Katalog

Anna Arciszewska, 2011-06-26
Frysztak

Język angielski, Referaty

Motywacja i jej rola w procesie uczenia się języka obcego w gimnazjum

- n +

Uczniowie podejmujący naukę w gimnazjum zaczynają nowy etap
w swoim życiu, stawiający przed nimi nowe zadania, wymagający od nich świadomej, połączonej z sumienną pracą, aktywności. W procesie dydaktycznym aktywność ta, w dużej mierze zależy od motywacji. Motywacja jest nieodzownym składnikiem każdego procesu edukacyjnego.

Ważność motywacji powinna być uwzględniana od samego początku nauki szkolnej, gdyż ma ona decydujący wpływ na przebieg nauki i efektywne zdobywanie wiedzy. Stąd nietrudno zauważyć jak istotną wartość ma motywacja w procesie przyswajania języka obcego, szczególnie na tym etapie nauki szkolnej. Uczniowie szkoły podstawowej potrzeby komunikacyjne zaspokajają w języku ojczystym. Możliwość posługiwania się językiem obcym stawiają oni w bardzo odległej perspektywie czasowej. Natomiast w szkole gimnazjalnej aspekt ten wygląda już zupełnie inaczej. Rozwój motywacji nierozerwalnie wiąże się z faktem ukierunkowywania procesów poznawczych uczniów. Należy to czynić tak, aby umożliwić uczniom przejawianie własnej aktywności, dążyć do rozwoju ich samodzielności w myśleniu, zdobywaniu i poszerzaniu wiedzy, zapamiętywaniu materiału i w działaniu.
Istota motywacji
Uczniowie rozpoczynający naukę szkolną lubią się uczyć i robią to chętnie. Wykonują wszelkie czynności szkolne bez zwłoki i z dużym zaangażowaniem, upominają się o zadania domowe, a entuzjazm każdego dnia nauki szkolnej łączy się z motywacją nauczenia się czegoś nowego. Z czasem zmienia się ich podejście do nauki szkolnej. Na motywację zaczynają wpływać też inne czynniki, które nadają procesowi uczenia się nieco odmienny sens. Za główny bodziec do nauki szkolnej uczniów gimnazjum uważa się budzące się zainteresowania określonymi dziedzinami wiedzy, które czynią uczniów świadomymi możliwości pogłębienia swojej wiedzy w zakresie interesujących ich dziedzin poprzez uczenie się. Te poznawcze zainteresowania wraz z czynnikami ambicjonalnymi (charakterystyczną dla tego okresu chęcią bycia „dobrym uczniem", pragnieniem zajęcia określonej pozycji w klasie, dążeniem do zaspokojenia oczekiwań rodziców itp.), składają się na motywację uczniów gimnazjum do nauki szkolnej.
Silnie kształtująca się osobowość uczniów w tym okresie stwarza warunki do rozwoju motywacji innego typu. Fundamentalną rolę w jej rozwoju odgrywają pobudki społeczne. Przejawiają się one już u uczniów wstępujących w mury szkolne. Motywy społeczne, związane z różnymi postawami uczniów osiągają swoje apogeum w starszych klasach szkoły podstawowej i w gimnazjum oraz w następnych etapach edukacji. Są silnie ukształtowane przez otaczającą rzeczywistość społeczną, klasową, szkolną, rówieśniczą. Należy wspomnieć, że istnieje jeszcze szeroki wachlarz innych motywów uczenia się, które powinny być uważnie kontrolowane i w racjonalny sposób wykorzystywane, ponieważ mogą mieć niejednokrotnie negatywny wpływ na ustosunkowanie się ucznia do procesu uczenia się:

- motyw ambicjonalny może być zarówno skuteczny, jak i szkodliwy. Pobudki ambicjonalne, które są zgodne z realnymi możliwościami ucznia, nie wchodzą w konflikt
z ambicjami innych osób, a ponadto zawierają pierwiastek społeczny i twórczy, mogą okazać się pożyteczną siłą napędową uczenia się. Z kolei te motywy ambicjonalne, które są sprzeczne ze społecznymi celami szkolnymi, mogą wykształcić w uczniach postawy aspołeczne.

