LEKCJA OTWARTA

NT.
TRADYCJA W ZWIERCIADLE JĘZYKA – KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
W PROGRAMIE I PODRĘCZNIKACH



Punktem wyjścia do lekcji na zamieszczony wyżej temat stało się założenie, że formą tradycji w naszym języku jest gwara. Program języka polskiego do Liceum Profilowanego w zakresie nauki o języku zawiera hasła dotyczące dialektologii. Uczeń powinien poznać m.in. pojecie dialektu terytorialnego, gwary miejskiej i wiejskiej, stylizacji gwarowej. Z reguły lekcje nt. gwar ograniczały się do skomentowania tekstu zamieszczonego w podręczniku. Uważam, że zabieg ten nie jest w pełni właściwy. Dlatego też lekcję oparłam na żywej mowie. Zapis odegrał jedynie rolę pomocniczą, utrwalającą, ponieważ nie oddaje on właściwej barwy głosek, osobowości rozmówcy, intonacji.


Cele lekcji:
- poznanie najważniejszych dialektów języka polskiego i ich charakterystycznych cech
- umiejętność analizy zjawisk dźwiękowych
- kształcenie właściwego stosunku do gwar ludowych
Metoda: pogadanka heurystyczna, praca w grupach pod kierunkiem
nauczyciela, dyskusja
Środki dydaktyczne: płyta „Polskie teksty gwarowe” w opracowaniu Zenona
Sobierajskiego (MUZA ZL 395a), mapa dialektów polskich, słowniki ogólne i gwarowe języka polskiego, teksty gwarowe

Przebieg lekcji:

1. Przygotowanie uczniów do lekcji – powtórzenie wiadomości z gramatyki opisowej
i historycznej (m.in. klasyfikacja spółgłosek, samogłoski długie, pochylone, historyczne zmiany w dziedzinie fleksji).
2. Wprowadzenie do tematu – przypomnienie wiadomości o odmianach współczesnej polszczyzny. W toku wypowiedzi uczniów nawiązanie przez nauczyciela do bezpośredniego zetknięcia się ich z różnymi gwarami w czasie wycieczek, wczasów, kolonii, obozów. Sformułowanie wniosku: przysłuchiwanie się mowie chłopów z różnych okolic polski uświadamia nam, że nie wszędzie mówią jednakowo. Dialekty języka polskiego są zróżnicowane terytorialnie.
3. Zapisanie tematu lekcji na tablicy : „Jak oni śmiesznie mówią. Od Bałtyku do Tatr – o mowie na wsi”.
4. wyjaśnienie terminów dialekt i gwara przy pomocy słowników ogólnych języka polskiego. Ustalenie, że pojęcie gwary „mowy wsi’ jest podrzędne w stosunku do dialektu występującego u pewnej grupy związanej z określonym regionem.
5. Analiza tekstów gwarowych (praca wspólna pod kierunkiem nauczyciela). Uczniowie słuchają odtwarzanych przez nauczyciela fragmentów tekstów z poleceniem ich obserwacji:
- jak wymawiane są spółgłoski sz, ż, cz, dż?
- jaka jest wymowa takich połączeń , w których drugi wyraz rozpoczyna się od samogłoski lub spółgłoski półotwartej (m, m', n, ń, r, l, ł, j)?
- jak wymawiane są samogłoski, a jak grupy spółgłoskowe?
- jakie występują odstępstwa gramatyczne?
6. Wysnucie ogólnych wniosków: Różnice miedzy dialektem a językiem ogólnopolskim zachodzą w obrębie fonetyki, fleksji, słownictwa.
7. Obserwacja zapisu teksów gwarowych rozdanych przez nauczyciela (na planszy wywieszonej przez nauczyciela znajduje się opis zjawiska mazurzenia, udźwięcznienia międzywyrazowego, charakterystycznych cech gramatycznych, wymowy spółgłosek
i samogłosek). Próby rozpoznawania dialektów: małopolskiego, ślaskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego, kaszubskiego
8. Dyskusja: a/ czy gwara to tradycja językowa?
b/ dlaczego niektóre gwary zanikają a inne są wciąż żywe?
c/ jaka jest rola gwar dla współczesnej polszczyzny?


Opracowała mgr Aneta Harasim

Zgłoś błąd    Wyświetleń: 2744