„BOGACTWO I RÓŻNORODNOŚĆ SZTUKI NAGROBKOWEJ”
Scenariusz interdyscyplinarnych zajęć plenerowych
(wykorzystujących treści programowe z zakresu historii, plastyki,
języka polskiego, religii, informatyki oraz ścieżki edukacja regionalna
– dziedzictwo kulturowe w regionie)
przeprowadzonych na terenie cmentarza komunalnego
przy ulicy Lipowej w Lublinie

Wprowadzenie:
Tematyka regionalna pojawia się w gimnazjum na wielu przedmiotach, m. in. na języku polskim, historii czy plastyce. W zreformowanej szkole została włączona do programu kształcenia w postaci ścieżki międzyprzedmiotowej – edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie. W realizacji ścieżek bardzo istotna jest korelacja wielu przedmiotów, aby uczeń nie zdobywał tylko fragmentarycznej wiedzy o pojedynczych zjawiskach, ale mógł poznać i zrozumieć holistycznie otaczającą go rzeczywistość.
Aby wzbudzić zainteresowanie i zaangażowanie uczniów nauczyciel powinien tak pokierować procesem dydaktycznym, aby sam uczeń miał możliwość odkryć walory najbliższej okolicy, bogatą historię i tradycje własnego regionu, naszej „małej ojczyzny”. Nauczyciel ma być jedynie przewodnikiem, który wskaże, jak radzić sobie z nadmiarem informacji, stworzy sytuacje służące przeżywaniu i nabywaniu nowych doświadczeń.
Niniejszy scenariusz zajęć edukacyjnych powstał w ramach realizacji w Gimnazjum nr 11 w Lublinie projektu edukacyjnego przygotowanego przez Dorotę Malec – nauczyciela języka polskiego przy współpracy katechety - p. Krzysztofa Celińskiego oraz nauczyciela historii – p. Marianny Krawczyk. Zajęcia, które zostały przeprowadzone według poniższego scenariusza, obejmowały trzygodzinne zajęcia plenerowe przeprowadzone na terenie cmentarza komunalnego przy ul. Lipowej w Lublinie. Zajęcia te zostały poprzedzone odpowiednim przygotowaniem uczniów zarówno w ramach lekcji przedmiotowych, jak i samodzielnej pracy w domu. Zajęcia plenerowe poprowadził nauczyciel języka polskiego – Dorota Malec.


Cele zajęć zostały sformułowane zgodnie z Podstawa programową dotyczącą realizacji w gimnazjum ścieżki edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie.

cel główny: poznanie bogactwa i różnorodności form sztuki cmentarnej na przykładzie nagrobków cmentarza rzymskokatolickiego, protestancko – augsburskiego i prawosławnego.

cele edukacyjne:
1) Rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą i historią narodową.
2) Kontakt ze środowiskiem lokalnym i regionalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorodnych przynależności człowieka.
3) Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej poprzez rozwój tożsamości regionalnej.
4) Rozwijanie wiedzy o patronie szkoły, historii Polski w powiązaniu z tradycjami regionu.

Projektowi przyświecały także następujące cele wychowawcze:
- świadomość związków z regionem i państwem,
- duma z dokonań najwybitniejszych przedstawicieli swego regionu,
- rozwijanie umiejętności pracy zespołowej, komunikowanie się w zespole z zachowaniem dyscypliny,
- przejawianie tolerancji i szacunku wobec innych wyznań, których ślady odnajdujemy w kulturze naszego narodu,
- wzbogacanie wiedzy o słynnych mieszkańcach własnego regionu i oddanie hołdu zmarłym.

PRZEDMIOT TREŚCI PROGRAMOWE CELE OPERACYJNE
HISTORIA 1. Zagadnienia
- Historia miasta, historia cmentarza jako miejsca przenikania się wielu kultur, narodowości i wyznań,
- poznanie historii powstania i rozbudowy cmentarza w oparciu o istotne wydarzenia z życia miasta,
- poznanie postaci szczególnie zasłużonych dla miasta (wielkich przemysłowców, ludzi nauki, artystów i żołnierzy),

- Postacie
- poznanie sylwetek osób związanych z historią Lublina i ich wielkich dokonań

- Lublin a Rzeczpospolita
- rozumienie wpływu wydarzeń na dzieje lokalne,
- dostrzeganie związków między historią narodową a lokalną,
- dostrzeganie roli lublinian w kształtowaniu wzorowych postaw obywatelskich

