Katalog

Eugenia Jonik, 2010-04-26
Przyszowa

Zajęcia przedszkolne, Artykuły

Baśń i bajka w życiu dziecka przedszkolnego.

- n +

„Książka nie przeczytana w dzieciństwie jest bezpowrotnie stracona jako bardzo istotny czynnik rozwoju uczuć, wyobraźni, intelektu i moralności.”
(H. Skrobiszewska)



Czytelnictwo, to jeden z podstawowych mierników poziomu intelektualnego człowieka. Czytając książki, człowiek styka się z coraz większą ilością treści kulturowych wpływających na kształtowanie się i wszechstronny rozwój jego osobowości. "Umysł nie jest naczyniem, które należy napełnić, ale ogniem, który trzeba rozniecić" (Plutarch). Idąc za tą myślą, już od pierwszych lat życia dziecka należy „zarazić” dziecko bajką, wierszem. Jeśli nie zetkniemy z książką dziecka już w okresie wczesnego dzieciństwa, w ogóle nie odczuje ono braku książki, a w dorosłym życiu, będzie uboższe o to, co mogłoby zyskać będąc miłośnikiem książki. Przyjemne spotkania z książką u dziecka przedszkolnego przygotowują miejsce dla zainteresowań literaturą w życiu dorosłym.
Wielkim przedsięwzięciem w tym kierunku było założenie w 1998 roku przez Irenę Koźmińską Fundacji ABCXXI - Cała Polska Czyta Dzieciom, której celem jest wspieranie zdrowia emocjonalnego, psychicznego, umysłowego jak też moralnego - dzieci i młodzieży poprzez działania oświatowe, edukacyjne, organizacyjne oraz promocyjne.
Współczesny świat jest dla dzieci często trudny i nieprzyjazny. Pośpiech i stres, ignorowanie ich potrzeb psychicznych i umysłowych, brak czasu i wszechobecność telewizji powodują, że coraz więcej dzieci ma problemy emocjonalne. Wspólne czytanie jest formą mądrego kontaktu z dzieckiem i doskonałą metodą wychowawczą. Dziecko, które ma mały zasób słów, będzie miało problemy z myśleniem, gdyż język jest narzędziem myślenia, również matematycznego. Dziecko, które nie rozumie wielu słów i ma małą wiedzę nie będzie samo czytać, gdyż jest to dla niego za trudne i zbyt nudne, zwłaszcza w dobie atrakcyjnej i nie wymagającej wysiłku telewizji.
Jest tylko jeden skuteczny sposób, aby uczynić czytanie równie lub bardziej atrakcyjnym od telewizji - jest to głośne czytanie dziecku w przyjaznej i miłej atmosferze. Dziecko czuje się wtedy ważne i kochane, jego wiedza językowa i ogólna poszerza się i za kilka lat bez trudu i chętnie samo będzie czytać. Trzeba zainwestować co najmniej 10 -12 lat w głośne czytanie dziecku, by wychować czytelnika, ponieważ nikt nie rodzi się czytelnikiem. Potrzeba u dziecka kontaktu z książką nie powstaje spontanicznie, lecz dopiero wówczas, kiedy dziecko się z nią zetknie. Trzeba rozbudzić ją u dziecka w procesie jego wychowania.
Czytanie dzieciom, odgrywa niezmiernie ważną rolę zarówno
w indywidualnym w jego rozwoju, jak i w procesie systematycznego kształcenia oraz wychowania.
Będąc nauczycielką w oddziale przedszkolnym staram się codziennie czytać dzieciom bajki z naszej przedszkolnej biblioteczki. Przed każdym spotkaniem proponuję dzieciom określone książki do przeczytania. Czasem jednak dzieci same wybierają sobie książeczki do czytania. Przynoszą też z domu swoje ulubione bajki. Po przeczytaniu wybranego tekstu, opowiadamy sobie jej treść. Dzieci chętnie wyrażają swoje przeżycia związane z przeczytana lekturą w formie plastycznej.


