Katalog

Halina Gwizdała
Język polski, Artykuły

Fantastyka w baśniach Charlesa Perrault

- n +

Fantastyka w baśniach Charlesa Perrault

Bardzo trudno byłoby znaleźć kogoś, kto nie znałby choć jednej baśni, gdyż są one pierwszą lekturą każdego młodego czytelnika.

Pojęcie baśni rozumiemy jako jeden z podstawowych gatunków epiki ludowej. Była jednym z owoców pierwszych wysiłków twórczych umysłu ludzkiego; dziełem o treści fantastycznej, nasyconym cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazującym elementy ludowego światopoglądu i niepisane normy moralne. Można by zaryzykować stwierdzenie, że baśń jest tak stara, jak stara jest ludzkość. Analizując jej genezę, napotyka się wiele nazwisk sławnych osób, które wpłynęły na rozwój tej specyficznej literatury. Są to : Ezop, Owidiusz, Plutarch, Cervantes, La Fontaine i wielu innych.

W 1697 roku, we Francji pojawił się zbiorek baśni, który ukazał nieznane dotąd perspektywy twórczości dla dzieci. Autorem książeczki Baśnie mojej matki Gęsi albo opowiadania czasu przeszłego był Charles Perrault (1628 - 1703, członek Akademii Francuskiej i nadintendent robót publicznych za Ludwika XIV, który dzieło swe wydał pod nazwiskiem swego dziesięcioletniego syna, którego faktycznie nie posiadał. Wpływ na powstanie tego zbiorku miał spór literacki w XVII Francji, pomiędzy "starymi" a "młodymi", klasykami i zwolennikami współczesności w literaturze. Perrault opowiedział się po stronie przeciwników klasycyzmu. Obronę swych poglądów zawarł we wspomnianej już książeczce, którą zaadresował środowisku dworskiemu, w którym zachwycano się czarodziejskimi baśniami.

Osiem utworów zawartych w zbiorku, to znane, każdemu dziecku, na całym baśnie, m.in. : Czerwony Kapturek, Kot w butach, Kopciuszek, Śpiąca Królewna. Każdą baśń kończył wierszowany morał, tak jak to bywało w bajkach zwierzęcych.

Głównym składnikiem dziecięcej literatury jest fantastyka, która występuje również w utworach Perrault. To typ twórczości literackiej w swoisty sposób budujący świat. Składają się na nią wątki literackie i wszelkiego rodzaju cudowności. Fantastyka zakłada swoistą postawę bohatera, który musi założyć, że to co fantastyczne istnieje naprawdę, bowiem bohaterem jest zwykły człowiek wprowadzony w świat cudowności. Fantastyka czerpie z archaicznych tradycji, folkloru, wyobrażeń religijnych i mitów, jeśli przestały być przedmiotem wiary.

Jedna z najbardziej znanych baśni, wymieniony wcześniej - Mały Czerwony Kapturek, kończy się sceną pożarcia dziewczynki przez wilka. W tak okrutny sposób płaci bohaterka utworu za swą dziecięcą naiwność. Wilk, który przemawia ludzkim językiem, nie budzi w dziecku żadnego zaskoczenia, zostaje przedstawiony jako codzienność.

Historia cnotliwej i ciężko doświadczonej przez los piękności - Kopciuszka także pełna jest baśniowej magii. Chrzestna matka wyczarowuje dziewczynie szczerozłotą karetę z dyni, przemienia sześć myszy w rącze konie, szczura - w woźnicę z siarczystym wąsem, jaszczurki przyniesione przez dziewczynę z ogrodu - w "sześciu hajduczków, którzy wskoczyli natychmiast za pudło karocy i lśniąc szamerowaniem kabatów, trzymali się za nim tak prosto, jakby całe życie nic innego nie robili."

Za dotknięciem czarodziejskiej różdżki skromne ubranie Kopciuszka zamienia się w "skrzącą szatę ze złoto - srebrnej materii, naszywanej klejnotami." Wróżka wyczarowuje też najpiękniejsze na świecie pantofelki z "popieliczej skórki". Te wszystkie niezwykłości przeplatają się z opisem życia ubogiej dziewczyny oraz balem, który przebiega w sposób pozbawiony niespotykanych zjawisk. Chociaż czary działają tylko do północy, baśń ta kończy się szczęśliwie. Kopciuszek w nagrodę za swe zalety dostaje za męża królewicza, z którym szczęśliwie zamieszkuje w pałacu.

Kopciuszek jest pierwszą nowoczesną bohaterką. Perrault zawarł w tej baśni swoje doświadczenie dworaka, czemu dał wyraz w przebiegu i zakończeniu akcji, zaopatrując baśń w dwa morały. W pierwszym poucza, że piękno, wdzięk, urok, znaczą więcej niż bogactwa :

"(...) Pięknisie ! Droższy wdzięk niźli wasze szmatki.
Ceńcie go bardziej niźli złota dźwięk.
I życzcie sobie, aby chrzestne matki
Nieprzepłacony skarb wam dały : Wdzięk."

