Według R. Więckowskiego „czytanie polega na rozpoznawaniu drukowanych lub pisanych symboli służących jako bodziec do przywołania znaczeń nagromadzonych dzięki wcześniejszym doświadczeniom życiowym i tworzeniu nowych znaczeń droga manipulacji pojęciami, które czytelnikowi są już znane”.

Zasadniczym elementem kształtowania umiejętności czytania na etapie edukacji wczesnoszkolnej jest nabycie przez dziecko umiejętności czytania ze zrozumieniem. Do tego najważniejszego poziomu kompetencji prowadzi złożony proces celowych oddziaływań nauczyciela. Jednakże, aby osiągnąć ten cel dziecko musi znać poszczególne znaki języka pisanego – litery.

Przy nauce czytania zaangażowane są zmysły wzroku, słuchu i ruchowy aparat mowy.

W celu nabycia umiejętności czytania przez dziecko, stosuje się odpowiednie metody nauki czytania.

Według K. Kamińskiej metody w nauce czytania to pewien zespół teoretycznie uzasadnionych działań, zmierzających tak w swoim założeniu, jak praktycznie do zrealizowania określonego celu, którym jest opanowanie umiejętności czytania. W zależności od przebiegu nauki czytania oraz oparcia jej na określonych prawidłowościach ze względu na czynnik fonetyczny, psychologiczny i fizjologiczny
R. Więckowski przyjął następujące kryteria podziału:

1. ze względu na: wartości fonetyczne języka- metody: alfabetyczna, fonetyczna, sylabowa, wyrazowa, zdaniowa;

2. ze względu na: proces psychiczny uczestniczących w toku czytania- metody: syntetyczne, analityczne, analityczno-syntetyczne;

3. ze względu na: udział organów zmysłowych w procesie czytania- metody: słuchowa, wzrokowa, kinestetyczna54

Najczęściej stosowana obecnie klasyfikacja metod nauki czytania obejmuje cztery podstawowe grupy metod początkowej nauki czytania:
o metody syntetyczne;
o metody analityczne;
o metody analityczno- syntetyczne;
o metody globalne;

Każda z wymienionych wyżej grup posiada charakterystyczne dla niej metody szczegółowe.

Metody syntetyczne służą przede wszystkim opanowaniu umiejętności czytania w aspekcie technicznym, czyli osiągnięciu sprawności czytania. Ich istotą jest rozpoczęcie nauki czytania od części, składników wyrazów, tj. dźwięków, sylab czy liter, a następnie przechodzenie od elementu do całości. Jest tych metod kilka. Jedną z nich jest metoda alfabetyczna zwana inaczej metodą sylabizowania. Jednostką podstawową czytania w tej metodzie są nazwy liter zestawione w porządku alfabetycznym. Dzieci poznają nazwy liter a następnie w toku tzw. sylabizowania nabywają stopniowo umiejętność czytania. Zaletą tej metody jest duży nacisk na technikę czytania oraz nauka na pamięć liter alfabetu. Analizując tę metodę można także zauważyć wady takie jak lekceważenie rozumienia tekstu. Poza tym metoda jest trudna i czasochłonna. Inną metodą jest metoda fonetyczna zwana głoskową. Jednostką podstawową tej metody jest głos odpowiadający tej literze, dźwięk wymawiany fonetycznie. Jej twórca, W. Ickelsamer, podkreślał znaczenie analizy fonetycznej wyrazu i naturalnego sposobu artykułowania jego poszczególnych elementów. Uważał, że naukę czytania należy rozpocząć od rozkładu wyrazu na dźwięki, czyli głoski, równocześnie wyjaśniając ich artykulację, a dopiero potem zapoznać dzieci ze znakami tych głosek, czyli literami, by wreszcie przystąpić do czytania wyrazów. Metoda ta może przybrać kierunek analityczny i syntetyczny. Czytanie w metodzie syntetycznej rozpoczyna się od zapoznania dzieci z samogłoskami wymawianymi fonetycznie.

Po poznaniu głosek oraz kształtu wymowy wszystkich liter i głosek następowało przejście do czynności składania poszczególnych dźwięków w sylaby. Kierunek analityczny przyjmuje za punkt wyjścia mowę, konkretnie ćwiczenia związane z rozkładaniem wyrazów na dźwięki.

Zaletą tej metody jest to, iż opiera się na realnych składnikach fonetycznego zasobu słów, usuwa trudności przekształcania brzmienia nazw liter na ich fonetyczne odpowiedniki, przyspiesza tempo nauki czytania, szybsze opanowanie ortografii.

Wady tej metody to trudność składania liter z dźwięków wyodrębnionych, brzmiących inaczej niż w obrębie wymawianego słowa, jest uciążliwa, zniechęca do nauki czytania , nie sprzyja psychicznemu rozwojowi, nie stymuluje aktywności czytelniczej, dzieci nie rozumieją tego co czytają.

