Walka Pana Cogito o wskrzeszenie wartości utraconych

1. Cel główny:

Zapoznanie uczniów z tematyką poezji Zbigniewa Herberta oraz sposobami poety na odnajdywanie w dorobku minionym uniwersalnych reguł bycia w świecie.


Cele operacyjne:

Zapamiętane: uczeń zna tytuły i treść tekstów Z.Herberta

Rozumiane: uczeń dostrzega związki twórczości Z.Herberta z tradycją biblijną, mitologiczną, filozoficzną, rozumie uniwersalny charakter poezji poety

Umiejętności: uczeń umie interpretować teksty i wyrażać swój stosunek do przesłań w nich zawartych


2. Teksty kultury:

Zbigniew Herbert: "Przesłanie Pana Cogito"
"Dęby"
"Tarnina"

Alina Biała: "Zbigniewa Herberta trylogia o etyce"

3. Metody pracy:

- dyskusja
- praca z tekstem
- rozmowa kierowana

4. Tok lekcji:

- Lekcję proponuję rozpocząć od analizy i interpretacji wiersza"Przesłanie Pana Cogito"

- Kim jest tytułowy Pan Cogito?
Wskazujemy filozoficzny rodowód postaci stanowiący trawestację Kartezjańskiej formuły "Cogito ergo sum ". Cogito - człowiek myślący, potrafiący uczynić użytek z własnego rozumu, rozważający świat

- Określ formę wiersza? Zwróć uwagę na formy czasowników.
Poetyckie przesłanie; liryka inwokacyjna, rozbudowana apostrofa do czytelnika.

- Czy forma przesłania zawierającego nakazy została określona przez budowę utworu?
Forma dystychu - akcentowanie stanowczości, niepodważalności reguł.
Ostatnia strofa - jednowersowa stanowi swoistą pointę tekstu.

- Scharakteryzuj przestrzeń w jakiej funkcjonuje Pan Cogito?
Rzeczywistość zagrożenia wartości: Triumf kłamstwa, zła, zbrodni, pogardy.

- Uczniowie wspólnie formułują dekalog Pana Cogito i zapisują go swe wnioski
w zeszytach.
Do jakich tradycji odwołuje się poeta w tekście?
Tradycja chrześcijańska, antyczna. Filozofia św.Franciszka ("kochaj żródło
zaranne/ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy...").

- Czy założenia Pana Cogito zgodne są z założeniami myśli chrześcijańskiej?
Odrzucenie takich wartości ewangielicznych jak miłosierdzie i przebaczenie. Istotne: wykazanie związku z tradycją chrześcijańską, ale także etyką Conradowską (nie uznawanie kompromisów, żądanie poświęcenia i męstwa bez względu na złożoność sytuacji, wierność nietykalnym wartościom, świadomość, że heroizm nie
bywa nagradzany)

- Co uzasadnia konieczność przyjęcia"postawy wyprostowanej"?
(np. obowiązek pamięci wobec przodków - admirałów godności)

- Zasady moralne - czym są dla Ciebie i czy wierność im jest dzisiaj możliwa (krótka
dyskusja)

Przeprowadzenie podanego tematu wymaga dwóch jednostek lekcyjnych, dlatego realizację dalszej jego części możemy prowadzić (w zależności od możliwości i tempa pracy uczniów) jeszcze na pierwszej lekcji, bądż na kolejnej

Uczniowie w domu zapoznali się z treścią tekstów będących przedmiotem analizy w dalszej części lekcji oraz wyjaśnili terminy: "tarnina ", "dąb".
(dąb - w kulturze symbolizuje nieśmiertelność, płodność, wiarę: wg Biblii ma zapewnić
człowiekowi łączność z Bogiem, tarnina - krzew rosnący na zboczach gór i brzegach lasów, znany z odporności na mróz, jak i suszę; symbolizuje pokonywanie trudności, zagrożeń, trwanie na przekór przeciwnościom losu)

- Odczytanie symbolicznego znaczenia wyrazów pozwoli stwierdzić, że przywołany
w tekstach świat natury stał się dla Z. Herberta pretekstem do rozważań o ludzkich
sytuacjach egzystencjalnych i etyce.


