Katalog

Mirosława Biłas, 2016-07-22
Pieniężno

Wychowanie komunikacyjne, Artykuły

Teorie Jąkania

- n +

Teorie jąkania

Jąkanie rozwija się już we wczesnym dzieciństwie, istnieje wiele koncepcji na temat przyczyn tego zaburzenia. Ogromną rolę przypisuje się w etiologii jąkania czynnikom, Z. Tarkowski podaje cztery czynniki: teorię fizjologiczną, teorię psychologiczną, teorię lingwinistyczną i teorię biocybernetyczną. Z kolei M. Chęciek, oprócz wcześniej wymienionych wyróżnia jeszcze dwie, tj. teorię organiczną oraz teorię neurotyczną.
Teoria fizjologiczna, głosi, że jąkanie to zaburzenie somatopsychiczne. Jej pierwotne przyczyny są natury neurofizjologicznej, zaś wtórne, psychicznej. Teoria głosi, że jąkanie jest skutkiem niezharmonizowanej pracy aparatu fonacyjnego, oddechowego i artykulacyjnego. Ściśle związany z tą teoria jest kompleksowy program terapii jąkania Charlesa van Ripera (światowego praktyka i badacza w dziedzinie jąkania, będącego jednocześnie osobą jąkającą się), który uwzględnia sześciostopniowy cykl tj. redukcja kary, redukcja frustracji, zmniejszanie lęku i stresu komunikacyjnego, budowanie poczucia wartości, zwiększanie płynności mówienia .
Klasyczną fizjologiczna teorię jąkania, jak pisze Z. Tarkowski, rozwinął Richter. Wyróżnił przyczyny pierwotne i wtórne jąkania. Do pierwotnych, neurofizjologicznych zaliczył m.in. naruszenie kolejności bodźców, nadmierne skurcze mięśni biorących udział w artykulacji, zahamowanie fonacji, osłabienie rytmu, złe predyspozycje wynikające z niewłaściwej techniki mówienia. Wszystkie wymienione czynniki należą do czynności mózgu, co wiąże się bezpośrednio z zaburzeniem funkcji mówienia. W korze mózgowej powstaje lingwinistyczny plan wypowiedzi, oraz program ruchów oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych. Z systemu podkorowego zaś, wybiegają łańcuchy impulsów dla następujących po sobie ruchów artykulacyjnych. W wyniku zaburzenia współpracy korowo-podkorowej, mogą pojawić się zaburzenia funkcjonalne tj. jąkanie kloniczne, nadmierne skurcze mięśni artykulacyjnych utrudniają wypowiedź, zahamowana fonacja, psychiczna blokada uniemożliwia artykulację i fonację .
Teoria psychologiczna, głosi, że jąkanie jest reakcją nabytą, może pojawić się w wyniku zaburzeń emocjonalnych, zmian osobowości, spowodowanych nieprzystosowaniem społecznym bądź niesprzyjającymi czynnikami kulturowymi. Czynniki psychologiczne przyczyniające się do powstania jąkania, to poczucie niepewności oraz lęk przed mówieniem, przesadna samokontrola mówienia z przewidywaniem trudnych słów i głosek, świadomość zaburzeń prowadząca do przekonania, że osoba nie potrafi mówić płynnie. Jąkający przeżywa lęk, nie przed mówieniem, ale przed osobą, której ma coś zakomunikować .
Jąkanie jest zaburzeniem psychosomatycznym, którego przyczyny pierwotne są psychiczne, a przyczyny wtórne, fizjologiczne. Jak pisze Z. Tarkowski, psychoanaliza traktuje jąkanie, jako objaw nerwicy monosymptomatycznej, której następstwem są stłumienia negatywnych uczuć i emocji wypartych do podświadomości. Niepożądane treści ujawniają się w formie objawów niepłynności mówienia. Powtarzanie sylab jest odbierane, jako przejaw regresji, zaś przeciąganie lub blokowanie dźwięków oznaką stłumionej agresji .
Jąkanie umiejscawia się w najsłabszym organie i dosięga funkcji słabo rozwiniętych, pisze K. Szamburski. Niepłynność mówienia jest sposobem radzenia sobie z lękiem, pełni funkcje mechanizmu obronnego. Istnieją czynniki predysponujące jąkanie, tj. dziedziczność, patologiczny przebieg porodu, nieprawidłowy rozwój w tym rozwój mowy, zaburzona lateralizacja. Wyzwolić jąkanie mogą np. reakcje na stres psychiczny spowodowane silnym przestrachem, rozłąką z najbliższymi, nagłą zmianą sytuacji społecznej lub naśladownictwo tzw. czynniki wyzwalające. Wzmocnić jąkanie może m.in. rywalizacja, nadopiekuńczość, nieadekwatna, zbyt niska lub zbyt wysoka samoocena jąkającego się dziecka .
Przedstawiciele psychologii behawioralnej uważają, że jąkanie jest wyuczonym zachowaniem werbalnym A. Grzybowska (za Z. Tarkowski). Dziecko mówi niepłynnie, bo taka wyuczona forma wypowiedzi była wielokrotnie pozytywnie wzmacniana, do momentu utrwalenia nawyku. Nagrodą za jąkanie może być zainteresowanie okazane dziecku, paradoks polega na tym, że więcej czasu poświęca się dziecku, kiedy mówi niepłynnie, niż wtedy, kiedy mówi płynnie .

