zaburzeń zachowania
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze są najmniej poważnym z typów zaburzeń zachowania ujętych w klasyfikacji DSM-IV.
• Zaburzenia opozycyjno-buntownicze. Dzieci z ZOB niechętnie bywają posłuszne (nawet gdy dotyczy to ciekawego zadania). Mogą mieć negatywne nastawienie, specjalnie irytować innych, kłócić się, wściekać się i robić wszystkim na złość. Wydają się znajdować przyjemność w utrudnianiu innym życia.
• Zaburzenia postępowania. Takie dzieci częściej okazują wrogość i wchodzą w konflikt z prawem, nie odczuwając z tego powodu żadnych wyrzutów sumienia. Nie respektują praw innych osób, znęcają się nad ludźmi i zwierzętami, kradną itp.
• Antyspołeczne zaburzenia osobowości. Ludzie dotknięci tym zaburzeniem regularnie łamią prawa innych osób, posuwając się do zachowań przestępczych.


f) Diagnoza, kto i gdzie się objawia i na jakiej zasadzie
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ZOB) charakteryzują się agresywnymi, złośliwymi, mściwymi, a czasem bezlitosnymi zachowaniami. Dziecko zdecydowanie odmawia wykonywania poleceń (nie jest zbyt przytłoczone okolicznościami, aby to zrobić), nadmiernie reaguje, łatwo traci cierpliwość i wpada w gniew. Dzieci z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi mogą specjalnie drażnić się i kłócić z innymi. Często nie potrafią brać odpowiedzialności za swoje działanie. Aby można było zdiagnozować ZOB, objawy muszą być nadmiernie nasilone jak na wiek dziecka i utrudniać mu funkcjonowanie. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze rzadko występują samodzielnie. Bywają raczej zespołem objawów wynikających z innego zaburzenia.

Mniej więcej 5-15% dzieci w wieku szkolnym spełnia kryteria ZOB. Gdy młodzi ludzie wchodzą w wiek dojrzewania, odsetek zaburzonych dziewcząt zrównuje się z odsetkiem chłopców.
W wieku niemowlęcym dziecko dotknięte zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi może się charakteryzować poirytowaniem, uporem, brakiem elastyczności, agresywnością, intensywnymi reakcjami i napadami złości. Czasem zachowania te są zaognione przez niekonsekwentne lub nadmiernie surowe metody wychowawcze bądź stres w rodzinie.
Gdy dziecko osiąga wiek szkolny, objawy zaburzenia zaczynają dotykać nauczycieli, inne osoby dorosłe oraz rówieśników. Agresja i brak zdolności społecznych prowadzą do coraz większego odrzucenia przez otoczenie oraz prób zwrócenia na siebie uwagi. Takie dzieci często błędnie interpretują zachowania kolegów i koleżanek. Nie dysponując zdolnościami społecznymi i werbalnymi umożliwiającymi rozwiązywanie napotykanych problemów, uczeń ucieka się do fizycznej agresji. Dzieci z ZOB często nie dostrzegają swojej roli w danym problemie i zamiast tego obwiniają innych. Niezdolność dzieci do wzięcia odpowiedzialności za własne postępowanie staje się źródłem niezadowolenia i złości osób przebywających w ich otoczeniu. Z upływem czasu wcześniejszym objawom mogą zacząć towarzyszyć takie ukryte zachowania jak kradzież i kłamstwo. Nawet w przypadku stosowania maksymalnej interwencji trudno przeciwdziałać objawom - agresywne dziecko zazwyczaj wyrasta na agresywnego dorosłego. Konflikty z rodzicami, doświadczanie przemocy oraz nadużywanie szkodliwych substancji mogą dodatkowo zwiększyć skalę problemów.

Powiązania z innymi zaburzeniami
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze to zespół objawów, który może być diagnozowany samodzielnie; jednak zazwyczaj pojawia się on w ramach innej diagnozy, np. wspólnie z ADHD, depresją dwubiegunową, depresją czy zaburzeniami lekowymi.
ZOB i ADHD
Aż 50% dzieci z ADHD ma problemy także z zaburzeniami zachowania. Takie osoby mają problemy z hamowaniem niepożądanych zachowań, przewidywaniem konsekwencji i uczeniem się na własnych błędach. Nic więc dziwnego, że wciąż przydarzają im się niemiłe zgrzyty w kontaktach z innymi ludźmi. Jednak zazwyczaj odnosimy ważenie, że wszystko to przydarza się dzieciom z ADHD, a nie jest przez nich powodowane. Ponadto, negatywne zachowania wydają się bardziej impulsywne w przypadku ADHD niż ZOB. Przykładowo, dziecko z ADHD może zakląć, kiedy rodzic woła je na obiad. Zapewne jest to wywołane frustracją związaną z przytłaczającą potrzebą przejścia od jednej czynności do drugiej. W przypadku ZOB negatywne zachowania wyglądają na świadomie zaplanowane w celu czerpania przyjemności z bycia „złym”. Takie dziecko przeklina, gdy woła się je na obiad, ponieważ rzeczywiście chce utrudnić życie rodzicom – do takiego stopnia, że może być obwiniane za w pełni rozmyślne sprawianie wszystkim kłopotów.
Co więcej dzieci z ADHD zazwyczaj odczuwają wyrzuty sumienia (przynajmniej po jakimś czasie), czego nie da się powiedzieć o młodych ludziach z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi.
ZOB a depresja, zaburzenia lękowe i obsesyjno-kompulsywne oraz depresja dwubiegunowa
Dzieci dotknięte depresją i lękami mogą zmagać się z okresami bardzo groźnego obniżenia samooceny. Kiedy czegoś się od nich wymaga, mogą się czuć „przyparte do muru”. Ich przeciążony układ nerwowy reaguje wtedy według pierwotnej zasady „walka lub ucieczka”. W przypadku dzieci z zaburzeniami ze spektrum autystycznego lęk często bywa katalizatorem zachowań opozycyjno-buntowniczych. Na tym przykładzie ponownie widzimy, że poszczególne zaburzeniami mogą się wzajemnie wywoływać lub zaogniać.