Kolejną metodą jest metoda sylabowa zwana zgłoskową. Nauka czytania w tej metodzie przebiegała w kilku fazach: od poznania zgłosek samogłoskowych: a, e, i, o, u, y, poprzez zgłoski złożone z dźwięku spółgłoskowego i samogłoskowego, np.: „ma”, „me”, „mi”, „mo”, do poznania zgłosek w których samogłoska wyprzedzała spółgłoskę: ul, om, am. Opanowanie nauki czytania metodą sylabową kończyło nabycie umiejętności samorzutnego wyodrębniania ze zgłosek pojedynczych liter przez powtarzanie wyróżnionej litery w szeregu zgłosek typu: „dar”, „dor”, „das”.

Zaletą tej metody jest to, że przezwyciężyła trudności występujące w metodzie dźwiękowej uczy czytania i pisania samogłosek, spółgłosek w połączeniu z poznanymi samogłoskami.

Wadą tej metody jest to, iż jest ona czasochłonna, długa, mało interesująca dzieci, uczy rozpoznania elementów, a nie całości wyrazów tzw. mechaniczne nauczanie.
Odrębną grupę stanowią metody analityczne. Metody te charakteryzuje prezentowanie w nauce czytania jednostek językowych mających określone znaczenie, takich jak wyrazy, części zdania i zdania. Istotą metod analitycznych jest połączenie analizy słuchowej z analizą wzrokową. Do metod tych należą metoda wyrazowa i zdaniowa. Metoda wyrazowa polega na zaznajomieniu słuchowym dziecka z brzmieniem wyrazów, następnie przeprowadzenie ich analizy z wyodrębnieniem sylaby, litery. Zaletą tej metody jest to, iż punkt ciężkości przesunięty jest na znaczeniową funkcję czytania, dzieci mają rozumieć sens przeczytanego tekstu. Wadą tej metody jest to, że pomija się technikę czytania, dzieci odgadują, odczytują niedokładnie napisane wyrazy, obciążają pamięć. W metodzie zdaniowej zdanie w przeciwieństwie do wyrazu, stanowiło jednostkę wyrazową tworzącą logiczną całość. Jako jednostka podstawowa występuje zdanie w znanym dzieciom tekście, potem wyodrębnianie fonetycznie poszczególnych wyrazów, które dzieci utrwalają w pamięci jako „obrazy graficzne”, wyszukiwanie ich w tekście.

Zaletą te metody jest to, iż równocześnie z czytaniem następuje pisanie. Uczeń pisze według wzoru wyrazy, powtarza ich pisownie aż do wyuczenia się.

Wadą tej metody jest „czytanie z pamięci”, pomija się technikę czytania, dzieci czytają niedokładnie.

Inną grupę metod stosowanych w nauce czytania stanowią metody analityczno-syntetyczne. Metody te są uznawane za najbardziej skuteczne, gdyż z jednej strony zapewniają poznanie znaków graficznych języka polskiego, z drugiej- równoczesne rozumienie czytanego tekstu. Punktem wyjścia metod analityczno-syntetycznych jest wyraz lub zdanie. Za pomocą analizy słuchowej lub wzrokowej następuje przejście od zdania do wyrazu lub od wyrazu do elementu jakim może być zgłoska, głoska, litera. Z wyrazów lub zdań najpierw słuchowo wyodrębnia się odpowiednie głoski, potem cząstkowo samogłoski, później spółgłoski. Wzrokowo wydziela się odpowiednie zapisy głosek (litery).

W chwili opanowania umiejętności analizy słuchowej i wzrokowej dokonuje się identyfikacja głoski- litery, czyli poprawne dekodowanie znaku, później następuje powrót do syntezy, która ułatwia zrozumienie treści poprzez rozszyfrowanie znaczenia wyrazów, a potem zdań.

Wyróżnia się trzy odmiany metod analityczno-syntetycznych:
o charakterze wzrokowym;
o charakterze fonetycznym;
o charakterze funkcjonalnym.

W metodzie analityczno-syntetycznej o charakterze wzrokowym podstawą analizy jest wyraz spostrzegany wzrokowo. Następnie z zapisu graficznego wyrazu zostaje wyodrębniony określony znak graficzny w postaci litery, a danej literze przyporządkowuje się odpowiadający jej obraz dźwiękowy.

