Katalog

Anna Prus, 2011-10-14
Lublin

Historia, Referaty

Kazimierz na Litwie

- n +

POCZĄTKI RZĄDÓW KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA NA LITWIE





W momencie obejmowania władzy przez Kazimierza Jagiellończyka Litwa była krajem bardzo niejednorodnym. Wielkie Księstwo Litewskie obejmowało bowiem nie tylko Litwę właściwą, ale i znaczne obszary Rusi. Dodatkowo od unii w Horodle (1413) na ziemiach litewsko – ruskich mogła osiedlać się także szlachta polska. Polonizacja bojarów łączyła Polskę i Litwę, jednak co jakiś czas odżywały tendencje decentralistyczne. Wynikały one m.in. z tradycji odrębności poszczególnych ziem ruskich, dumy rodowej kniaziów i w żywych wciąż różnicach religijnych, obyczajowych, a także rozległości państwa, jego słabej urbanizacji oraz niedostępności niektórych terenów. Wszelkie rozłamy te były jednak zażegnywane w obliczu agresji krzyżackiej.
Witold, wielki książę litewski, pomimo dążeń do suwerenności Litwy wobec Polski, w swoich wielkomocarstwowych planach widział ją jako kraj spójny wewnętrznie i przez cały okres swojego panowania usilnie do tego dążył. Jego śmierć w 1430 roku przekreśliła marzenia o przekształceniu Litwy w odrębne królestwo. Długoletnia wojna o władzę Świdrygiełły, młodszego brata Władysława Jagiełły, z bratem Witolda, Zygmuntem Kiejstutowiczem, doprowadziła do powstania wśród bojarów licznych zwalczających się nawzajem grup. Tymi z kolei łatwo manipulowały najpotężniejsze i najbardziej wpływowe rody. Powstałe wewnętrzne rozłamy nie uszły uwadze Krzyżaków. Ich ówcześni sprawozdawcy donosili, że ,, panowie i ziemianie litewscy niezupełnie są ze sobą w zgodzie - część ich oświadcza się po stronie Polski, część druga za wielkim księciem”.
Gdy w 1440 roku Zygmunt Kiejstutowicz zginął jako ofiara spisku, ujawniły się z kolei aspiracje jego syna Michała do objęcia tronu, ale według wszelkich prawnych zapisów jedynym prawowitym następcą był król Polski , Władysław. Śmierć Kiejstutowicza dawała mu możliwość odbudowania rozluźnionej unii na bardziej ścisłych zasadach, a w perspektywie włączenie Litwy do Królestwa. Władysław przyjął jednak w tym samym roku tron węgierski, a na Litwę, z namowy matki - królowej Sonki, wysłał swojego młodszego brata Kazimierza, przydzielając mu znaczną asystę możnych. Królewicz miał tam spełniać funkcję namiestnika , tak jak jego poprzednicy Witold oraz Zygmunt, czyli sprawować zarząd z ramienia i pod zwierzchnictwem króla polskiego. Po przybyciu na Litwę okazało się, że panowie litewscy nie mieli zamiaru postępować zgodnie z prawno- państwowymi zapisami na rzecz Korony. Przysłanie młodego królewicza potraktowali jako okazję do usamodzielnienia się. Z tego powodu, w tajemnicy przed towarzyszącymi królewiczowi panami małopolskimi, zawiązali spisek. 29 czerwca 1440 roku, wczesnym rankiem, kiedy ,,opiekunowie” królewicza jeszcze spali, ogłoszono Kazimierza wielkim księciem. Zaskoczeni Polacy nie mogli już protestować. Od tego dnia Litwa była na nowo samodzielnym, niezależnym państwem. Oznaczało to zerwanie sojuszu polsko – litewskiego. Król Władysław nie uznał wyniesienia brata i ani myślał zalegalizować dokonanego przewrotu. Tymczasem świeżo mianowany władca chętnie przystał na tę rolę. Faktyczne rządy sprawował co prawda główny inicjator wydarzeń, możny bojar Jan Gasztołd, ale już wkrótce Jagiellończyk stał się władcą samodzielnym.
Jego pobyt na Litwie przyniósł szybką stabilizację stosunków wewnętrznych tego kraju. Zamieszki prowokowane przez jednego z morderców Zygmunta Kiejstutowicza, Iwana Czartoryskiego, jak i syna zamordowanego, księcia Michała Zygmuntowicza, zostały rychło stłumione poprzez wydalenie za granicę wspomnianych wichrzycieli. Zlikwidowano także powstanie pospólstwa, czyli tzw. czarnych ludzi w ziemi smoleńskiej w 1440 roku, a dwa lata później rozwiązano sprawę separatyzmu żmudzkiego, tworząc tam odrębną jednostkę administracyjną, stojącą na równi z województwem wileńskim czy trockim. Najtrudniejszym państwowym problemem w tym okresie było Podlasie, gdyż na tym gruncie spotykały się bezpośrednio władza centralna wielkiego księcia Litwy i naczelne, zwierzchnie uprawnienia Korony Polskiej. Nie trzeba dodawać, że panowie polscy sprawujący rządy w zastępstwie nieobecnego króla nie uznawali wielkoksiążęcego imienia Kazimierza. Co więcej, planowali wyjęcie spod ingerencji centralnego wileńskiego rządu szeregu ziem litewskich i ruskich i utworzenia z nich niezależnych od władcy jednostek. Świdrygielle , byłemu wielkiemu księciu, szukającemu gruntu na Wołyniu, obiecano jako rekompensatę ziemię chełmską. Tymczasem roszczący sobie prawa do ojcowizny Michał Zygmuntowicz udał się do książąt mazowieckich, toczących spór o Podlasie. Przekazane księciu Januszowi I jeszcze przez Jagiełłę grody: Drohiczyn, Mielnik, Bielsk i Suraż – praktycznie nigdy nie weszły w skład dzielnicy mazowieckiej. Dopiero po śmierci Zygmunta Kiejstutowicza zajęli je, nie bez poparcia ze strony Korony, krewni księcia Janusza, wnuk Bolesław IV i bratanek Władysław I. Próby odzyskania tych ziem na zwołanym w Parczewie w 1441 roku zjeździe panów polskich i litewskich nie przyniosły rezultatów, dlatego, po następnych dwóch latach zatargów, postanowiono problem ów rozwiązać siłą.