Terapia, leczenie
Terapia stosowana w przypadku zaburzeń zachowania/zaburzeń opozycyjno-buntowniczych opiera się na złożonych metodach terapeutycznych, z zaangażowaniem rodziców, nauczycieli i innych opiekunów. Prowadzi się psychoedukację rodziców, nauczycieli i innych opiekunów dziecka, wyjaśniając im czym są zaburzenia zachowania i jakie są sposoby postępowania. W ramach tzw. warsztatów umiejętności rodzicielskich (tzw. szkół dla rodziców) opiekunowie uczą się stosowania skutecznych metod wychowawczych (czyli interwencji behawioralnych) ustalania i egzekwowania zasad.
Często wskazana jest psychoterapia indywidualna dziecka, treningi umiejętności społecznych i radzenia sobie z agresją. W wielu przypadkach korzystna jest terapia rodzinna, która pozwala na poprawę komunikacji i relacji między dzieckiem a innymi członkami rodziny.
Jeśli dziecko nagminnie działa w sposób naruszający normy prawne (np. wagaruje, kradnie), sąd rodzinny może orzec nadzór kuratora, a w przypadku braku poprawy – kieruje dziecko do odpowiedniej placówki resocjalizacyjnej.
Umieszczenie nieletniego w placówce resocjalizacyjnej w takich sytuacjach naturalnie zdarza się, aczkolwiek ma ono miejsce w sytuacjach skrajnych.
Warto zaznaczyć, że w przypadku braku skuteczności oddziaływań kuratorskich sąd stosuje najpierw inne środki wychowawcze, które nie są tak inwazyjne jak umieszczenie dziecka w placówce, poza środowiskiem rodzinnym. Może to być np. umieszczenie małoletniego w zawodowej rodzinie zastępczej. Stosowane są tutaj środki, o których mówi Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, skierowanie do placówki resocjalizacyjnej jest najbardziej surowym środkiem stosowanym wobec dzieci bardzo silnie zdemoralizowanych.
Leki mogą być się pomocne jako uzupełnienie oddziaływań terapeutycznych, ale farmakoterapia zaburzeń zachowania sama w sobie jest mało skuteczna. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne, uspokajające i tzw. stabilizatory nastroju, których zadaniem jest obniżenie poziomu napięcia i rozdrażnienia, a przez to zmniejszenie tendencji do impulsywnych i agresywnych zachowań.
Systematyczne i kompleksowe leczenie dzieci z zaburzeniami zachowania jest bardzo ważne i może być pomocne. Stwierdzono, że młodzież z zaburzeniami zachowania w okresie dorosłości rozwija cechy osobowości antyspołecznej, co bardzo utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie i znacznie zwiększa ryzyko wchodzenia w poważne konflikty z prawem. Im wcześniej rozpocznie się leczenie młodego człowieka, tym większe są szanse, że z czasem zacznie prawidłowo funkcjonować.
Nie istnieją lekarstwa, które od razu zmieniają „nastawienie” dziecka. Jednak stosowanie środków farmakologicznych często bywa niezbędne w celu leczenia głębszych zaburzeń, które uaktywniają objawy ZOB, np. ADHD, depresje, zaburzenia lękowe. Lekarstwa takie jak stabilizatory nastroju, neuroleptyki atypowe lub klonidyna czasem mogą pomagać w kontrolowaniu impulsywności i agresji.

