Odchylenie prawicowo – nacjonalistyczne w PPR

Rok 1948 miał okazać się dla komunistów czasem niezwykle istotnym. Po pierwsze zamierzano połączyć ze sobą Polską Partię Robotniczą oraz Polską Partię Socjalistyczną, a po drugie chciano zlikwidować i napiętnować kwestię tzw. braku zaangażowania w budowę komunizmu w Polsce. Dodatkowo zatwardziali komuniści opowiadający się przeciwko polskiej drodze do socjalizmu oskarżyli Władysława Gomułkę i jego otoczenie o nieufność wobec Związku Radzieckiego. Zyskali wówczas okazję aby pozbyć się, przynajmniej na jakiś czas, tego jakże rozpoznawalnego polityka i zwiększyć swoje szanse na objęcie eksponowanego stanowiska w mającej niebawem powstać nowej partii.
Na przełomie dwóch ostatnich letnich miesięcy roku 1948, a dokładnie w dniach 31 sierpnia – 3 września, miało miejsce posiedzenie Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W trakcie obrad Bolesław Bierut przedstawił referat pt. „O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie partii i sposobach jego przezwyciężenia”. Frakcja stalinowska w PPR po bezowocnych dla siebie dyskusjach z Władysławem Gomułką i uzgodnieniach z Józefem Stalinem podjęła próbę ostatecznego odsunięcia towarzysza Wiesława i jego zwolenników od piastowania najważniejszych pozycji w ugrupowaniu. Krok ten próbowano wytłumaczyć ideologicznie. W tym celu przypomniano spory o organizację i sposób kształtowania Krajowej Rady Narodowej od czasów okupacyjnych po ostatnie różnice w kwestii oceny przyszłości.
We wspomnianym powyżej posiedzeniu KC PPR wzięło udział 98 osób. Wówczas wyjaśniono status Bieruta, który do omawianego momentu stwarzał pozory, iż jest działaczem bezpartyjnym. Biuro Polityczne poprosiło go o powrót do czynnej pracy w partii, na co on wyraził zgodę. W referacie, który został odczytany oskarżono Gomułkę m.in. o:
1. nieufność wobec ZSRR i WKP(b) czyli Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików),
2. błędną ocenę tradycji niepodległościowych polskiego ruchu robotniczego,
3. oportunistyczną gotowość sprzymierzenia się z prawicą w postaci SL – Stronnictwa Ludowego i PPS – Polskiej Partii Socjalistycznej w końcowej fazie wojny,
4. uchylanie się od walki klasowej z elementami kapitalistycznymi na wsi,
5. niewiarę w zwycięstwo partii w walce o władzę państwową w Polsce,
6. zaściankowość i tendencje nacjonalistyczne w podejściu do problemów globalnych.
Z referatu wynikało, że sprawa jest naprawdę poważna, gdyż nie chodziło o jakieś jednorazowe drobne błędy i potknięcia ale o cały system rozwijanych od lat poglądów, które były niezgodne z marksizmem i polityczną linią partii. Wraz ze wspomnianym już Gomułką do rzeczników odchylenia prawicowo – nacjonalistycznego zaliczono: Mariana Baryłę, Aleksandra Kowalskiego, Władysława Bieńkowskiego, Zenona Kliszkę, Grzegorza Korczyńskiego, Mieczysława Moczara oraz Ignacego Logę – Sowińskiego. Tezy odczytu, dokonanego oficjalnie w imieniu Biura Politycznego przez Bieruta, rozwinęli i próbowali uzasadnić m.in. Jakub Berman, Hilary Minc, Edward Ochab, Aleksander Zawadzki oraz Roman Zambrowski. Zauważalny był ponadto bardzo wyraźny podział na tzw. byłych krajowców i tych, którzy przybyli z ZSRR. Dyskusja trwała trzy dni i odbyła się atmosferze zorganizowanej nagonki. W jej wyniku Gomułkę zmuszono do złożenia tzw. samokrytyki. Warto w tym miejscu dodać, iż większość uczestników spotkania była słabo zorientowana w temacie, co nie przeszkodziło im zająć konkretnego, pożądanego przez kierownictwo