Wychowawcza funkcja książki

Oddziaływanie książki na psychikę, jest wielostronne: przekazuje wiedzę o świecie, ma wpływ na wolę i uczucia, na krystalizowanie zainteresowań, kształtowanie postawy życiowej i charakteru. Książka może stać się drogowskazem i przyjacielem dziecka. Taki wpływ może mieć książka tylko wtedy, gdy wspomaga ją rozumne oddziaływanie wychowawcze.
Funkcji tej nie można wyizolować z całokształtu procesów, ponieważ towarzyszy ona przeżyciu czytelniczemu i warunkuje efekt wychowawczy.
Współczesne badania zajmujące się problematyką rozwoju człowieka
i wpływów różnych czynników na pierwsze lata jego życia, dowodzą, że wychowawcze możliwości literatury dla dzieci w stosunku do najmłodszych jej odbiorców są większe niż wobec starszych jej odbiorców. Związane jest to z dużą skłonnością dzieci w tym wieku do naśladownictwa, identyfikowania się z postaciami literackimi, szybkim rozwojem mowy i myślenia, aktywnością poznawczą i zabawową, intensywnością w poznawaniu świata, wrażliwością emocjonalną oraz niepodważalny autorytet rodziców i wychowawców.
Potrzebę kontaktu z książką należy u dziecka rozbudzić, poprzez odpowiedni wzór do naśladowania, który mogą dostarczyć rodzice, ale również przedszkole. Budzenie motywacji czytelniczych, przygotowanie dziecka do tego, aby w przyszłości stało się czytelnikiem dojrzałym, zdolnym świadomie wybierać i oceniać książkę, rozwijać określone gusty i zainteresowania literackie, obcować z dziełem literackim w sposób samodzielny, refleksyjny twórczy – to podstawowy cel różnorodnych zabiegów podejmowanych w pracy przedszkola w dziedzinie wychowania literackiego.
Ważne jest, aby w przedszkolu wprowadzano dziecko w świat literatury, ponieważ jest to otwarcie go na wartości, jakie zawiera w sobie literatura piękna, będąca jednym z dziedzin sztuki. Literatura dziecięca to ważny element wychowania przez sztukę w przedszkolu. I. Wojnar pisze, że wychowanie poprzez sztukę można określić jako rozszerzone wychowanie estetyczne o charakterze dwuzakresowym. Pierwszy zakres obejmowałby wychowanie estetyczne jako kształcenie estetycznej wrażliwości estetycznej kultury, konieczne dla przeżywania i poznawania wartości sztuki, natomiast zakres drugi pokrywałby się z kształceniem pełnej osobowości człowieka, także w sferze intelektualnej […], moralno-społecznej (zdobywanie postaw oceny moralniej umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich, a przez to pełniejszego porozumienia się z drugim człowiekiem) oraz w dziedzinie kształtowania wyobraźni i postawy twórczej.
Tak, więc ciągłe kontakty z utworami literackimi z zakresu poezji i prozy, zawierają prawdziwy artyzm, budzą wrażliwość estetyczną dziecka, a równocześnie sprzyjają rozwijaniu jego twórczych postaw, np. wyzwalaniu form ekspresji słownej, plastycznej, teatralnej.
Wychowawczy wpływ literatury dotyczy również rozwoju intelektualnego dziecka. Opowiadania i bajki są dla niego jakby układem porządkującym złożoność
i wielość doświadczeń związanych z otaczającym światem. Teksty literackie ukazują znane dziecku sprawy w logicznym porządku przyczyn i skutków opisanych wydarzeń.
Poprzez literaturę dziecko ma możliwość poznać świat, zwyczaje i obyczaje ludzi żyjących w innych krajach, na innych kontynentach. Ma możliwość uczestniczenia
w wydarzeniach niedostępnych własnym doznaniom i obserwacjom. Tekst literacki oraz ilustracje w książkach dają możliwość dziecku tworzenie wyobrażeń o miejscach
i sprawach, które są mu nieznane i niedostępne w codziennym życiu. Kontakt
z książką zaspokaja potrzebę informacji, wzbogaca zasób wiadomości, słownictwa, wiedzy o świecie, przyrodzie i społeczeństwie.
Książka oraz ilustracja książkowa rozwija myślenie, procesy porównywania, analizowania, szukania przyczyn i skutków, wyciągania wniosków, tworzenia elementarnych pojęć, sprzyja ćwiczeniom pamięci, uwagi skomplikowanych operacji myślowych. Potwierdza to szerokie stosowanie serii obrazków, opowiadań i wierszy do celów diagnostycznych.
Czytany dziecku utwór literacki wpływa na jego sferę emocjonalną. Świadczy
o tym bardzo żywa jego reakcja na czytaną bajkę czy wiersz. Śmieje się, płacze lub czeka w napięciu na dalszy rozwój wypadków. Ma to duże znaczenie w odniesieniu do wychowania społecznego. Dzieci chętnie identyfikują się z bohaterami, ich przeżyciami, wyborami, konfliktami i dzięki temu książka pozwala lepiej zrozumieć innych ludzi oraz zachodzące między nimi interakcje.
Dziecko słuchając czytanej bajki, kreuje postacie bohaterów, ich losy, tworzy własne wyobrażenia przedstawionych wydarzeń. Takie rozbudzanie wyobraźni dziecka, uruchamianie jego możliwości kreacyjnych i interpretacyjnych – to jeszcze jedna istotna funkcja literatury. W literaturze dla najmłodszych czytelników ciemne strony życia takie jak samotność, cierpienie, niebezpieczeństwa powinny być równoważone z optymistycznymi elementami, ponieważ w tym właśnie okresem rozwojowym zaczyna się kształtować odporność układu nerwowego dziecka i łatwo ją zaburzyć.
Dzieci w przedszkolu uczą się samodzielnego oglądania książeczek z małą ilością tekstu o sztywnych okładkach, z dużymi, pogodnymi i realistycznymi ilustracjami. Szukanie na ilustracjach określonych przedmiotów, rzeczy, postaci – posługiwanie się ich nazwą. Próby określenia cech, właściwości stanów oraz czynności zauważonych na ilustracjach. Umiejętne obracanie kartek i szanowanie książek – rozumienie, że podczas oglądania książek należy mieć czyste ręce. Wyrabianie nawyku odkładania książeczek po obejrzeniu na stałe, wcześniej uzgodnione miejsce w kąciku książek.
U starszych dzieci ważne staje się kształtowanie umiejętności wypowiedzi na temat ilustracji w książce, wygłaszanie krótkich wierszy, poznanie utworów, które budzą wrażliwość na dobro i zło. Na dalszym etapie rozwoju, poznają utwory o charakterze lirycznym oraz humorystycznym. Podejmują próby własnej inscenizacji i ekspresji słownej. W programach wiele miejsca poświęcono rozbudzaniu zainteresowania i zamiłowania do książki, kształtowaniu intelektualnego oraz emocjonalnego stosunku do literatury, kształtowanie kultury żywego słowa w kontaktach z utworem literackim. Wymyślanie własnych opowiadań i tworzenie z nich książek. Chętne dzieci uczą się czytać krótkie teksty w powiązaniu z oglądaniem ilustracji związanych z tekstem.
Ciągły kontakt z książką jest okazją do uczenia ich poszanowania i wyrabiania przekonani, że książka jest źródłem ciekawych przeżyć, wiedzy i rozrywki. Dobieramy pozycje o wartościach poznawczych, kształcących i wychowawczych – zawierające wzory wartościowych społecznie zachowań.
Baśń i bajka w przedszkolu