Zalecenia dla rodziców i opiekunów

Istnieje kilka metod interwencji, które mogą wykorzystywać rodzice i nauczyciele w celu łagodzenia objawów zaburzeń opozycyjno-buntowniczych.
• Diagnozuj i lecz zaburzenia towarzyszące takie jak ADHD, depresje, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia autystyczne lub trudności w nauce, które mogą leżeć u podstaw problemów z zachowaniem dziecka albo je zaogniać.
• Stosuj zasadę: Bądź spokojny. Miej łagodzący, a nie zaogniający wpływ. Dla dziecka dotkniętego zaburzeniami rozwojowymi codzienne życie jest przytłaczające. Kiedy do głosu dochodzi gniew lub strach, pozwól wszystkim na odrobinę oddechu. Poważna dyskusja może odbyć się tylko w spokojnej atmosferze. W przypadku dzieci określanych mianem „wybuchowych”, pierwszy krok to „Po prostu się zatrzymaj”. Naszym celem jest zapobieganie zbyt gwałtownym atakom. Przewidujemy problemy i staramy się wyjść im naprzeciw: zatrzymujemy się, uspokajamy i negocjujemy, jeśli jest to możliwe.
• Unikaj dużych kłótni, zanim się rozpoczną. Kiedy coś zaczyna się źle układać, skieruj dziecko ku prawidłowemu zachowaniu zamiast je krytykować. Przykładowo, jeśli dziecko kłoci się z kolegą, zaproponuj mu jakieś ciekawe zajęcie zamiast uciekać się do kary.
• Samemu decyduj o kłótniach. Czy dana różnica zdań jest warta pogorszenia relacji z dzieckiem? Pamiętaj, że to nie wojna. Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, co chcą, aby ich dziecko o nich myślało, gdy wygłaszają swoje „kazanie”. Jeśli jesteś nauczycielem, zwróć uwagę na to, jak dziecko według ciebie powinno zapamiętać dany rok szkolny.
• Zachowaj spokój. Trzeba to powtarzać. Kiedy to osiągniesz, negocjuj z dzieckiem. Opiekunowie powinni dawać podopiecznym przykład kompromisu, a nie braku elastyczności. Cóż jest złego w uczeniu dziecka poszukiwania rozwiązań korzystnych dla obu stron? Nie martw się, że tracisz kontrolę: dorosły zawsze może zdecydować, jaki kompromis można zaakceptować. W szkole metodę tę najlepiej stosować na osobności. To nauczyciel decyduje, kiedy dyskusja powinna się zakończyć lub kiedy dziecko powinno zostać odesłane do dyrekcji.
• Nie okazuj negatywnych emocji w odpowiedzi na zachowanie dziecka. One tylko wzmacniają problemy. Staraj się albo ignorować komentarze dziecka, albo spokojnie stosować wcześniej ustalone kary.
• Decyduj, w jaki sposób zareagujesz na problemy, jeszcze zanim się pojawią. Zaplanowana reakcja ma większą szansę powodzenia niż działanie podyktowane emocjami.
• Wybieraj rozsądne kary, które mogą dziecko czegoś nauczyć, i które rzeczywiście da się zastosować.
• Znajdź coś pozytywnego, co możesz pochwalić i wskazać. Nagradzaj dziecko za elastyczności współpracę.
Bardzo ważne jest również dbanie o siebie (wysypianie się, odpowiednie odżywianie i znajdowanie czasu na robienie czegoś przyjemnego) oraz o swoje relacje z innymi ludźmi, gdyż dziecko z ZOB nie przegapi żadnej okazji do wykorzystania twoich słabości. Wszystkie osoby zaangażowane w pracę z dzieckiem dotkniętym zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi powinny mieć bezpośredni kontakt! Znany psychiatra dr Jim Chandler zaleca, abyśmy nie wierzyli w to, co dziecko z ZOB mówi o innych. Tacy malcy są mistrzami obwiniania. Rodzice często słyszą nieprawdziwe, przerażające opowieści o nauczycielach, ojcowie o matkach itp. Należy zaplanować regularne spotkania nauczycieli z rodzicami i potwierdzać wszystkie informacje podczas bezpośrednich kontaktów.
Innym dobrym sposobem jest ograniczanie czasu, jaki dziecko spędza przed ekranem zarówno telewizora, jak i komputera. Takie zajęcia mogą mieć działanie uzależniające, często uczą negatywnych zachowań, mogą pobudzać dzieci i trudno malców od nich odciągnąć. Zaleca się spędzanie przed ekranem do 1 lub 2 godzin dziennie. Jednak prawdą jest, ze udostępnianie dziecku komputera czy telewizora jako nagrody to potężne narzędzie.
Jeśli objawy zaburzenia nasilają się zamiast maleć, należy poszukać specjalistycznej pomocy. Terapia odnosi najlepsze skutki, gdy rozpoczyna się w młodym wieku. Oto kilka możliwości:
• profesjonalna terapia zaburzeń współwystępujących: ADHD, depresji, trudności w nauce
• rodzinna terapia psychologiczna (w celu polepszenia komunikacji i zbadania poziomu przemocy w rodzinie)
• szkolenie dla rodziców (aby przerwać spiralę narastających konfliktów na linii rodzic-dziecko)
• szkolenie w zakresie zdolności społecznych (aby nauczyć dziecko elastyczności i tolerancji dla rówieśników)
• terapia poznawczo-behawioralna (aby nauczyć się rozwiązywania problemów)
• indywidualna psychoterapia
Istnieją dowody na to, że szkolenia dla rodziców dobrze się sprawdzają w połączeniu z dziecięcymi kursami zdolności społecznych. Jednak tak naprawdę dostępnych jest niewiele badań dotyczących najskuteczniejszych metod terapii.



Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.