Jednym z fundamentalnych zagadnień edukacji polonistycznej jest kontekstowe czytanie tekstów literackich. Przywoływany najczęściej kontekst kulturowy, historyczny lub biograficzny jest niejednokrotnie niezbędny do pełnego wyjaśnienia znaczeń tekstu. Bardzo ciekawym zabiegiem dydaktycznym jest prowokowanie kontekstowego zestawienia niezależnie powstałych testów czy dzieł.
Zderzenia tekstów usytuowanych odmiennie w przestrzeni kultury – reprezentujących odmienne konwencje, powstałych w różnych, nieraz odległych epokach, mogą służyć głębszemu wprowadzaniu uczniów w sferę przeżyć, jakich dostarcza odbiór dzieł i , co najważniejsze, rozwijają odpowiednią motywację kontaktu z utworem. Sprawy, wokół których rozwija się przeżycie wartości utworu, dotyczą sfery postaw dorastających uczniów wobec różnych problemów i doświadczeń życiowych- przeżyć osobistych , zainteresowań, refleksji światopoglądowej. Młody człowiek szuka rozwiązania własnych problemów egzystencjalnych. Trzeba zatem stworzyć warunki, by mógł w literaturze odszukać potrzebną mu refleksję. Prowokacyjne zestawianie tekstów np. reprezentujących tradycję literacką z tekstami współczesnych piosenek młodzieżowych lub należących do różnych dziedzin sztuki pozwala pokonać barierę obcości wobec niezrozumiałego, często odległego w czasie utworu, wskazać na uniwersalizm warstwy aksjologicznej – pytania o sens życia, hierarchię wartości, miłość, wolność patriotyzm stawia się przecież ciągle na nowo, należą one jednocześnie do tych, z którymi musi zmierzyć się każdy człowiek.
Oto przykłady takich interpretacji porównawczych (pomysły są efektem pracy w ramach kółka polonistycznego w gimnazjum)
I Interpretacja porównawcza tekstu piosenki Sydneya Polacka „ Chorwat” i fraszki Jana Kochanowskiego „ O doktorze Hiszpanie”
Temat: Dworska „obyczajowość biesiadna” i społeczna patologia – ujęcie jednego tematu w renesansowej fraszce i współczesnej piosence.
Cele lekcji:
Uczeń
- doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury w ich wzajemnych kontekstach, wskazuje podobieństwa i różnice,
-wyszukuje odpowiednie informacje i fragmenty tekstów,
-rozpoznaje problematykę utworu,
-analizuje postawy społeczne, obyczajowe, określa ich pozytywne i negatywne aspekty,
- na podstawie refleksji, jakie budzi w nim dzieło, kształtuje swój światopogląd i pozytywne postawy

1 Przeczytanie fraszki Jana Kochanowskiego ( można się pokusić o zainscenizowanie utworu)
2 Krótkie opisanie sytuacji przedstawionej w utworze
( Doktor Hiszpan chciał podczas dworskiej uczty niepostrzeżenie wymknąć się do swej komnaty. Współbiesiadnicy pozwolili mu na to, by złożyć mu później nocną wizytę. Doczekawszy końca biesiady, wzięli dzban wina i poszli do Hiszpana. Wyważyli zamknięte drzwi. Śpiący doktor Hiszpan uległ namowom kompanów i spełnił jeden toast. Dworzanie zmuszali go jednak do picia kolejnych. Przyparty do muru bohater po wypiciu dziewiątego pucharu stwierdził : „ Szedłem spać trzeźwy, a wstaję pijany”)
3 Prezentacja piosenki „Chorwat”
4 Analiza porównawcza- wpisanie wniosków do tabeli

- „ Chorwat” -„ O doktorze Hiszpanie”

a) Osoba wypowiadająca się

- wypowiada się w imieniu zbiorowości ("zajedziemy", Zdobędziemy"), uczestnik imprezy, komentuje, krytykuje, jest zaangażowany