Dziecko, jako osoba wolna i działająca, ponosi odpowiedzialność za własną aktywność, a w konsekwencji za własny rozwój, mimo iż nie zdaje sobie jeszcze
z tego sprawy i nie jest tego świadome. Jest wiele możliwości, aby wesprzeć dziecko
w tym działaniu. W zabawie pokazując wzorce poprawnie zorganizowanych działań jak też poprzez środki wzmacniające obserwowalne działania. Właśnie takim środkiem jest odpowiednia literatura, a w szczególności, bajki i baśnie.
Bajka jest takim utworem, który rozwija i kształtuje osobowość dziecka. Poprzez pryzmat bajki poznaje ono świat, doświadcza bycia w różnych środowiskach. Zapoznaje się z celami, do których dąży człowiek, poznaje sens egzystencji, uczy się wzorów zachowań, poznaje normy moralne, które są oczekiwane i nagradzane. Bajki przez to, że pokazują część rzeczywistości zachęcają do jej poznania. Jedną z ważniejszych ról bajki jest rozwijanie wyobraźni.
Słuchając pięknej literackiej mowy czytanej przez nauczycielkę, dziecko uczy się jej, ma wzór do naśladowania, wzbogaca swój słownik. Po wysłuchaniu utworu stawia pytania, formułuje oceny, często odtwarza treść utworu w spontanicznej zabawie. Bajka wnosi nowe dla dziecka słownictwo, które słuchając dziecko uczy się ich i po pewnym czasie zaczyna go używać.
Dziecko słuchając czytanej mu bajki, wyobraża sobie wymyśloną rzeczywistość, kojarząc ją z faktami, zdarzeniami, krajobrazem. Tworzy nowe historyjki, zmienia ich treść, lub wzbogaca o nowe elementy. Dziecko uczy się odróżniać fikcję od rzeczywistości. Wychodzi poza granice rzeczywistości, łatwo identyfikuje się z bohaterami bajek, interesuje się ich losem. Dzięki temu poszerzają się doświadczenia życiowe dziecka oraz poznaje ono na takie wartości jak dobro, prawdę, piękno, sprawiedliwość. Bajka rozbudza wrażliwość moralna dziecka, ukazuje wzór do naśladowania. Literatura ułatwia kształtowanie u dziecka postawy odtwórczej i czynnej, wyrażającej się w ekspresji odtwórczej jak i twórczej. To wszystko tworzy szereg przeżyć i doświadczeń dziecka.