- potrzeba „bezinteresownej" wiedzy. Uczniowie motywowani pragnieniem ‘wiedzy dla wiedzy' czerpią duże zadowolenie z samej czynności uczenia się.. Również i w tym przypadku istnieje niebezpieczeństwo skrajnej postawy wobec przyswajanej wiedzy. Uczniowie przejawiający taką postawę egoistycznie strzegą swojej wiedzy tylko na własny użytek. Podobnie jak motyw ambicjonalny, motyw „bezinteresownej" wiedzy jest pożyteczny dla uczniów pod jednym warunkiem. Musi wzbudzać w nich świadomość, że zdobywaną wiedzę będą mogli wykorzystać społecznie i twórczo.

- współzawodnictwo jest potężnym motorem uczenia się, źródłem ogromnego zapału do nauki szkolnej. Może stanowić pozytywny bodziec motywujący, ale jednocześnie istnieją pewne jego zagrożenia. Należy tu podkreślić możliwość powstawania antagonizmów kształtujących niepożądane postawy koleżeńskie, możliwość hamowania rozwoju zainteresowań, zaznaczając również krótkotrwałe efekty uczenia się.

- lęk, który w procesie edukacyjnym może przybierać wieloraką postać, np.: lęk przed naganą, przed złą oceną, przed złą opinią. Z drugiej strony lęk, jako pochodna strachu wpisany jest we wrodzoną naturę człowieka, stanowiąc bardzo istotne narzędzie samozachowawcze.

Motywacja do nauki języka obcego
Motywacja jest zjawiskiem bardzo skomplikowanym, wymagającym spojrzenia z wielu punktów widzenia i dobrej znajomości jej cech wyróżniających. Jedną z istotnych cech motywacji jest jej struktura, którą stanowi wiele pojedynczych, przenikających się motywów, wynikających z potrzeb uczącego się języka obcego. Uczący się języka obcego dąży do zaspokojenia następujących potrzeb:

- komunikacyjnych (potrzeby porozumiewania się)

- poznawczych (potrzeby dowiedzenia się czegoś nowego)

- estetycznych (doznania różnych pozytywnych emocji)

Do różnorodnych motywów uczenia się języka obcego w warunkach szkolnych zalicza się następujące :

- motyw bezpieczeństwa, charakterystyczny dla uczniów z niską samooceną;

- motyw zyskania uznania, u rodziców, nauczycieli, kolegów;

- motyw poznawczy, wyróżniający się chęcią przyswojenia języka i zdobycia wiedzy o życiu osób posługujących się danym językiem jako ojczystym;

- motyw integracyjny, charakterystyczny dla uczniów zafascynowanych językiem i jego kulturą;

- motyw instrumentalny, związany z wymiernymi korzyściami płynącymi ze znajomości języka;

- motyw osiągnięć, przejawiający się dążeniem do osiągnięcia sukcesu;
Kolejną cechą motywacji jest jej zmienność, która jest zjawiskiem normalnym. Dużą rolę w tym aspekcie odgrywa rozwój biologiczny, umysłowy i społeczny. Podatność na zmiany przejawia również motywacja w uczeniu się języka obcego, której wyznacznikami są właściwości wiekowe uczniów i poziom ich zaawansowania językowego. Zabawa w wieku przedszkolnym, nauka pojmowana jako zamierzone uczenie się w młodszym i starszym wieku szkolnym decydują o zmianach w strukturze motywacji do nauki języka obcego. Motywy zabawowe wypierane z czasem przez motywy ambicjonalne, komunikatywne i społeczno-poznawcze zmieniające się z wiekiem, przesuwają ważność samego procesu uczenia się na jego rezultaty. Naukę skoncentrowaną na poznawaniu języka zastępuje uczenie się skupione na aspekcie praktycznym w postaci spontanicznego posługiwania się przyswojonym językiem.
Ze zmiennością motywacji związana jest również jej intensywność, której poziom jest zależny od oddziaływania na psychikę ucznia szeregu czynników: psychologicznych, dydaktycznych i środowiskowych. Najważniejszy wpływ na motywację przypisuje się czynnikom dydaktycznym.