-jej wypowiedzi są ograniczone, autor nadał fraszce formę dialogu - wypowiadają się postacie, obserwator, nie gorszy się sytuacją, zostawia dużo miejsca na dopowiedzenia odbiorcy-czytelnika



b) Bohaterowie
- Polacy, mieszkańcy Wschodu, Słowianie

- Skontrastowani, doktor Hiszpan, który jest poważny, trzeźwy i dworzanie, którzy są rozbawieni, nietrzeźwi
( scena rodzajowa z życia dworskiego)



c) Nastrój
- poważny, piętnujący - humorystyczny, komiczny, żartobliwy




6. W jaki sposób oba utwory charakteryzują mentalność i zachowanie bohaterów? Wskaż podobieństwa i różnice.

-skłonność do sięgania po alkohol – oba utwory, przy czym w piosence „ Chorwat” opisana sytuacja nie jest tylko humorystyczną scenką potraktowaną z dobrodusznym uśmiechem, lecz przybiera cechy poważnej patologii
( „Piją wszyscy, starzy, młodzi”/ „ Ba, wierę, pójdźmy, ale nie bez dzbana”)
- potrafią się dobrze bawić tylko przy alkoholu- oba utwory ( „Trzeba wlać”, „ Super ekstra atmosfera”/ „A sami przedsię bywajmy weseli”)
-zmuszanie do picia – oba utwory ( „ Jak nie pijesz, to wynocha”/ „ Doktor nie puścił, ale drzwi puściły”)
- picie w nadmiarze, często bez umiaru – oba utwory („Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci”/ „ Ta balanga się rozkręca, tylko alkoholu więcej” )
- w takcie zakrapianej imprezy ujawnia się „słowiańska dusza” - Chorwat ( „Polak pije, Polak kocha”), skłonność do snucia historiozoficznych rozważań, sarmackie pieniactwo, skrywana ksenofobia )

Temat utworów skłania do zakończenia lekcji krótką rozmową na temat szkodliwości nałogu czy mitów oraz stereotypów dotyczących picia alkoholu i zapisaniu najważniejszych wniosków. Można też pokusić się o próbę odpowiedzi, czym jest kultura spożywania alkoholu. Wydaje się , że istotne jest też podkreślenie wagi zachowań asertywnych w różnych sytuacjach społecznych. ( do rozważenia psychodrama – odegranie scenki – bilans korzyści i strat zachowania uległego i asertywnego)
7 Lekcję można zakończyć ćwiczeniami leksykalnymi – Ułóż zdania z następującymi zwrotami: „ulegać presji, oprzeć się presji, wywierać presję, narzucać swą wolę, robić coś wbrew swej woli, przyprzeć kogoś do muru”


II Analiza filmu Marcela Łozińskiego „ Wszystko może się przytrafić” w kontekście lektury „Mały Książę” A.d.S. Exupery

Temat: Proste rozmowy o ważnych sprawach .

Cele lekcji:
Uczeń
- analizuje i interpretuje elementy dzieła filmowego
- porównuje filmowe i literackie teksty kultury
- przedstawia i charakteryzuje postawy bohaterów
-wykorzystuje najważniejsze informacje zawarte w dziełach
-omawia na podstawie utworów ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, dostrzega uniwersalność wartości humanistycznych
Prezentacja filmu Marcela Łozińskiego „ Wszystko może się przytrafić”
1 Gdzie rozgrywa się akcja filmu?
( Park Łazienkowski)
2 Kto jest głównym bohaterem filmu?
( Tomek Łoziński, ma 6 lat)
3 Jaką konstrukcję ma fabuła filmu?
( opiera się na dialogach – „ od rozmowy do rozmowy”, Tomek podjeżdża na hulajnodze do starszych ludzi odpoczywających na ławkach w parku, by nawiązać z nimi rozmowy, treść tych rozmów stanowi materiał filmowy)
4 Czego dotyczą rozmowy Tomka ze starszymi ludźmi?
( Rozmowy są początkowo krótkie, zdawkowe, czasem żartobliwe. Stopniowo schodzą na coraz istotniejsze zagadnienia, takie jak:
-Bóg,
- dorastanie,
-starość, osamotnienie, śmierć,
-natura,
-zdrowie i choroba,
-bieda, bezdomność,
- miłość, małżeństwo
-afirmacja życia,
-tragizm wojny)

