Doświadczenia i obserwacje w nauczaniu przyrody w klasach 4-6

W przyjętej przez MEN "Podstawie programowej dotyczącej przedmiotu Przyroda", wśród stawianych przed szkołą celów edukacyjnych, wymienia się między innymi: zainteresowanie światem jego różnorodnością bogactwem i pięknem, rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym, zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i dokonywania ich opisu, wyrobienie poczucia odpowiedzialności za środowisko.
Niezwykle istotną umiejętnością, jaką powinni zdobyć uczniowie jest całościowe postrzeganie otaczającego nas świata.
Realizacja tych zadań wymaga działań integrujących wiedzę z poszczególnych przedmiotów a jednocześnie kształtowania umiejętności dostrzegania zjawisk i procesów zachodzących na pograniczu różnych dziedzin życia.
Praca metodami aktywizującymi zakłada, że uczeń będzie aktywnie uczestniczył w procesie zdobywania wiedzy. Metody te zapewniają maksymalne możliwości rozwoju uczniów, rozbudzają motywację do pracy.
Spośród szerokiego zestawu tego typu metod można wymienić:
słowne - burza mózgów, mapę mentalną, gry dydaktyczne: rozsypanki, krzyżówki
Badawcze- eksperyment naturalny, laboratoryjny
Obserwacyjne-obserwacja na przykład ekosystemów, naturalnych środków dydaktycznych i zastępczych (plansze foliogramy itp.)


OBSERWACJE I DOŚWIADCZENIA

Metody doświadczalne proponowane w nauczaniu przyrody to obserwacja i eksperyment.
Obserwacja naukowa jest elementarnym rodzajem doświadczenia, musi być powtarzalna i uniwersalna. Bezpośrednie obserwacje elementów przyrody i zjawisk w niej zachodzących mogą być przeprowadzone poprawnie tylko przy obserwacji celowej, planowej i ukierunkowanej na poznanie konkretnego obiektu lub zjawiska. Służyć temu mogą odpowiednie przyrządy :lupy, lornetki, mikroskopy .
Do prawidłowej obserwacji należy wdrażać uczniów stopniowo, systematycznie, przy każdej okazji -zarówno przy stosowaniu pokazu jak i demonstracji naukowych.
Inną formą doświadczenia przyrodniczego jest pomiar. Umożliwia on graficzne przedstawienie obserwacji i na jego podstawie określenie pewnych prawidłowości.
Eksperyment to jeden ze sposobów uzyskiwania informacji o przebiegu badanego zjawiska lub zachowaniu się obiektu badań, polegający na celowym wywołaniu określonego zjawiska lub działaniu obiektu w warunkach stworzonych przez obserwatora, a następnie badaniu jego przebiegu i cech.
Czasami trzeba zgromadzić odpowiednią wiedzę żeby obserwacja i eksperyment były przeprowadzone poprawnie. Z tego powodu trzeba uczniowi wskazać, gdzie i jak szukać literatury pomocniczej. [Cichy D. , Żeber-Dzikowska I.2000 ]





ZNACZENIE OBSERWACJI I DOŚWIADCZEŃ W NAUCZANIU PRZYRODY.

Wielkie znaczenie w poznawaniu zjawisk przyrodniczych ma umiejętność poprawnej obserwacji.
Obserwacja jest pierwszym etapem poznawania danego obiektu lub zjawiska.
Przyrody nie można nauczyć się bez doświadczeń.
Zdobywanie wiedzy musi odbywać się przede wszystkim przez prowadzenie odpowiednich obserwacji i doświadczeń. Dlatego bardzo ważnym elementem są zajęcia praktyczne. Należą tu przede wszystkim zajęcia w pracowni szkolnej oraz zajęcia w terenie. Potrzeba i konieczność zajęć w terenie wynika z założeń
celów nauczania przyrody .Uczeń powinien poznawać bezpośrednio szereg obiektów i zjawisk przyrodniczych w ich naturalnym środowisku .Poznanie to umożliwia zrozumienie przyczyn i związków zachodzących między różnymi zjawiskami i komponentami środowiska przyrodniczego.
Dziecko często nie dostrzega i nie rozumie otaczającej przyrody, dlatego trzeba nauczyć go patrzeć, przyzwyczajać do obserwowania , zastanawiania się, dostrzegania zmian zachodzących pod wpływem różnych przyczyn i według określonych praw .Bezpośrednie postrzeganie faktów jest podstawą do porównywania, jak również wnioskowania i klasyfikowania zjawisk , stanowi formę samodzielnych dociekań dzieci, tym bardziej wartościowych , że wynikających ze wzmożonej aktywności i zainteresowań wyzwalających się zazwyczaj na zajęciach w terenie.[Sielatycki M.1999]
Środowisko bliższe i dalsze szkoły, oglądane i badane w czasie wędrówki, ukazuje mnóstwo zjawisk i to nie tylko z dziedziny przyrody, ale i innych dyscyplin wiedzy, przez co wzbogaca umysł ucznia wiedzą - i to trwałą bo związaną z silnymi wrażeniami i przeżyciami .Wszystko to budzi zainteresowania uczniów, zachęca do myślenia ,wyzwala i rozwija zamiłowania. [Staniewska-Ziętek W. 1993]
Poznanie przyrody kraju ojczystego przyczynia się do rozwijania uczuć estetycznych dzieci i młodzieży. Różnorodne doświadczenia i obserwacje kształtują wiele praktycznych umiejętności wśród , których wyróżnić trzeba orientowanie się w terenie.[Sielatycki M.]Teren wobec wiedzy teoretycznej i werbalnej, stanowi najdoskonalszą pomoc dydaktyczną.



PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Doświadczenia i obserwacje mają ogromny wpływ na efektywność procesu dydaktycznego.
Wszędzie tam, gdzie to możliwe uczniowie powinni sami dokonywać obserwacji bezpośredniej i pośredniej, wykonywać proste doświadczenia.
Szczególnie uczniowie na etapie szkoły podstawowej powinni uczyć się poprzez obserwację i doświadczenie.
Wiele obserwacji i eksperymentów można przeprowadzić w ramach lekcji przyrody. Większość doświadczeń nie wymaga specjalnego wyposażenia pracowni, można je przeprowadzić stosując przedmioty codziennego użytku
Aktualnie prowadzę zajęcia na poziomie klasy czwartej, piątej i szóstej i mogę z całą pewnością potwierdzić, że wiedza teoretyczna poparta doświadczeniem jest lepiej przyswajalna .Pojawia się autentyczne zainteresowanie przyrodą, budzi wrażliwość na piękno przyrody oraz chęć do dalszych samodzielnych badań
i obserwacji .
Wiedza osiągnięta podczas tych zajęć uczy szacunku do przyrody.
Ważne jest aby zajęcia przebiegały w miłej atmosferze.
Ewaluacja powinna być dokonywana na każdych zajęciach.
Pracując z uczniami metodą zespołową, nauczyciel ocenia pracę ucznia na zajęciach jego zaangażowanie, planowanie, organizowanie pracy komunikowanie się z innymi członkami zespołu .


BIBLIOGRAFIA

1. D.Cichy, I. Żeber -Dzikowska, Poradnik do klasy 2 Gimnazjum DEBIT Bielsko Biała 2000
2. Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów Dziennik Ustaw nr 14
3. E. Polańska, Z. Bernacki, H. Kostecka -Bernacka M. Beczkiewicz Program nauczania Przyrody w klasach 4 -6 zreformowanej szkoły podstawowej, PWN Warszawa1999
4. H.Kostecka -Bernacka, M. Beczkiewicz, E. Polańska, Z. Bernacki, Podróże Przyrodnicze -Podręcznik dla nauczyciela klasy czwartej, PWN Warszawa 2000
5. David Burnie,101 szkolnych doświadczeń przyrodniczych MUZA S.A. Warszawa 1997
6. I. Żeber -Dzikowska, Ścieżka dydaktyczna- Najbliższe otoczenie szkoły jako przykład integracji wiedzy przyrodniczej,Zakład Dydaktyki Biologii i Ochrony Środowiska WSP w Kielcach
7. M. Podbielkowska, Z Podbielkowski, Podręcznik Biologia WSiP Warszawa1989
8. L. Nowak , B. Wójtowicz ,M. Wysocka -Kunisz, I Żeber -Dzikowska Ścieżki dydaktyczne w nauczaniu przyrody z serii "Biblioteczka nauczyciela przyrody. " WSP Kielce
9. M. Sielatycki, Integracja poprzez zajęcia terenowe. Wykorzystanie wycieczek w środowisku lokalnym szkoły. Program "nowa szkoła" CODN Warszawa 1999
10.W Staniewska-Ziętek, Ścieżki przyrodnicze w polskich parkach
krajobrazowych 1993
11. J.Muller, W Stawiński, Obserwacje i doświadczenia w nauczaniu biologii WSiP Warszawa 1993

Opracowanie: Anna Majchrzak-Barabasz

Wyświetleń: 10024