2. Kształtowanie wartości:
- budzenie szacunku dla dokonań ludzi związanych z Lublinem,
- oddanie hołdu poległym za ojczyznę,
- rozbudzenie poczucia przynależności narodowej i regionalnej,
- rozwijanie wiedzy o historii regionu, Polski i świata. Uczeń potrafi:
~ opowiedzieć jak przebiegał rozwój miasta, jaką rolę odgrywał cmentarz jako miejsce pochówku, gdzie był pierwotnie umieszczony,
~ wytłumaczyć co spowodowało rozłam kościoła katolickiego oraz w czym przejawiają się różnice pomiędzy wyznaniami protestanckim, prawosławnym i rzymskokatolickim.

~ wymienić osoby ściśle związane z działalnością na rzecz regionu i państwa (słynnych twórców literackich, naukowców, przemysłowców, lekarzy ,np. M. T. Mokrskiego, K. Jaczewskiego, L. Frankowskiego, T. E. Laśkiewicz),

~ stosuje informacje dotyczące życia i działalności słynnych lublinian,

~ sprawnie posługuje się informacjami z historii Polski (wskazując na zasługi polskich żołnierzy poległych w wyniku wydarzeń dziejowych)

~ wskazuje i omawia wydarzenia z historii narodowej, na które miały wpływ postacie pochodzące z regionu Lublina.
JĘZYK POLSKI 1. Zagadnienia:
- człowiek wobec świata
- moja okolica,
- świat wokół mnie – bogactwo sztuki, historii, dziedzictwa regionalnego i narodowego,
- wkład kultury regionu do kultury narodowej
- człowiek wobec przeszłości
- tradycja jako historia żywa,
- pamięć dorobku przeszłych pokoleń fundamentem twórczości współczesnych
2. Kształtowane wartości:
- literatura i sztuka jako dziedzictwo narodowe,
- tolerancja wykładnikiem zgodnego współistnienia,
- poczucie zakorzenienia w kulturze własnego regionu,
3. Pojęcia:
-mała i wielka ojczyzna, kultura i sztuka regionalna
4. Kształcenie językowe:
- cechy gatunkowe literatury funeralnej,
- wypowiedzi mówione i pisane zgodnie z intencją i okolicznościami
- tworzywo literackie a inne dziedziny sztuki.
Uczeń:
~ poznaje wybrane osiągnięcia kultury regionalnej, sylwetki wybitnych twórców i językoznawców związanych z Lubelszczyzną (J. Czechowicz, B. Prus. J. Łobodowski, H. R. Łopaciński)
~ odbiera różne teksty kultury (literatura, elementy sztuki nagrobnej) na poziomie dosłownym i symbolicznym,
~ selekcjonuje informacje ze względu na ich przydatność,
~ umiejętnie korzysta z różnych źródeł informacji: podręczników, wydawnictw popularnonaukowych, słowników, encyklopedii, Internetu, katalogów bibliotecznych, czasopism,
~ dostosowuje środki językowe do intencji wypowiedzi, sytuacji komunikacyjnej, formy wypowiedzi (referuje najistotniejsze informacje)
~ dostrzega związki utworów z biografią twórcy i czasem historycznym,
~ porównuje tworzywo literackie z innymi dziełami sztuki.
PLASTYKA 1. Zagadnienia:
- dzieła sztuki plastycznej (rzeźba, architektura),
- funkcje sztuki (estetyczna, religijna, wspólnotowa, emocjonalna),
- symbolika rzeźby,
- rozpoznawanie stylów Uczeń:
~ poznaje bogactwo sztuki nagrobnej,
~ określa i różnicuje funkcje sztuki ze względu na cel jej powstania,
~ odczytuje symboliczne przesłania emblematów nagrobnych,
~ rozpoznaje styl, który reprezentują poszczególne przykłady rzeźby nagrobnej.
RELIGIA / ETYKA 1. Zagadnienia:
- człowiek jako osoba,
- człowiek wobec śmierci,
- wskazania moralne w religii chrześcijańskiej,
- odmienność i wspólnota w zakresie wyznawanej religii Uczeń:
~ kształtuje refleksyjna postawę wobec człowieka i powinności moralnych,
~ otwiera się na różnorodność kultur w otaczającym świecie,
~ nawiązuje więź z własnym regionem, jego historią i dorobkiem,
INFORMATYKA 1. Zagadnienia:
- wykorzystanie dostępnych programów pakietu MS Office do tworzenia opracowań dotyczących bogactwa sztuki nagrobkowej własnego regionu,
- wykonywanie i skanowanie zdjęć, rysunków,
- wykorzystanie fotografii cyfrowej,
- tworzenie prezentacji w programie Microsoft Office Power Point,
- Internet – jako bogate źródło zdobywania informacji o własnym regionie, jego historii i godnych przedstawicielach.
2. Kształtowane wartości:
– łączenie wiadomości i umiejętności przedmiotowych z umiejętnością posługiwania się technologią informacyjną,
- zbieranie informacji i tworzenie dokumentacji oraz dokonywanie zapisu na nośnikach pamięci,
- świadome zastosowanie zasad korzystania z oprogramowania oraz przestrzegania praw autorskich. Uczeń:
~ potrafi posługiwać się sprzętem komputerowym oraz wykorzystywać poznane, dostępne programy do wykonania prezentacji multimedialnej w programie Microsoft Office Power Point,
~ rozwija umiejętność wyszukiwania i gromadzenia różnych źródeł informacji o swoim regionie.

