Katalog

Iwona Gawkowska, 2010-04-26
Zambrów

Różne, Referaty

Zdrowy styl życia elementem edukacji zdrowotnej.

- n +

Zdrowy styl życia elementem edukacji zdrowotnej.


,,Człowiek zdrowy czuje się mocny ,pełen
życia i siły. Smakuje mu jedzenie i picie,
znosi wiatr i niepogodę ,praca nie jest dla
niego ciężarem i jest mu po prostu dobrze”

Katechizm zdrowia Bernarda Christopha Fausta 1974


Wyraz,, zdrowie’’ pojawia się w codziennym życiu bardzo często. Większość z nas uznaje je za jedną z podstawowych wartości ,warunek udanego szczęśliwego życia.
Postać pierwotna wyrazu ,,zdrów” to ,,dorw”, ,,derw”(drzewo); stopniowe przejście znaczenia od ,,drzewa” na ,,siłę”, ,,zdrowie”.
Termin ,,zdrowie’’ może jednak oznaczać co innego dla przedstawicieli różnych zawodów, a także ,,zwykłych” ludzi, a ,,od sposobu” jego rozumienia zależy koncepcja pracy wychowawczo-zdrowotnej.” (Demel,1968, s.69)
Zdrowie jest zatem podstawowym pojęciem w edukacji zdrowotnej.
,,Zdrowie” należy do pojęć abstrakcyjnych, bardzo trudnych do zdefiniowania. Wśród różnych podejść do tego tematu z punktu widzenia edukacji zdrowotnej na uwagę zasługuje podział na jego definicje profesjonalne i potoczne.
Najczęściej cytowana na całym świecie jest definicja zdrowia zawarta w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), przyjętej w 1946 r.:
,,Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego, a nie ,,wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania(ułomności).”
Udział i zainteresowanie przedstawicieli różnych dyscyplin nauki rozszerzył zakres ujmowania zdrowia i uniemożliwił na razie stworzenie uniwersalnej definicji. Wobec trudności w zdefiniowaniu zdrowia, specjaliści zdrowia publicznego proponują aby w formułowaniu definicji zdrowia brać pod uwagę cel, któremu ma ona służyć. Na przykład w programach profilaktyki chorób wykorzystywać definicję negatywną; w programach promocji zdrowia bardziej przydatne są definicje funkcjonalne(zdolności, potencjał człowieka)
(Włodarczyk, Pażdzioch,2000).
Mimo porażek w sformułowaniu uniwersalnej, profesjonalnej definicji zdrowia istnieje zgodność, że zdrowie jest:
- odrębną kategorią niż choroba
- kategorią pozytywną, oznacza dobrostan, pełnię możliwości, sprzyja dobrej jakości życia i życiu twórczemu
- pojęciem wielowymiarowym

Potoczne rozumienie zdrowia odnosi się do tego. Jak rozumieją (definiują)zdrowie ,,zwykli ludzie” w swym potocznym myśleniu na podstawie doświadczeń z własnego życia i najbliższego otoczenia. To rozumienie zdrowia zależy od wielu czynników m. in.: wieku, poziomu wykształcenia, statusu ekonomiczno-społecznego, doświadczeń życiowych zdobytych w określonych warunkach kulturowych.
Każdy człowiek może rozumieć zdrowie na swój sposób.
Wyniki badań wskazują, że w potocznym rozumieniu zdrowie jest pojęciem równie złożonym i wieloznacznym jak w rozważaniach profesjonalistów.
Wielu badaczy uważa, że dzieci postrzegają zdrowie i chorobę odmiennie niż ludzie dorośli, a zmiany w rozumieniu zdrowia w dzieciństwie wyjaśnia teoria rozwoju poznawczego J. Piageta(1962).Zgodnie z tą teorią, w odpowiedzi na pytanie: Co to jest zdrowie? Co to znaczy być zdrowym? Dlaczego ktoś jest chory?:
- dzieci w stadium preoperacyjnym (2 –6 r. ż) udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, egocentrycznych, np.: zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodziną
- dzieci w stadium operacji konkretnych (młodszy wiek szkolny) wymieniają specyficzne działania, zasady i sytuacje dotyczące utrzymania zdrowia lub uniknięcia choroby; podają je jednak w sposób nieuporządkowany, wymieniają także zewnętrzne oznaki zdrowia, np.: zaróżowione policzki, ładna skóra;
- młodzież w stadium operacji formalnych(myślenia abstrakcyjnego) potrafi uogólnić fakty dotyczące zdrowia, jego zachowania, zasad leczenia.
Obecnie wielu autorów krytycznie odnosi się do wyjaśnienia zmian rozumieniu zdrowia w dzieciństwie jako efektu automatycznego przechodzenia przez kolejne stadia rozwoju poznawczego. Znacznie większą rolę przypisuje się wpływom społecznym, zwłaszcza doświadczeniu rodzinnemu, wpływom kulturowym i edukacji zdrowotnej (John – Borys, 2002).
Powszechne staje się twierdzenie, że dziecięca koncepcja zdrowia podobnie jak u dorosłych jest wielowymiarowa i obejmuje trzy, podstawowe wymiary:
- bycie sprawnym(zdolnym) do wykonywania rożnych czynności(związanych z aktywnością fizyczną, przebywaniem poza domem, nauką w szkole);
- zachowania sprzyjające zdrowiu(odpowiednie żywienie, sen, aktywność fizyczna);
- zdrowie psychiczne, które dotyczy ogólnego samopoczucia i relacji z innymi ten wymiar pojawia się już w wieku 5- 6 lat) (Normandeau i in., 1998)
Zdrowie traktuje się we wszystkich społeczeństwach i kulturach jako kategorię pozytywną, dobro, stan pożądany i ceniony. Uznaje się je za wartość
i zasób dla jednostki i społeczeństw.
Zdrowie zajmuje wysokie miejsce w hierarchii wartości, nie zawsze jest jednak wartością realizowaną w codziennym życiu, tzn. że znaczny odsetek ludzi nie dąży do jego osiągnięcia i nie dba wystarczająco o swoje zdrowie.
Wyniki ostatnich badań wskazują, że zdrowie zajmuje wysokie i stałe miejsce
w hierarchii wartości Polaków:
- z raportu CBOS z 2004 r. wynika, że 100% z badanych uznało zdrowie własne i swojej rodziny za ważne
- z Diagnozy Społecznej 2005 r. (Czapiński, 2005 a,s.205)wynika, że w latach 1992 –2005 system wartości Polaków był dość stabilny i zdrowie zajmowało w nim pierwszą pozycję.
Znacznie mniej wiemy ona temat miejsca zdrowia w hierarchii wartości dzieci
i młodzieży. W ostatnich badaniach stwierdzono, że młodzież która przypisuje zdrowiu wysoką wartość ,w porównaniu z grupą wartościującą swe zdrowie nisko lub przeciętnie, podejmuje znacząco więcej zachowań prozdrowotnych
i częściej unika zachowań i miejsc zagrażających zdrowiu. Wskazuje to na potrzebę zachęcania młodzieży do refleksji nad wartością zdrowia i jego miejsca w ich hierarchii wartości . Proces ten nazywa się w edukacji zdrowotnej klaryfikacją wartości(ang. value claryfication).