Intensywność motywacji determinuje również wiek uczniów. Wysoki poziom motywacji u uczniów w młodszym wieku szkolnym znacznie obniża się w okresie ich dojrzewania. Podobnie czas trwania nauki języka obcego i związana z nim zmienność ważności motywów mają duży wpływ na poziom intensywności motywacji.

Najważniejsze typologie motywacji często są przedstawione w postaci opozycyjnych względem siebie par. Główny podział motywacji obejmuje motywację pierwotną i wtórną. Motywacja pierwotna (prymarna) wynika z instynktownej potrzeby komunikowania się
w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Ten rodzaj motywacji łączony jest
z procesem przyswajania języka ojczystego lub języka drugiego, tj. przyswajanego już
w środowisku dwujęzycznym, emigrantów. Natomiast szkolna nauka języka obcego wiąże się bardziej z motywacją wtórną, zwaną również sekundarną. Jest ona słabsza od pierwotnej, ponieważ uczący się zaspokajają swoje podstawowe potrzeby komunikacyjne posługując się językiem ojczystym.
U podstaw motywacji wyjściowych, pierwotnej i wtórnej, leżą uczucia i emocje pozytywne, np. radość, satysfakcja, i negatywne - strach, niechęć lub obawa. Odzwierciedleniem tych uczuć są odpowiednie typy motywacji: pozytywna i negatywna.

W obrębie motywacji pozytywnej, ściśle związanej z występowaniem nagrody, można dokonać dalszego podziału. W związku z korzyściami, które gratyfikują osiągnięcia językowe ucznia, wyróżnia się motywację integrującą i instrumentalną. Motywacja integrująca skłania ucznia do fascynacji kulturą społeczności posługującej się danym językiem, jak również do postrzegania w poznawaniu języka obcego możliwości poszerzania własnych horyzontów. W motywacji instrumentalnej nauka języka obcego staje się tylko instrumentem do osiągnięcia innych celów (pokazanie się z lepszej strony, świadectwo z wyróżnieniem, podróż).

Wyróżnia się też motywację wewnętrzną i zewnętrzną. Istotne motywy pierwszej to: zainteresowanie szkołą i nauką szkolną w ogóle, odczuwanie wewnętrznej, bezinteresownej potrzeby zdobywania wiedzy, odczuwanie wewnętrznej, bezinteresownej potrzeby uczenia się języków obcych, plany, aspiracje i dążenia życiowe, przekonanie o przydatności przyswajanego języka, fascynacja krajem, jego narodem i kulturą, satysfakcja z osiąganych wyników.

Natomiast motywy zewnętrzne to: osoba nauczyciela, organizacja procesu nauczania, oceny szkolne, wyróżnienia, środowisko szkolne, warunki rodzinne ucznia, środki masowego przekazu.