5 Jak świat postrzegany jest przez Tomka, a jak przez jego rozmówców?
Postrzeganie świata przez Tomka:
- Świat widziany oczyma dziecka jest beztroski, pozbawiony zła. Tomek postrzega świat w nieco naiwny sposób – mimo iż zaczyna uświadamiać sobie, że życie niesie ze sobą także przykre doświadczenia i jest przemijające, wierzy w absolutnie wszystko, nawet w najbardziej absurdalne sytuacje. Dla niego „wszystko może się przytrafić”, na przykład to, że można pokonać śmierć albo spotkać małego dinozaura.

Postrzeganie świata przez jego rozmówców
- Wypowiedzi rozmówców tomka przepełnione są gorzkim doświadczeniem późnych lat. Fragmenty ich życiorysów zawierają czasem relacje o trudnych a nawet traumatycznych sytuacjach (choroba, rozwód, osamotnienie, bieda, bezdomność, wojna) Mają świadomość upływającego czasu, ograniczeń, jakie niesie ze sobą starość, zbliżającego się kresu istnienia. Ich postrzeganie świata naznaczone trudami życia kontrastuje z dziecięcą naiwnością.


6 Uzupełnij na podstawie lektury „Mały Książę”

W utworze „Mały Książę” tytułowy bohater jest przybyszem z planety ( B-612 ). Zanim przybył na (Ziemię) zwiedził kilka ( asteroid). Tam spotkał różne postacie, np.:
( Próżny, Król, Pijak, Bankier, Geograf) , które uosabiają ludzkie ( wady/ przywary/ słabości) takie jak
( chęć zysku, egoizm, próżność, głupota, uleganie nałogom). Następnie odwiedził ( Ziemię), która okazała się bardzo interesująca. Napotkany tu Wąż, który jest symbolem ( śmierci/ spraw ostatecznych) uświadomił bohaterowi, że nawet wśród ludzi można czuć się
( samotnym) i zaoferował mu pomoc w ( powrocie do domu). Lis – reprezentant mądrości życiowej i doświadczenia przekazuje Małemu Księciu cenne informacje na temat wartości, które są w życiu najważniejsze : (miłości i przyjaźni)

7 Wskaż cechy wspólne Tomka i Małego Księcia
- młody wiek
- świadomość wolna od doświadczeń – Tomek nie zna jeszcze życia, podobnie jak Mały Książę wydaje się być przybyszem z obcej planety
- ciekawość świata, odwaga w poznawaniu go
- dziecięca wrażliwość, beztroska
- otwarta postawa, szczerość, bezpośredniość

8 Uzupełnij na podstawie filmu i lektury

Spacer Tomka po (parku) można porównać do (podróży) Małego Księcia po ( asteroidach i Ziemi) Rozmowy Małego Księcia z ( mieszkańcami planet) odpowiadają rozmowom Tomka z (odpoczywającymi na ławkach starszymi ludźmi). Zarówno Tomek jak i Mały Książę dzięki nowym kontaktom dowiadują się ( co, w życiu jest naprawdę ważne/ jakie, wartości są w życiu ważne/ jakie doświadczenia niesie ze sobą ludzka egzystencja /?). Mądre nauki, proste i oczywiste, aczkolwiek ważne spostrzeżenia płyną w filmie z ust (starszych rozmówców Tomka), natomiast w lekturze wypowiadane są przez ( Małego Księcia i poznane przez niego zwierzęta).

9 Lekcję warto zakończyć podkreśleniem uniwersalności poruszanych w obu dziełach problemów, uczniowie mogą wskazać inne utwory skupiające uwagę na człowieczeństwie, podstawowych sprawach ludzi i świata. Refleksję uczniów pobudzi pytanie o ich własną hierarchię wartości.


Oprac. Małgorzata Kochanowska

Wyświetleń: 0