partii stanowiska. Ostatecznie wnioski BP zostały przyjęte, a Władysława Gomułkę odwołano z funkcji sekretarza generalnego KC PPR, pozostawiając go jedynie w składzie Biura Politycznego, w którego posiedzeniach po plenum nie brał udziału. Z kolei Władysława Bieńkowskiego pozbawiono miejsca w KC, Ignacego Logę – Sowińskiego przesunięto z funkcji członka na zastępcę członka KC, podobnie jak Zenona Kliszkę, którego ponadto zwolniono z obowiązków przewodniczącego Klubu Poselskiego PPR i członka Sekretariatu KC. Również Baryła, Kowalski i Korczyński zostali zdegradowali do roli zastępcy członka KC, a Mieczysław Moczar otrzymał surową naganę. W taki oto nietuzinkowy sposób tzw. frakcja narodowa w PPR została unieszkodliwiona. Problem w całej tej sytuacji polegał na tym, iż takowej nigdy nie było. Została ona stworzona w sposób sztuczny dla celów propagandowych. Bezpośrednim następstwem przeprowadzonej akcji było powierzenie Bolesławowi Bierutowi funkcji sekretarza generalnego KC PPR, mimo iż zgodnie z postanowieniami Konstytucji z 1947 roku prezydent miał być bezpartyjny.
Komunikat o wynikach przeprowadzonych obrad został przekazany opinii publicznej co było dużym zaskoczeniem, gdyż wcześniej wszelkie różnice zdań w KC PPR były starannie przed nią ukrywane. Prasa podała dość skąpe informacje o przebiegu plenum, co i tak zostało odebrane jako ewenement. Ponadto po zakończeniu obrad rozpoczęto organizowanie zebrań aktywu i komitetów wojewódzkich, na których tłumaczono szeregowym działaczom podjętą decyzję. Na spotkaniach tych pojawiały się sporadycznie pojedyncze głosy poddające w wątpliwość sprawę przyjęcia nowej linii politycznej. Generalnie Gomułki w ich trakcie nikt nie bronił, a jego zwolenników usuwano z zajmowanych stanowisk. I tak na przykład w Szczecinie członkowie egzekutywy KW PPR informacje o zmianie sekretarza generalnego przyjęli ze zdziwieniem, ale nikt nie odważył się przeciwko temu wyrazić własnego, innego niż oczekiwane przez partię, zdania.
W dniu 6 września 1948 roku w Warszawie przeprowadzono krajową naradę aktywu PPR, w której wzięło udział około 1000 osób. W jej trakcie zmuszono Gomułkę do publicznego wystąpienia, który wobec aktywu z całego kraju potępił swoje „błędy”. Uchwalono wówczas także rezolucję popierającą nową linię polityczną partii. Przemówienie to kosztowało towarzysza Wiesława wiele zdrowia, o czym świadczą słowa A. Burdy, który wspominając odczucia wyniesione z tego spotkania napisał: „Wielkie wrażenie wywarło na mnie wystąpienie Gomułki. Widać było wyraźnie, że całą tę szarpaninę przeżył głęboko. Był przygnieciony i przygnębiony. Nawet głos jego nie brzmiał z właściwą mu siłą i przekonaniem; mówił powoli z widocznym wysiłkiem. Odniosłem wrażenie, że był załamany, zrozpaczony i duchowo przygaszony. To był zgoła odmieniony człowiek, dukający zdania, w które nie wkłada swego wewnętrznego przekonania”.
Uchwały, jakie podjęto 3 września miały doniosłe znaczenie, gdyż zmieniały one program PPR i jego koncepcję przemian w Polsce. Wówczas został zatwierdzony stalinowski plan budowy socjalizmu oraz podjęto niezbędne kroki do wcielenia go w życie. Następstwem tych decyzji była zmiana kierownictwa partii. Plenum wskazało jako ścisłe kierownictwo PPR osoby takie jak Bierut, Berman, Minc i Zambrowski, które cieszyły się poparciem Stalina. Zdecydowano się także na przesunięcie terminu zjazdu zjednoczeniowego z PPS z września na grudzień. Jednocześnie zintensyfikowano przygotowania do tego wydarzenia.