W tym czasie Kazimierz wykazał się dużym sprytem politycznym. Świdrygielle oddał w zarząd Wołyń i litewską część Podola, neutralizując tym samym polskie pretensje do wspomnianych ziem. Ubezpieczywszy się od południa, w 1444 roku mógł swobodnie wysłać swe wojska na Podlasie i Mazowsze. Książęta mazowieccy nie byli w stanie stawić im skutecznego oporu, więc jeszcze tego samego roku, na zjeździe piotrkowskim, doszło do kompromisu. Książę Bolesław, korzystając z pośrednictwa obecnych posłów polskich, oddał Jagiellończykowi swe podlaskie nabytki w zamian za odszkodowanie w wysokości 6000 kóp groszy czeskich. Ugoda podlaska przekreśliła dodatkowo zabiegi Michała Kiejstutowicza o odzyskanie ojcowizny.
Niepomyślnym posunięciem Kazimierza było natomiast przyznanie, pod presją ,,współrządzących” możnych bojarów, księstwa kijowskiego wnukowi Olgierda, księciu Olelkowi Włodzimierzowiczowi na ,,kniażenje”. Miało to na celu osłabić istniejący separatyzm kijowski, a tymczasem negatywnie wpłynęło na proces centralizacji Litwy; z tego bowiem ośrodka nieustannie wychodziły spiski oraz intrygi skierowane w stronę Jagiellończyka. Należy bowiem wspomnieć, że młody władca od początku zmuszony był do dużej ostrożności w kontaktach nawet z najbliższym otoczeniem.
Jak twierdzą kronikarze, Kazimierz siedmiokrotnie uszedł śmierci z rąk nastających na jego życie zamachowców. Być może te doświadczenia nauczyły go dystansu wobec ludzi, a tym samym możliwości manipulowania nimi. Potrafił on nie tylko zjednywać sobie przyjaciół (stronników), ale również neutralizować wrogie wobec niego zachowania. Udawało mu się to głównie dzięki rozdawnictwu ziem i urzędów. Zyskując grupę oddanych mu osób mógł wzmocnić swą pozycję i w przyszłości uniezależnić się od wtrzymujących ster jego rządów bojarów.
Jeżeli chodzi o politykę zagraniczną, panowie rządzący na Litwie w pierwszych latach po przybyciu Kazimierza próbowali prowadzić ją podobnie jak poprzednicy Jagiellończyka. Starali się utrzymywać poprawne stosunki z Zakonem Krzyżackim w Prusach, odnowili Witoldowe traktaty z republikami Nowogrodu Wielkiego i Pskowa, usiłowali jego wzorem interweniować w wewnętrzne sprawy Tatarszczyzny, przyczyniając się w ten sposób do wyodrębnienia się osobnego chanatu na Krymie. 8 lipca 1442 roku Litwa podpisała sojusz z hospodarem mołdawskim Eliaszem , skierowany przeciw wszystkim nieprzyjaciołom, z wyjątkiem króla polskiego i chana tatarskiego .Rywalizacja z Moskwą o Wiaźmę spowodowała wyprawę zbrojną na wschód (1444-1445), w której wojska litewskie odniosły szereg sukcesów-pod Kozielskiem, Wiereją, Kaługą i Możajskiem.
Nie udało się jednak Kazimierzowi zalegalizować objęcia przez siebie litewskiego tronu. Pertraktacje z Władysławem nie przyniosły pozytywnych rezultatów. Król polsko - węgierski nie uznał usamodzielnienia i uniezależnienia się brata na Litwie. Co więcej - podburzany przez Oleśnickiego i jego koterię - zamierzał wszcząć przeciw Kazimierzowi nieprzyjazne kroki, myśląc wręcz o podziale Litwy między kilku władców , aby, jak wyrazi się później Jan Długosz, ,,w ten sposób rozdrobnionej i sił pozbawionej przytrzeć buty” Reasumując, początki rządów Kazimierza Jagiellończyka na Litwie nie były łatwe. Nieustannie musiał on łamać opór opozycji i zjednywać sobie stronników poprzez rozdawnictwo ziem i urzędów, a przy tym zmagać się z grożącym mu fizycznym niebezpieczeństwem. Sterowany przez potężnego Jana Gasztołda nie mógł również realizować się jako władca samodzielny. Mimo to jednak od czasu jego pobytu na Litwie nastąpiła wewnętrzna stabilizacja kraju, a także umocnienie pozycji Litwy na zewnątrz dzięki korzystnej polityce zagranicznej. Twarda walka Jagiellończyka o utrzymanie się u władzy zaowocowała w doświadczenia, które zaprocentowały w ciągu całego jego późniejszego panowania.




BIBLIOGRAFIA
K.Baczkowski: Wielka historia Polski. Kraków 1999.
M. Bogucka: Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy. Warszawa 1981. Państwowy Instytut Wydawniczy.
L. Kolankowski: Polska Jagiellonów. Olsztyn 1991. Oficyna Warmińska.
H. Łowmiański: Polityka Jagiellonów. Poznań 1999. Wydawnictwo Poznań

Opracowała: Anna Prus
Wyświetleń: 839


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.