Liczne badania pedagogiczne i psychologiczne podkreślają, iż szczególnie wdzięcznym odbiorcą baśni jest pięcioletnie dziecko. Można to m. in. uzasadnić typowym dla tego wieku animistycznym i antropomorfistycznym sposobem ujmowania zjawisk otaczającego świata. Przeżycia związane z książką, w której wątki fantastyczne, baśniowe przeplatają się z elementami realistycznymi, stają się coraz bogatsze.
Na każdym etapie rozwoju psychiki dziecka akcentowane są konkretne określone treści i formy literackie, przy czym w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym najchętniej rolę tę pełni baśń.
Prosta, nieskomplikowana treść baśni jest przystępna rozumieniu dziecka dzięki bliskim i łatwym powiązaniom myślowym. Największym walorem baśni jest kształtowanie wyobraźni dziecka przez bogactwo przedstawionych obrazów, które umożliwiają działalność fantazji.
Literatura fantastyczna działa zarówno przez tekst, jak również przez ilustracje. Ilustracje dobrze odpowiadające tekstowi wzbogacają wyobraźnię obrazami wizualnymi, co w połączeniu z opisem umożliwia plastyczne widzenie osób i sytuacji przedstawionych w baśni. Dzięki temu świat dostępny jedynie osobistemu doświadczeniu dziecka, znacznie się rozszerza, a równocześnie bogaci się zasób słownikowy dziecka i zasób wyobrażeń, z których później powstają nowe pojęcia i obrazy.
W baśniach wszystko jest możliwe. Baśń to królestwo magii. To właśnie dzięki niej przedmioty ożywają, zwierzęta mówią ludzkim głosem. Wyobraźnia dziecka pod wpływem tych utworów zaczyna pracować. Ożywia ono otaczający je świat, podobnie jak dzieje się to w baśni. Dzięki identyfikacji z baśniowymi bohaterami, może zaspokoić własne potrzeby, może doznawać różnorodnych uczuć. W baśni dziecko spotyka jednoznacznie określony świat wartości. Baśnie przedstawiają dobro i zło w sposób zrozumiały dla dzieci. Dobro z kolei jest nagradzane, natomiast zło potępiane i karane. Zachęca to do rozmów z dziećmi, próby oceny postępowania bohaterów. Opowiadania bardziej realistyczne sprzyjają utożsamianiu się z bohaterami, oraz ich losami. Zaspokaja to potrzebę wzorów zachowań oraz poczucia więzi społecznej.
Dobroć, pracowitość, odwaga są nagradzane, a chciwość, lenistwo i wszelkie zło potępiane. Dobro zawsze zwycięża. Przewodnik, który wprowadza dziecko w świat baśni, powinien podjąć próbę ukazania ich głębokiej mądrości w odniesieniu do codziennego życia. Zetknięcie z cudzym losem rozpoczyna długą drogę dziecka do wyjścia ze swego egocentryzmu, zachęca do współodczuwania. Pojawiają się pierwsze emocje związane z lekturą. Ważne jest, aby towarzyszyć małemu odbiorcy w bogatym świecie doznań.
W baśniach często występuje postać, której wiedza jest ogromna niedostępna dla większości śmiertelników. Mędrzec posiada także niesamowite moce służące wpływania na świat i inne osoby. Ta osoba jest swoistym wykładnikiem moralnym, drogowskazem dla innych bohaterów. Z baśni często do dziecka płynie nadzieja, że wiele potrafi dokonać, umie, ale wiele musi się nauczyć, poznać, zrozumieć, podobnie jak jej bohaterowie. Ważne jest to, że baśń motywuje do tego, aby spróbować.