Zwrot w PPR spowodował pewien rodzaj niepewności, żeby nie powiedzieć paniki w pozostałych stronnictwach politycznych w Polsce. Musiały one szybko dostosować się do nowych haseł programowych i do nowej grupy przywódczej. Zamiast protestu w sprawie pogwałcenia konstytucji składano wyrazy uznania i gratulacje. Duże zmiany miały miejsce również w samej PPS. W dniach 18 – 22 września 1948 roku podczas obrad Rady Naczelnej partii poddano analizie jej dotychczasową działalność, krytykując przy tym występujące rzekomo przejawy nacjonalizmu, antyradzieckości i uległości wobec zachodniego imperializmu. W ślad za PPR uznano przewodnią rolę sektora państwowego w życiu gospodarczym Polski oraz znaczenie socjalistycznej przebudowy wsi. Doszło także do zmian personalnych. Przyjęto rezygnację Kazimierza Rusinka z funkcji przewodniczącego CKW, którego zastąpił Henryk Świątkowski oraz Stanisława Szwalbego z roli przewodniczącego Rady Naczelnej. Ponadto w listopadzie postawiono przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie zasłużonych przedwojennych i wojennych przywódców PPS, których skazano na wyroki od 5 do 10 lat więzienia. W toku oczyszczania partii z elementów prawicowych usunięto wielu działaczy mających na swym koncie partyjne sukcesy, jednak nie pasujących do nowej polityki ugrupowania. W atmosferze zastraszania i kapitulanctwa ideologicznego wiele osób dobrowolnie opuściło szeregi PPS, co spowodowało zauważalne zmniejszenie jej stanu liczebnego. Po tych wydarzeniach partia ta przestała być zagrożeniem i konkurencją dla PPR. Tak więc mające niebawem nadejść zjednoczenie przekształciło się faktycznie we wchłanianie jednej partii przez drugą. PPS w 1948 roku znalazła się w sytuacji bez wyjścia. Odmowa wyrażenia zgody na połączenie się prowadziłaby do pełnego jej rozbicia. Z kolei w zgoła odmiennej sytuacji znalazła się PPR, która przed 15 grudnia 1948 roku zrzeszała około miliona członków.
Jak łatwo można zauważyć oskarżenie Władysława Gomułki i jego najbliższych współpracowników o tzw. odchylenie prawicowo – nacjonalistyczne okazało się jedynie pretekstem do zmiany kierunku polityki PPR na nurt zgodny z oczekiwaniami Stalina. Ponadto pozwoliło na „przewietrzenie” szeregów partyjnych oraz wpłynięcie na przeobrażenia w PPS, z którą zamierzano się zjednoczyć. Ostatecznie doprowadzono do zmian, które umocniły PPR, a konkurencyjne ugrupowanie osłabiono w sposób, który pozwalał na przejęcie pełni władzy po planowanym zwarciu szeregów.

BIBLIOGRAFIA:
Burda A., Przymrozki i odwilże. Wspomnienia z lat 1945 – 1947, Wyd. Lubelskie, Lublin 1967.
Czubiński A., Polska i Polacy po II wojnie światowej (1945 – 1989),Wyd. Naukowe UAM, Poznań 1998.
Garlicki A., Bolesław Bierut, WSiP, Warszawa 1994.
Garlicki A., Stalinizm, WSiP, Warszawa 1993.
Roszkowski W., Historia Polski 1914 – 2004, wyd. 10 rozsz., PWN, Warszawa 2004.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom ,wyd. Zysk i S – ka, Warszawa – Poznań 2014.
Władysław Gomułka i jego epoka, pr. zb. pod red. E. Salwa-Syzdek i T. Kaczmarka, Studio "Emka", Warszawa 2005.
Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0