W metodzie analityczno-syntetycznej o charakterze fonetycznym podstawą analizy jest budowa dźwiękowa wyrazów. Poznanie struktury dźwiękowej wyrazu wyprzedza poznanie symboli graficznych. W początkowym etapie następuje rozpoznanie słuchowe wyrazu, później wyodrębnienie w niej kolejnych głosek. Każdej głosce zostaje przyporządkowany kolorowy kartonik zamiast symbolu litery. Dopiero po pewnym czasie kolorowy schemat wyrazu jest stopniowo zastępowany symbolami literowymi.

W metodzie analityczno-syntetycznej o charakterze funkcjonalnym wykorzystuje się metody analityczno syntetyczne o charakterze wzrokowym oraz metody analityczno-syntetyczne o charakterze fonetycznym, także fragmentarycznie metody globalne. Integracja elementów różnych metod spowodowała, że analiza jest dokonywana, poczynając od wyrazu, przez sylabę, do litery lub głoski, a synteza - w odwrotnej kolejności: od litery do głoski, przez sylabę, do wyrazu.

Wśród metod wyróżnia się także metodę globalną. Punktem wyjścia tej metody jest zdanie, część zdania albo wyraz, które dzieci poznają jako „obraz graficzny”. W tej metodzie wychodzi się od pojęcia konkretnego, zrozumiałego dla dziecka i budzącego jego zainteresowanie. W nauce czytania dzieci oddzielają wyrazy fonetyczne, poznają
i utrwalają sobie w pamięci odpowiadające im kształty graficzne. W analizie stosowanej przy tej metodzie chodzi o uchwycenie charakterystycznych cech rozpoznawczych, a nie badanie budowy literowo-głoskowej. Dzieci poznają elementy literowe przede wszystkim poprzez zestawienie i porównywanie dwu lub kilku wyrazów oraz wyodrębnienie z nich powtarzających się liter, a także wyszukiwanie tych liter w innych wyrazach, a nie przez monograficzną analizę nowego wyrazu na jego elementy składniowe.

Według R. Więckowskiego wśród wielu cech tzw. dobrego czytania można wyróżnić następujące: płynność, poprawność, biegłość i wyrazistość (ekspresyjność).

Płynność polega na czytaniu całoścowym, bez literowania, głoskowania, rozdzielania wyrazów na sylaby, łączne czytanie z wyrazem następnym, np. „w szkole”, „z kotem” itp.

Poprawność oznacza staranne i dokładne wymawiane wszystkich głosek, bez opuszczania i przekręcania liter, sylab czy wyrazów w zdaniu oraz bez zbytecznego dodawania głosek, sylab czy wyrazów, ze zwróceniem uwagi na znaki przestankowe.

Biegłość to indywidualne tempo czytania opowiadające tempu mowy ustnej, umożliwiające słuchającemu i czytającemu uchwycić sens, z polem czytania rozszerzonym na tyle, żeby przeczytać następny wyraz zanim głośno się go wypowie.

Wyrazistość jest cechą czytania właściwa przede wszystkim czytaniu głośnemu: „czytanie z uczuciem”, z zachowaniem pauz gramatycznych (znaki przestankowe), logicznych (akcentowanie poszczególnych wyrazów i ich związków), czytanie z naturalną intonacją, bez wykrzykiwania, właściwe modelowanie głosu z uwypukleniem uczuć, właściwe tempo i rytm.

Czytanie wyraziste charakteryzuje się świadomością, iż w słowie pisanym zawarte są myśli i uczucia, które można uzewnętrznić za pomocą słowa i gestu. Wyrazistość czytania możliwa jest wtedy gdy dziecko osiągnie poprawność, płynność i biegłość czytania, a to świadczyć będzie o zrozumieniu przeczytanego tekstu.

Jednym z obszarów języka polskiego jest także rozwój gramatycznej strony języka dziecka w młodszym wieku szkolnym. Lekcje języka polskiego, nauka gramatyki zmieniają postawę dziecka wobec języka, sprawiają, że zaczyna ono zwracać uwagę nie tylko na treść, ale także na formę wypowiedzi. Odbywa się to stopniowo, pod wpływem umiejętności zorganizowanych i wplecionych w naturalny proces komunikowania się ćwiczeń gramatycznych.

Treści gramatyczne przewidziane do realizacji w klasach początkowych obejmują głównie działy nauki o języku: fonetykę, słowotwórstwo, naukę o częściach mowy, fleksję, składnie.

Zakres fonetyki obejmuje poznawanie i wyróżnianie przez uczniów głoski, litery, sylaby, samogłoski, spółgłoski. Słowotwórstwo natomiast obejmuje grupowanie wyrazów pokrewnych, dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, poprawne łączenie wyrazów w związki frazeologiczne. Nauka o częściach mowy dotyczy wprowadzania pojęć
i wyróżniania na podstawie kryterium znaczeniowego rzeczownika, czasownika, przymiotnika, przysłówka, liczebnika, przyimka, spójnika.

Wyświetleń: 10120