Formy pracy:
- indywidualna (przygotowanie informacji o życiu i działalności osób zasłużonych dla Lublina),
- grupowa (praca podczas opracowywania zebranych materiałów)
- zbiorowa (zajęcia plenerowe)

Metody pracy: metoda główna - poszukująca
- praca z tekstem,
- analiza dzieła literackiego i plastycznego
- burza mózgów
- ćwiczenia redakcyjne

Materiały pomocnicze:
1) http://www.polskie-cmentarze.pl/Ciekawe-miejsca/Miejsca/Cmentarze-przy-ul.-Lipowej-w-Lublinie
2) http://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarze_przy_ul._Lipowej_w_Lublinie
3)http://www.skozl.lublin.pl/miasto/cmentarz_przy_ulicy_lipowej/cmentarz_przy_ulicy_lipowej3.html
4) http://www.cmentarium.sowa.website.pl/Symbolika/symbolika.html
5) Fortstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
6) Ślósarska J., W świetle symboli, Łódź 1994.

Treści realizowane na lekcjach poprzedzających zajęcia plenerowe:

Podczas lekcji plastyki poprzedzającej zajęcia plenerowe nauczyciel przypomniał sposób rozpoznawania stylów w sztuce na podstawie konstytutywnych cech architektury, rzeźby i malarstwa. Na przykładach omówił zagadnienia związane z :
- architektoniczną budową kaplic grobowych,
- rzeźbą - omówił typy nagrobków (z postacią stojącą, leżącą, siedzącą, typ popiersiowy, nagrobek medalionowy, nagrobek z postacią klęczącą oraz nagrobek dziecięcy).
- epitafiami (zarówno rzeźbiarskimi, jak i malarskimi - inskrypcyjnymi i obrazowymi),
- portretami trumiennymi.

W ramach zajęć z religii także poprzedzających wyjście na cmentarz przy ul. Lipowej katecheta przeprowadził lekcję dotyczącą rozłamu kościoła katolickiego i różnic dzielących poszczególne wyznania (protestanckie, rzymskokatolickie, prawosławne i judaistyczne).

Na lekcjach języka polskiego omawiane były treny Jana Kochanowskiego jako wyraz bólu poety po stracie swego ukochanego dziecka. Analizowaliśmy na przykładach gatunkowe cechy trenu oraz rozmawialiśmy o innych gatunkach funeralnych takich jak np.: elegia, epicedium czy epitafium. Poza tym poznawaliśmy literatów lubelskich, a zwłaszcza skupiliśmy się na twórczości Józefa Czechowicza. Uczniowie mieli samodzielnie wybrać jeden z najpiękniejszych jego wierszy i dokonać analizy i interpretacji.

Podczas zajęć z historii uczniowie wyszukiwali informacje dotyczące powstania miasta i jego rozwoju. Zwracali uwagę na udział mieszkańców Lublina w ważnych wydarzeniach dziejowych oraz poznawali sylwetki zasłużonych dla regionu osób (zarówno społeczników, naukowców, jak i literatów). Wybrane osoby miały przygotować krótkie prezentacje o wybranych postaciach tak, by mogły zaprezentować ich sylwetki podczas zajęć plenerowych.