Teoria rozwojowa/lingwinistyczna, według tej hipotezy jąkanie powstaje w okresie fizjologicznego powtarzania, w sposobie nieumiejętnego postepowania wychowawczego dziecka, a mianowicie: karceniem go, ciągłym poprawianiem wymowy, powoduje utrwalenie patologicznych połączeń. W okresie przedszkolnym dziecko znajduje się na etapie myślenia konkretnego i sprawia mu kłopot eliminowanie informacji nieistotnych, reaguje emocjonalnie, co utrudnia mu wyrażanie jego myśli. Rodzice, często negatywnie odnoszą się do dziecięcych dążeń i życzeń. Takie sytuacje sprzyjają dążeniom ku płynnej mowie, ale zdarza się, że, im dziecko bardziej przezwycięża powtarzanie, tym bardziej jąkanie pogłębia się. Dochodzą do tego reakcje emocjonalne (lek, wstyd). Według wspomnianej wcześniej teorii Johnsona, czynnikiem decydującym o rozwinięciu się jąkania jest osoba, która najwięcej przebywa z dzieckiem, osoba słuchająca, zazwyczaj jest to matka, która w pewnym momencie nazwie jąkaniem zwykłą, rozwojową niepłynność mowy .
Teoria ma, swoich zwolenników jak też przeciwników, myślę jednak, że, nie powinno się obwiniać rodziców. Takie zachowanie wynika z braku świadomości rodziców na temat niepłynności mówienia u dziecka w wieku przedszkolnym. Niepłynność mowy (wahania, powtarzanie, przeciąganie) zdarza się u wszystkich dzieci.
Z. Tarkowski, zwraca uwagę na fakt, iż często niepłynność mówienia wiąże się z opóźnionym rozwojem mowy. „Dzieci jąkające się później zaczynają mówić, a rozwój ich języka przebiega z licznymi trudnościami. Szczególnie krytyczna jest faza przejścia z etapu wyrazu do zdania (około 2 roku życia), oraz od wypowiedzi prostych do złożonych (około 3 roku życia). W tych momentach niepłynność mówienia nasila się znacznie. Jest ona wyrazem trudności w opanowaniu języka. Wraz z jego rozwojem niepłynność maleje” .
Jąkaniu towarzyszą często zaburzenia artykulacji oraz trudności w czytaniu i pisaniu , które są kolejnym dowodem popierającym tezę, że jąkanie jest przejawem opóźnionego rozwoju mowy.
Według S. Grabiasa jąkanie jest opóźnionym rozwojem sprawności językowej. Występuje okresowo w pewnych sytuacjach, wobec określonych ludzi. Jąkający się ma kłopoty ze zrealizowaniem celu wypowiedzi, którego nie osiąga wcale lub który osiąga częściowo, w ograniczonym zakresie. Jeżeli w jąkaniu początkowym dominuje opóźnienie rozwoju sprawności językowej, to w jąkaniu zaawansowanym na pierwszy plan wysuwają się ograniczenia sprawności sytuacyjnej, społecznej i pragmatycznej. Mają one niekorzystny wpływ na gotowość i przebieg komunikacji językowej .
Jąkanie jest zaburzeniem społecznym, Z. Tarkowski, zwraca uwagę nie na wpływ rozmówcy na jąkającego się, lecz, na wpływ osoby jąkającej się na odbiorcę. Osoby płynnie mówiące, w towarzystwie jąkającego się czują się skrępowane zażenowane, napięte, zdenerwowane. Chęć pomocy jąkającemu powoduje nieświadome wchodzenie w jego rolę.
Teoria biocybernetyczna, przedstawicielem tej teorii jest m.in. polski naukowiec, B. Adamczyk (za Z. Tarkowski), który porównuje mechanizm jąkania do działania układu radioodbiorczego. Składa się on z głośnika, czyli odpowiednika narządów mowy oraz części elektronowej stanowiącej obraz ośrodka mowy w korze mózgowej. Tak, więc, jąkanie jest efektem uszkodzenia części elektronowej. Uszkodzenie to, jest częściowe, ponieważ niepłynność jest okresowa .
Teoria organiczna, jąkanie może być konsekwencją pewnych chorób nerwowych. Dziecko może dziedziczyć neuropatyczne skłonności do jąkania, może też nabyć owe skłonności poprzez czynniki zewnętrzne, płynące z otoczenia (szok, strach, chorobę). Zatem to, chwiejność układu nerwowego, (którą się dziedziczy), stoi za pierwotną przyczyną jąkania .
Teoria neurotyczna, mówi, że jąkanie jest objawem nerwicy, często łączy się ze stanami nadmiernej pobudliwości nerwowej. Jąkanie staje się nerwicą w momencie, kiedy dziecko uświadamia sobie swoje zahamowania w mówieniu. Zazwyczaj to otoczenie spostrzega problem i nazywa go. Nieświadomie, swoim stanowiskiem niestety pogłębia objawy jąkania oraz rozwój nerwicy, u dziecka pojawia się lek przed mówieniem .
Głównym objawem nerwicy osób jąkających się jest lęk, otępienie nerwicowe, poczucie błędnego koła i egocentryzm. Według K. Szamburskiego, lęk może powstać na skutek reakcji lękowych nabytych we wczesnym dzieciństwie, tłumienia bądź wypierania ze świadomości traumatycznych przeżyć, wewnętrznych konfliktów- między potrzebą zależności, a uniezależnieniem, obawy przed odrzuceniem przez otoczenie

Opracowała: Mirosława Biłas
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.