Proces zdobywania znajomości języka obcego jest szczególnie złożony i wymagający czasu. Należy pamiętać, że poznanie języka obcego to nie tylko znajomość słownictwa i struktur gramatycznych, ale przede wszystkim nabycie umiejętności wykorzystania tej wiedzy poprzez zdobywanie i doskonalenie sprawności komunikacyjnych w zakresie poznawanego języka obcego.
Dlatego też, oprócz trudu, cierpliwości i systematycznej pracy, istnieje konieczność wzajemnego współdziałania osób mogących mieć istotny wpływ na poziom motywacji w przyswojenie języka obcego przez uczniów.
Czynniki mające bezpośredni wpływ na poziom motywacji do nauki języka obcego:
Czynniki po stronie nauczyciela języka obcego:
osobowość nauczyciela, umiejętności dydaktyczne, sposób oceniania, wiedza z zakresu pedagogiki i psychologii, indywidualne i życzliwe podejście do uczniów, umiejętność dostosowania tempa nauczania do możliwości uczących się.
Czynniki po stronie ucznia:
wiek, potrzeby poznawcze, dotychczasowe sukcesy i porażki, podejście do języka obcego
i innej kultury, zainteresowania, temperament, otwartość na nowe doświadczenia, poziom samooceny, podatność na wpływ otoczenia.
Czynniki środowiskowe:
- rodzina: ogólne wymagania i oczekiwania rodziców, podejście do procesu uczenia się języka obcego przez dziecko, postawa wobec tradycji i kultury krajów obcojęzycznych
i wobec rodzimych użytkowników danego języka obcego.
- rówieśnicy: relacje w grupie, poziom grupy w nauce języka, stosunek grupy do uczenia się języka obcego, poziom motywacji w grupie.

Czynności nauczyciela wpływające na poziom motywacji uczniów do uczenia się języka obcego:
1. Dbałość o stałe podtrzymywanie motywacji u uczniów. Zmienność poziomu motywacji do nauki języka obcego jest naturalna. Najczęściej na samym początku nauki motywacja jest najwyższa. Z czasem motywacja może ulec osłabieniu. Ważne jest aby uczeń był nieustannie informowany o czynionych postępach i znał możliwości praktycznego wykorzystania zdobytej przez siebie wiedzy.
2. Uświadamianie i konkretyzacja celów uczenia się. Aspekt ten ma istotne znaczenie
w procesie dydaktycznym języka obcego, w którym określenie konkretnych celów działa motywująco na proces poznawania języka obcego, a umiejętność określenia kolejnych zrealizowanych celów pozwala samym uczniom określić swoje mocniejsze i słabsze strony. Poziom świadomości uczniów nie pozwala im jeszcze na samodzielne sprecyzowanie swoich przyszłych potrzeb językowych. Z tego powodu nauczyciel języka obcego spełnia ważną rolę w budowaniu trwałego fundamentu dla motywacji do przyswajania języka obcego. Godna polecenia jest personalizacja i indywidualizacja celów poprzez odwoływanie się do aktualnych zainteresowań i potrzeb uczniów, np. muzyka, film, teatr, telewizja, sport, turystyka, wybitne osobistości, zagadnienia współczesnego świata, itp. Warto również sięgać po motywy pobudzające uczniów do uczenia się języka obcego takie jak: turystyka zagraniczna, wykorzystanie języka obcego w przyszłej pracy zawodowej, oglądanie filmów w wersji obcojęzycznej, czytanie w oryginale literatury, rozumienie obcojęzycznych piosenek, korespondencja, itp. Ponadto, konkretyzując cele, nie należy zapominać o indywidualizacji. Zawsze trzeba mieć na uwadze stopień możliwości osiągnięcia wyznaczonych celów przez poszczególnych uczniów.
3. Rozwijanie zainteresowania językowego u uczniów. Najważniejszą rolę odgrywa tutaj ciekawość, zainteresowanie i spontaniczność uczniów. Czynniki te decydują
o wysokiej motywacji wewnętrznej, która jest najsilniejsza i nie ulega napotykanym trudnościom.
4. Przekazywanie informacji kulturoznawczych i kształtowanie u uczniów zainteresowania kulturą obcojęzyczną. Wnikliwie i ciekawie przedstawione informacje o charakterze kulturoznawczym, zawierające elementy historii, geografii
i literatury danego społeczeństwa, aktywizują procesy poznawcze uczniów, motywując ich do uczenia się języka i pogłębiania wiedzy kulturoznawczej.
Oprócz motywacyjnych wartości informacji kulturoznawczych są one również fundamentem wykształcenia się pozytywnych postaw uczniowskich względem przyswajanego języka, które nierzadko wynikają z pewnych istniejących pozytywnych lub negatywnych stereotypów względem społeczności posługującej się językiem docelowym uczniów. Z tego też powodu zalecane jest trafne rozpoznanie poglądów
i nastawień uczniów wobec języka i kultury, a w przypadku wykrycia negatywnych stereotypów umiejętne i szybkie ich zniwelowanie, gdyż są one prymarnym czynnikiem hamującym aktywność językową uczniów.
5. Stosowanie pozytywnych wzmocnień - nagroda i pochwała. Nagroda powinna służyć uczniom jako merytoryczna informacja zwrotna i bodziec do dalszej pracy dydaktycznej. Ważnym aspektem nagradzania jest przedstawienie systemu nagród jako potwierdzenia znaczących i cennych osiągnięć, a nie jako cel uczenia się. Skuteczna nagroda w postaci pochwały ustnej lub pisemnej czy w postaci oceny szkolnej powinna wyrażać uznanie dla pracy ucznia i kierować uwagę na włożony wysiłek i osiągnięcia. Dzięki temu uczniowie postrzegają sukces jako pochodną swoich działań i rezultat systematycznej pracy własnej.