Morał wtóry tłumaczy, że dobrze jest mieć rozum, odwagę, wysokie urodzenie, rozsądek i inne zalety, ale będą one bezwartościowe, jeśli nie podniosą ich ceny - ustosunkowani kumotrzy..( Matka chrzestna udziela Kopciuszkowi rad i pomocy w dostaniu się na dwór królewski, jej to więc dziewczyna zawdzięcza swoją karierę ). Warto wspomnieć, że opowieść o Kopciuszku występuje wszędzie - "od Chin do Peru " i posiada wielką ilość odmian.

Niemniej znana jest baśń o Kocie w butach. Najmłodszy młynarczyk dostaje po śmierci ojca tylko kota, z całego rodzinnego majątku. Początkowo niezawolony stopniowo odkrywa zalety swego niezwykłego towarzysza wędrówki. Kot, podobnie jak wilk z baśni o Czerwonym Kapturku, przemawia ludzkim głosem. W zamian za wór i parę butów zwierze obiecuje chłopcu pomoc. Dzięki swemu sprytowi doprowadza do ślubu swego gospodarza z królewską córką, sam zaś zostaje szlachcicem. Występujące fantastyczne postaci ( postać wilkołaka zamieniającego się w lwa i mysz oraz tytułowy bohater) wprowadzają prawdziwie baśniowy klimat do historii syna młynarza.

Rodzice Śpiącej królewny zapraszają na chrzciny swej córki wszystkie wróżki z całego królestwa, których istnienie nie jest niczym niezwykłym dla królewskiej pary. Wróżki obdarowują dziewczynkę cudownymi darami : urody, roztropności, wdzięku, zwinności, pięknego głosu, umiejętności gry na wszystkich instrumentach. Dar śmierci od złej wróżki, ostatnia z nich zamienia na stuletni sen. Cały dwór ( oprócz króla i królowej ) za pomocą czarów zapada w sen. Zgodnie z magiczną przepowiednią dziewczynę budzi pocałunek księcia. Kolejna nieżyczliwa królewnie osoba - matka królewicza - wilczyca, ginie w przygotowanej dla synowej i wnuków kadzi.

Sinobrody to kolejna fantastyczna opowieść. Zaczarowany klucz, splamiony krwią zamordowanych żon tytułowego bohatera, zdradził nieposłuszeństwo kolejnej żony Sinobrodego, którą również zwiodła zgubna chęć zaspokojenia ciekawości, jednak jej udało się nie podzielić tragicznego losu swoich poprzedniczek, których martwe ciała przykute były do ścian tajemniczego pokoju.

Wróżka występująca w baśni Frant z czubkiem, obdarza głównego bohatera, który był bardzo szpetny, wielką mądrością i poczuciem humoru. Perrault wprowadza do baśni kontrastową bohaterkę - córkę królowej mieszkającej w sąsiedztwie, która w przeciwieństwie do Franta posiadała niezwykłą urodę, pozbawiona jednak była rozumu, zaś jej młodszej siostrze brak urody wróżka również wynagrodziła ogromną mądrością. Zgodnie z przepowiednią wróżki Frant zakochał się w pięknej królewnie i dzięki temu mógł podzielić się z nią swoją mądrością, ona zaś zakochawszy się w nim przelała na niego swoje piękno.

Baśń Wróżki zawiera wiele fantastycznych zdarzeń. Za sprawą czarów wróżki z ust szlachetnej i uczynnej dziewczyny z każdym wypowiadanym słowem wypada klejnot lub kwiat, zaś z ust nieuprzejmej prostaczki - wąż lub ropucha. Te niecodzienne dary są odzwierciedleniem wartości reprezentowanych przez obie postaci. Dla bohaterów tej opowieści przyjmowanie darów od wróżek oraz samo ich występowanie, nie jest niczym niesamowitym.

Baśń tę kończy bardzo pouczający morał :

Sercami rządzą nierzadko
talary i drogie kamienie.
Lecz słówko uprzejme i gładkie
w większej jest mocy i cenie.

Uprzejmość - trudna to sztuka
lecz czasu na nią nie szkoda.
Za nią cię spotka nagroda,
choćbyś jej nawet nie szukał."