Podsumowanie

Czytane przez dorosłych książki powinny pobudzać dzieci do twórczej aktywności na różnych płaszczyznach: plastycznej, ruchowej, językowej. Dzięki książce dziecko komunikuje się ze światem, zdobywa wiedzę, rozwija swoją wyobraźnię i pogłębia wrażliwość.
Książka jest także źródłem poznania samego siebie, wpływa - w niezaprzeczalny sposób - na rozwój osobowości dziecka. Ale co najważniejsze - to aby książka małemu dziecku kojarzyła się z przyjemnością, a inicjacja literacka rozpoczynała się jak najwcześniej w atmosferze ciepła, intymności i bliskiego kontaktu z przewodnikiem - mamą, tatą również nauczycielką przedszkola. Należy, więc pamiętać o tym, że zetknięcie dziecka z książką następuje nie tylko w domu czy w przedszkolu. Następuje ono w całym otaczającym je środowisku.
W tym momencie ważna jest nie tylko książka, ale wszystko, co się wokół niej dzieje, czyli interakcje między pośrednikiem a dzieckiem. Czasami te sympatyczne, dobre układy, jakie się wytwarzają wokół książki w rodzinie czy w przedszkolu, bywają ważniejsze niż sam utwór. Książki uczą dzieci czegoś dobrego, pobudzają do refleksji lub śmiechu, doskonalą język, rozwijają wyobraźnię, przynoszą dobre wzorce zachowań - życzliwości, uczciwości, mądrości, odwagi.
Warto zaznaczyć, iż czytanie książek małym dzieciom to doskonała metoda wychowawcza. Główna rola w tym względzie przypada właśnie rodzicom poprzez czytelniczą inicjację w domu. Nieodzowna jednak i bardzo pomocna w tym względzie może okazać się również rola przedszkola.

(Opracowała: E. Jonik)


LITERATURA

Baluch A., Co warto wiedzieć o literaturze dla najmłodszych, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu”, 2004, nr. 9.

Cieślikowski J., Teoretyczne problemy dziecięcej kultury literackiej, [w:], Kultura literacka w przedszkolu, pod red. S. Fryciego, I. Kaniowskiej-Lewańskiej, Warszawa 1982.