6. Niwelowanie barier psychologicznych i lęku przed porażką. Do głównych czynników, które mogą znacznie obniżać motywację należą: wstyd związany z wypowiadaniem się
w języku obcym, bycie obserwowanym i ocenianym przez innych, negatywne nastawienie
i napięcie emocjonalne związane z zakładaną przez ucznia porażką, niski poziom samooceny. Wymienione czynniki niekorzystnie wpływają na płynność wypowiedzi uczniów, zaburzają sposób myślenia i rozumienia podejmowanego tematu. Dlatego jednym z najistotniejszych warunków przełamywania barier psychologicznych występujących w zespole klasowym jest zapewnienie przyjaznej atmosfery i komfortu psychicznego w procesie lekcyjnym.

Czynności uczniów wpływające na poziom motywacji do uczenia się języka obcego:

1. Uczenie się języka z nastawieniem na zdobywanie i poszerzanie wiedzy z języka obcego
2. Dobrowolne i świadome wyznaczanie celów, szukanie wyzwań i podejmowanie działań.
3. Wytrwałość, systematyczność i wytrzymałość w realizacji celów i działań.
4. Wzmożenie swoich wysiłków w sytuacji napotkania przeszkód i trudności.

Czynności rodziców wpływające na poziom motywacji uczniów do uczenia się języka obcego:


1. Rodzice mogą motywować swoje dzieci, a tym samym pomagać im w nauce języka obcego, nawet jeśli znają język w stopniu podstawowym i w praktyce uczą się razem ze swoimi dziećmi.

2. Angażowanie się rodziców we wspólną naukę języka obcego ze swoimi dziećmi sprawia, że język obcy staje się częścią życia rodzinnego. Ponadto, rodzice mogą wprowadzić do życia rodzinnego elementy obcej kultury. Tym samym, rodzice mogą mieć znaczący wpływ na ogólne nastawienie uczniów do nauki języków obcych i obcych kultur. Warto tu przypomnieć, że większość życiowych poglądów kształtuje się w wieku szkolnym.

3. Dzieci muszą czuć, że robią postępy. Potrzebują ciągłej zachęty, a także pochwał, gdy robią coś dobrze. Wynika to z naturalnego faktu, że każdy sukces motywuje.

Powyższą publikację opracowano w oparciu o następującą literaturę:
L. Niebrzydowski, „Wpływ motywacji na uczenie się", W-wa 1987.
E. Lipińska, „Język ojczysty, język obcy, język drugi", Kraków 2003.
M. Szałek, „Sposoby podnoszenia motywacji na lekcjach języka obcego", Poznań 1992.
H. Komorowska, „Metodyka nauczania języków obcych", W-wa 1999.
M. Szałek, „Sposoby podnoszenia motywacji na lekcjach języka obcego”.

Wyświetleń: 2441


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.