W baśni o Oślej skórce niewątpliwie niespotykaną rzeczą jest zwierzę, spod którego, co rano zbierano dukaty i talary. Występująca tu księżniczka udaje się do Wróżki Bzów po poradę i za jej namową prosi ojca o "suknię barwy pogody ", później "suknię barwy księżyca ", " barwy słońca ", chcąc w ten sposób uniknąć ślubu z nim. Wszystkie te życzenia księżniczki zostały spełnione, więc dziewczyna poprosiła króla o skórę podziwianego przez wszystkich osła, będąc pewna, że ta zachcianka nie zostanie spełniona. Pomyliła się i gdy dostarczono jej skórę zwierzęcia, przebrała się w nią i opuściła potajemnie zamek. Jej suknie, za sprawą wróżki, podążały pod ziemią wszędzie tam, gdzie udawała się dziewczyna, niewidzialna dla pogoni wysłanej przez ojca. Historia ta kończy się pomyślnie, gdyż " Ośla Skórka " wychodzi za mąż za królewicza, którego kocha. (Podobną rolę do tej, jaką spełniał w "Kopciuszku" zgubiony, podczas ucieczki z balu pantofelek, pełni tu pierścień znaleziony przez królewicza w placku, który na jego życzenie upiekła królewna).

Bardzo przejmująca jest baśń o Paluszku.Dzieci ubogiego drwala porzucone w lesie przez rodziców, którzy nie byli wstanie utrzymać całej gromadki, odnajdują drogę w lesie, dzięki najmłodszemu z braci. Chłopiec, znając zamiary rodziców, wyrzucał po drodze kamyki, by dzięki temu móc wrócić do domu. Następnym razem, gdy rodzice znów ich porzucili, chłopcy nie mieli już tyle szczęścia. Dotarli do domu wilkołaka, który pożerał dzieci. Perrault przedstawia domostwo okrutnego stwora na wzór wiejskiej chaty. Opisuje też wygląd jego córek: "Wilkołaczki miały gładkie gębusie, gdyż tak jak ich ojciec żywiły się surowym mięsem. Miały siwe, całkiem krągłe ślipki, nosy jak haczyki, usta od ucha do ucha, a w nich długie zęby szeroko rozstawione i bardzo ostre. Złość w nich jeszcze nie dojrzała, ale zapowiadała się wcale pięknie, bo kąsały już małe dzieci, aby pociągnąć sobie nieco krwi." Dzięki sprytowi Paluszka, chłopcom udało się wyjść cało z opresji. ( Wilkołak zabił w nocy swoje córki myśląc, że są to ludzkie dzieci). Głównemu bohaterowi udało się nie tylko uratować życie swych braci i własne, lecz zdobył również "siedmiomilowe buty" należące do wilkołaka, oraz bogactwa, które zapewniły jego rodzinie dostatnie życie.

Struktura tych baśni jest prosta, przejrzysta, schematyczna. Akcja jest pomysłowa, obrazowa, pełna niesamowitych wydarzeń. Miejsce w którym się ona rozgrywa i jej czas są często niedookreślone. Historia w baśniach rozpoczyna się często od dzieciństwa bohatera a kończy weselem. Czary dzieją się wszędzie i są one drogą prowadzącą do świata fantazji. Wróżki opiekują się szlachetnymi osobami, doradzają, przepowiadają przyszłość. Zwykłe przedmioty takie jak: pantofelek Kopciuszka czy pierścień Oślej Skórki służą człowiekowi skrzywdzonemu, marzącemu o dobroci. W baśni ach Perraut pojawiły się również " siedmiomilowe buty ", wróżki i ich czary, osioł spod którego zbierano złote dukaty i talary, kot mający cechy ludzkie i nawet chodzący w butach, wilk przemawiający ludzkim językiem, i. in.

Fantastyka, nawet jeśli tylko nieznacznie zaznacza swą obecność w baśni, sprawia że utwór staje się ciekawszy, bardziej przemawia i oddziałuje na młodego czytelnika. W twórczy sposób działa na jego wyobraźnie. Baśnie Perrault znane są dzieciom na całym świecie. Wiele z nich zostało wyekranizowanych, uzupełnionych o nowe szczegóły. Także w czasach współ - czesnych twórcy zachwycano się historią Kopciuszka czy Śpiącej królewny. Opowieści czasu przeszłego zyskały wielkie powodzenie, którym cieszą się do do dzisiejszego dnia pomimo, że od ich napisania upłynęło tak wiele czasu. Perrault umarł w trzy lata po ukazaniu się tych wspaniałych opowieści. Jego skromna książeczka, przeznaczona dla dorosłych, a zaanektowana przez dzieci, otworzyła erę triumfalnego wkroczenia baśni do pokoju dziecięcego.

Więc jak można nie czytać baśni Perrault? Jak słusznie zauważyła Irena Słońska - " Dzieci uwielbiają baśnie, kto umie je opowiadać ma klucz do ich serc."

Opracowanie: Halina Gwizdała

Wyświetleń: 9328


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.