Przebieg zajęć:

1. Pogadanka z elementami wykładu na temat pojmowania śmierci w przeszłych epokach – wprowadzenie pojęcia „śmierci swojej” (duża śmiertelność ludzi spowodowana głodem, epidemiami, walką – poczucie bliskości końca wypełniające codzienne życie):
- średniowiecze - brak zainteresowania zmarłymi (groby ziemne często bez pomników, po 5 latach miejsca pochówku wykorzystywano do ponownego grzebania zmarłych)
- renesans – bardziej humanistyczne stosunek do ludzkiego ciała – większa popularność grobowców (dowód – grobowce na Wawelu),
- przypomnienie informacji o Janie Kochanowskim, który jako pierwszy bohaterką trenów uczynił niespełna trzyletnią córkę – poświęcił jej aż 19 utworów – przełom na skalę światową – dzieci nie miały zwykle nawet oddzielnych napisów nagrobnych),
- koniec XVII wieku – rewolucja w zakresie obrządków religijnych (rozwój miast – zwłoki chowano w przykościelnych kryptach, co miało zapewnić bliskość Boga),
- oświecenie wprowadziło wiele odkryć, m. in. penicylinę – dostrzeżono przyczyny dużej śmiertelności, zakazano grzebania zwłok w kryptach przykościelnych (wcześniej cmentarze umieszczane były w środku miasta – przy kościołach, aby bliscy nie zapominali o swoich zmarłych i mogli ich częściej odwiedzać). Pierwszym kościołem pozamiejskim w Lublinie był cmentarz znajdujący się nieopodal obecnego kościoła KUL. Został on jednak zlikwidowany, ponieważ znajdował się zbyt blisko obiektów wojskowych. W ten sposób w 1794 roku powstał cmentarz przy ul. Lipowej, na który początkowo przenoszono szczątki z krypt przykościelnych, regularny pochówek zmarłych rozpoczął się dopiero w 1811 roku.
2. Podanie informacji o tworzeniu kolejnych części cmentarza:
- ok. 1825 r. – powstanie części ewangelicko – augsburskiej,
- po roku 1840 – grecko – unickiej (zwana współcześnie jako cmentarz prawosławny),
- w 1915 roku część cmentarza wykorzystano jako cmentarz wojskowy (obecnie znajdują się na nim także nagrobki komunistów, czy działaczy PZPR).

3. Przekazanie informacji na temat trzech kaplic znajdujących się na terenie cmentarza, tj.
- w części rzymskokatolickiej - kaplicy pw. Wszystkich Świętych,
- w części prawosławnej - kaplicy pw. Niewiast Niosących Wonności,
- na cmentarzu wojskowo-komunalnym.

W roku 2005 w części ewangelicko-augsburskiej zostało oddane do użytku pierwsze na Lubelszczyźnie kolumbarium.

4. Przejście alejkami cmentarza:
- odwiedzenie kwater pochówku słynnych lublinian i osób szczególnie zasłużonych dla miasta i kraju w celu oddania hołdu poległym – zapalenie zniczy i uczczenie pamięci,
- prezentacja zasług poszczególnych lublinian przygotowana przez uczniów - dzielenie się zdobytą wiedzą o :
o K. Jaczewskim,
o A. Bielińskim,
o A. Grygowej,
o H. Łopacińskim,
o M. T. Mokrskim,
o J. Minclu,
o P. Ściegiennym,
o K. Szaniawskim,
o F. Leśniakiewiczu,
o I. Rzdziszewskim,
o L. A. Głowackim,
o S. Magierskim,
o St. Czechowiczu,
o A. Bielińskim,
o H. Wolińskim,
o A i J. Vetterach,