- "Dęby"

- "W lesie na wydmie trzy dęby
u których szukam rady i pomocy
bo chóry milczą odeszli prorocy"
O jakim kryzysie mówi w powyższych słowach Pan Cogito?
Kryzys religijny: świadomość pustki, odrzucenie tego, co boskie.
Wskazanie na zerwanie możliwości kontaktu między Bogiem a człowiekiem poprzez proroków a także na niemożliwość komentowania poczynań ludzkich za pomocą
sztuki .

- O czym może świadczyć czynność kierowania przez podmiot pytań do dębów oraz oczekiwanie na znak wyroczni?
Mimo świadomości kryzysu, stawianie pytań staje się wykładnikiem metafizycznych lęków i niepokojów podmiotu, a wędrówka do wyroczni - wyrazem chęci wyjaśnienia wątpliwości egzystencjalnych.

- "Na wyrok losu czekam jak niegdyś w Dodonie"- zinterpretuj te słowa wiersza.
Wątpliwości Pana Cogito są równie istotne jak te, które mieli jego przodkowie; pytania, jakie sobie zadawali nabrały charakteru odwiecznych pytań jednostki.

- Spróbuj określić, czy Pan Cogito odczuwa związek z tradycją i dorobkiem dawnych
pokoleń?
Uporczywe stawianie tych samych pytań świadczy o zatraceniu wiary w moc odwiecznych ludzkich zachowań (poczucie "wydziedziczenia")

- Jakie życie wiodą dęby?
Okrutna wegetacja.

- Skoro, jak ustaliliśmy z uczniami na początku lekcji, świat natury odzwierciedla życie ludzkie to, co oznacza takie życie dębów?
Niewrażliwość rodziców na los dzieci uświadamia okrucieństwo ludzkiej egzystencji.

- Czy możliwe jest rozpoznanie uniwersalnych wzorów zachowań w odniesieniu do dębów?
Pomieszanie dobra i zła, zanik etycznych wartości, egzystencja jako przypadek, amoralność, relatywizm wartości, profanacja uczuć.

- Czyją domeną jest chęć odzyskania sensu życia?
Jedynie"tęsknotą słabych".

- Z czego może więc wypływać potrzeba zbudowania ekwiwalentów dawnego życia
w świecie współczesnym?
Uczucia człowieka do własnego potomstwa.


"Tarnina"

- Jak określiłbyś sytuację, w której znalazła się tytułowa tarnina?
Sytuacja zagrożenia, które nadeszło niespodziewanie, wbrew prawom natury.

- W jaki sposób zachowują się inne rośliny? Jak odczytałbyś słowa: "z namysłem zbierają siły do skoku"?
Chęć przystosowania się do sytuacji: uległość.

- O czym świadczy manifestacja samodzielności tarniny, która "łamie zmowę
ostrożnych"?
Zerwanie z prawami natury.

- Jak scharakteryzowałbyś zachowanie tarniny?
Bohaterstwo, zdolność do poświęceń, determinizm, wola działania.

- Co łączy słowa wiersza:
"ktoś jednak musi mieć odwagę
ktoś musi zacząć"
z przesłaniem Pana Cogito:
"Bądż wierny Idż"?


Wnioski:

Z.Herbert łączy w swojej poezji szacunek do tradycji z pragnieniem mówienia o współczesności.W dorobku czasu minionego odnajduje uniwersalne reguły bycia w świecie a pośród imperatywów najwyżej stawia wewnętrzny nakaz moralny.Głosi wierność wartościom, odwagę przeciwstawiania się złu, nie ukrywając faktu, że człowiek wierny wewnętrznemu nakazowi jest skazany na samotność. Ład i etyczne wartości stawia ponad biegiem natury.

Zainteresowanym można polecić pozycję"Uciekinier z utopii" Stanisława Barańczaka

Opracowanie: Beata Roman

Wyświetleń: 4653