Cybulska J., Dudzińska I., Lipna E., Lipska E., Inscenizowanie zabaw na podstawie literatury dziecięcej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.

Cybulska-Pisiorek J., Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1976, s. 131.

Cygański Cz., Kwaśniewska M., Moje przedszkole Program Wychowania Przedszkolnego, MAC Edukacja S.A., Kielce 2003.
Czownicka E., Poczytaj mi mamo, poczytaj mi tato…, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu”, 1991, nr10.

Dudzińska I., Rozwijanie mowy i myślenia dziecka, WsiP, Warszawa 1977.

Dudzińska I., Metodyka wychowania w przedszkolu, Część III, WSiP, Warszawa 1976.

Fryci S., Kaniowska-Lewańska I., Kultura literacka w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1982.

Encyklopedia Katolicka Tom X, Lublin 2004.
Goriszowski W., Książka a wychowanie, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1973.

Grochal H., Książka inspiracją twórczości, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu”, 1998, nr 9.

Huszcz M., Cichoń-Piasecka M., Baśnie uczą życiowych ról, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu”, 2003, nr 10.

Kąkol M., Wykorzystanie utworów literackich w pracy z dziećmi, [w:]„Wychowanie w Przedszkolu”, 1963, nr 4.

Łada-Grodzicka A., Bałczewska E., Herde , Kwiatkowska-Klarzak E., Wasilewska J., ABC Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, Warszawa 2000.

Malmquist E., Nauka czytania w szkole podstawowej, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982.

Molicka M., Bajki terapeutyczne dla dzieci, Leszno 1998, s. 28.
Och K. Rola bajki w edukacji, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu”, 2003, nr 10.

Okraska-Ćwiek B., Walczak M., Wesoła Szkoła sześciolatka, Przewodnik metodyczny, cz.5, WSiP, Warszawa 2003.

Olkusz R. O potrzebach czytelniczych sześciolatków, [w:] „Wychowanie w Przedszkolu”, 2006, nr 6.

Papuzińska J., Czytania domowe, Nasza Księgarnia, Warszawa 1975.

Papuzińska J., Inicjacje literackie, problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, WSiP, Warszawa 1988.

Papuzińska J., Żurakowski B., Wartości literatury dla dzieci i młodzieży, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1985.

Pieter J., Czytanie i lektura, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1960.
Podręczny słownik bibliotekarza, H. Więckowska, H. Pliszczyńska, Warszawa 1955.

Popularna Encyklopedia Powszechna, Grupa Wydawnicza Bertelsmann, Kraków 2001.

Przecławska A., Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania, Warszawa 1978.

Ratyńska H., Literatura dziecięca w pracy przedszkola, WSiP, Warszawa 1991.

Ratyńska H., Rola książki i czasopisma w wychowaniu przedszkolnym, [w:] Kultura literacka w przedszkolu, pod red. S. Fryciego i I. Kaniowskiej-Lewańskiej, Warszawa 1982.

Radlińska H., Zagadnienie bibliotekarstwa i czytelnictwa, Ossolineum, Wrocław 1961.

Słownik Języka Polskiego, red. W. Doroszewski, t.1, Warszawa 1958.

Słownik Wyrazów Obcych, red. E. Sobol, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Ratyńska H., Książeczki z domowej biblioteczki, [w:]„Wychowanie w Przedszkolu”, 1963, nr 4.

Wajda A., Metodyka i organizacja czytelnictwa. Zarys ogólny, Bydgoszcz 1979.

Wojnar I. Wychowanie przez sztukę w świecie współczesnym,
[w:] „Wychowanie w Przedszkolu” 1980, nr1.

Żurakowski B., Wartości bajek dla dzieci, [w:]Wartości literatury dla dzieci i młodzieży, pod red. J. Papuzińskiej i B. Żurakowskiego, Warszawa-Poznań 1985.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bajka
http://pl.wikipedia.org/wiki/Literatura_dla_dzieci_i_młodzieży
www.calapolskaczytadzieciom.pl



Wyświetleń: 7953


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.