- rozpoznawanie symboli sztuki nagrobnej, m. in.:
o anioł śmierci (wysłannik Boga) – przeprowadza duszę zmarłego przez bramę wieczności
o bluszcz – symbol nieśmiertelności
o cięte kwiaty – symbol śmierci
o dębowe liście – symbol siły, wiary, prawości i cnót obywatelskich
o gałązki palmy – symbol prawości lub symbol życia wiecznego
o klepsydra – symbol przemijania czasu
o kotwica – symbol nadziei
o laur (wawrzyn) – symbol zwycięstwa męczenników nad śmiercią oraz symbol prawdy i wytrwałości
o motyl – symbol nieśmiertelności duszy
o płomień – symbol ludzkiej duszy
o przewieszone płótno – symbol zmartwychwstania
o serce gorejące – symbol żarliwości religijnej
o trupie czaszki, piszczele – symbol śmierci
o złamane kolumny – symbol tragizmu przerwanego życia ludzkiego
o nieokorowany pień drzewa z przyciętymi gałęziami – symbol przerwanego życia ludzkiego
o waga – symbol sprawiedliwego sądu Bożego
o waza, urna – symbol znikomości spraw doczesnych
o wąż – symbol grzechu
o wąż trzymający w pysku jabłko – symbol grzechu pierworodnego
-rozpoznawanie elementów stylu renesansowego, barokowego, neoklasycystycznego,
- wyszukiwanie i odczytywanie przykładów napisów nagrobnych,
- złożenie kwiatów przy grobowcu rodzinnym Mariana Tadeusza Mokrskiego – patrona szkoły
- omówienie życia i twórczości Jozefa Czechowicza oraz odczytanie wybranych wierszy nad kwaterą jego pochówku.

5. Zwrócenie uwagi na wydarzenia, w wyniku których poległo wielu ludzi – oddanie hołdu poległym, których ciała kryją mogiły zbiorowe, tj.:
- powstańcom z 1863r. (mogiła znajdująca się pomiędzy sekcjami: 7, 8, 9, 10),
- Dzieciom Zamojszczyzny (mogiła w sekcji 27),
- więźniom Majdanka - sekcja 27,
- więźniom Zamku Lubelskiego zamordowanych 24 lipca 1944 r. (mogiła w sekcji 5b),
- osobom zamordowanym w Katyniu (Mogiła Katyńska - cmentarz wojskowy przy sekcji 29h).

Podsumowanie zajęć:
Zajęcia plenerowe zostały podsumowane zarówno podczas lekcji języka polskiego, na której uczniowie doskonalili umiejętność redagowania epitafium jako napisu nagrobnego oraz mogli podzielić cię swoimi wrażeniami, formułując tekst sprawozdania z przebiegu zajęć, jak również na lekcji informatyki – opracowując zebrany materiał w formie prezentacji multimedialnej.




ANKIETA EWALUACYJNA

Drogi Uczniu! Przed sobą masz anonimową ankietę, która ma na celu sprawdzić jakość przeprowadzonych zajęć plenerowych: „Bogactwo i różnorodność sztuki nagrobkowej” w celu ich udoskonalenia. Proszę o udzielanie rzetelnych odpowiedzi.

1. Czy podoba ci się taki sposób prowadzenia zajęć? Zakreśl odpowiedź.

TAK NIE
Dlaczego? …………………………………………………………………………………................................
………………………………………………………………………………………………………………......
2. Czy poleciłbyś koledze/koleżance uczestnictwo w zajęciach tej samej tematyce?
TAK NIE
Dlaczego? …………………………………………………………………………………................................
………………………………………………………………………………………………………………......
3. Które z doświadczeń zdobytych podczas lekcji plenerowej uważasz za najistotniejsze? Możesz zaznaczyć maksymalnie 3 odpowiedzi.
a) poznanie historii cmentarza przy ul. Lipowej w Lublinie,
b) zapoznanie się z biografią osób szczególnie zasłużonych dla Lublina,
c) oddanie hołdu patronowi szkoły - M. T. Mokrskiemu przy jego rodzinnym grobowcu,
d) uczczenie pamięci ofiar poległych w czasie wojny i okupacji,
e) dostrzeżenie różnic pomiędzy wyznaniami protestanckim, prawosławnym i katolickim,
f) poznanie symboliki emblematów nagrobnych,
g) rozpoznawanie stylu artystycznego sztuki nagrobkowej,
h) przypomnienie i uzupełnienie wiadomości o życiu i twórczości J. Czechowicza.
4. Określ przydatność zajęć, w których uczestniczyłeś.
1 2 3 4 5
Krótko uzasadnij swoją ocenę: ………………………………………………………………………................
………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………..................................
5. Jak oceniasz swoje zaangażowanie podczas zajęć plenerowych?
1 2 3 4 5
Co chciałbyś zmienić w tym zakresie? ……………………………………………………………...................
………………………………………………………………………………………………………..................
6. Największą zaletą zajęć było: ………………………………………………………..................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
7. Za największą wadę zajęć, w których uczestniczyłem uważam to, że: ………………...............................
..............................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................
Dziękuję za wypełnienie ankiety.

Wyświetleń: 1831