Zdrowie traktowane jest jako zasób dla jednostki i społeczeństwa.
Prawo do zdrowia.

W podstawowych dokumentach międzynarodowych w ostatnich dwóch dekadach i adresowanych do rządów wszystkich państw podkreśla się, że:
- zdrowie jest zasobem (środkiem) dla każdego człowieka, z którego może korzystać w codziennym życiu, ale zdrowie nie jest celem, do którego człowiek zmierza(Karta Ottawska, 1986). Rozwijanie i wykorzystywanie swojego potencjału zdrowotnego umożliwia człowiekowi życie satysfakcjonujące (twórcze, spełnione) pod względem społecznym i ekonomicznym(WHO, 1985, s. 27)
- zdrowie jest zasobem( środkiem) dla społeczeństwa – dobre zdrowie jest jednym z głównych bogactw naturalnych kraju, determinujących rozwój społeczny, ekonomiczny i osobisty ludzi(Karta Ottawska, 1986). Tylko zdrowe społeczeństwo jest zdolne do tworzenia dóbr materialnych i kulturalnych, rozwoju i może osiągnąć dobrobyt.
- zdrowie jest podstawowym prawem każdego człowieka. W roku 1998 w Światowej Deklaracji Zdrowia , potwierdzono ,,poparcie dla zasady przyjętej w konstytucji WHO, że posiadanie możliwego do uzyskania stanu zdrowia, jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej. Założenie to było jednym z trzech elementów podstawy etycznej Strategii Zdrowie 21(2001). W Konwencji o Prawach Dziecka uznano ,,prawo dziecka do jak najwyższego poziomu zdrowia”(art.24.pkt.1).


Celem edukacji zdrowotnej powinno być:
- stwarzanie ludziom okazji, aby zastanowili się nad tym, jaką wartość ma dla nich zdrowie i jakie miejsce zajmuje ono w ich systemie wartości.
- uświadamianie politykom i decydentom na różnym poziomie, że zdrowie jest zasobem dla społeczeństwa, społeczności, grupy oraz, że wszystkie ich decyzje mogą uszczuplać lub pomnażać ten zasób.

Zdrowie jednostki i zbiorowości we wszystkich kulturach zależy od wielu różnorodnych czynników. Wybitny lekarz kanadyjski Marc Lalonde (1974) obliczył, że długość i jakość życia człowieka zależą głównie od 4 czynników. Lalonde obliczył, też przybliżoną wartość procentową tych czynników. Są to:
1. Styl życia (ok.50-52%)-zbiór decyzji(działań) jednostki, które wpływają na jego zdrowie i które jednostka może w mniejszym lub większym stopniu kontrolować.
2. Środowisko(ok.20%)- wszystkie jego elementy zewnętrzne w stosunku do ciała ludzkiego, na które jednostka nie ma wpływu lub ma ograniczony.
3. Biologia człowieka(ok. 20%)- wszystkie cechy związane z biologią organizmu ludzkiego, w tym czynniki genetyczne, płeć, wiek.
4. Organizacja opieki medycznej(10-15%)- dostępność, jakość, organizacja, rodzaj, zasoby opieki medyczne.
Trzy ostatnie czynniki są mało zależne od nas. W pełni jednak możemy wykorzystać szansę jakie daje styl życia.
Styl życia jest złożonym konstruktem, który odnosi się do grupy społecznej i jednostki.
Styl życia grupy społecznej, obejmuje wiele zdeterminowanych społecznie wzorów zachowań i interpretacji sytuacji społecznych, jakie dana grupa wspólnie wypracowała i wykorzystuje, aby radzić sobie w życiu. Może ulegać on zmianom pod wpływem różnych czynników i zmian społecznych w rozmaitych punktach czasu i przestrzeni. Na styl życia jednostki składają standardowe reakcje i wzory zachowań(działania, czynności, praktyki) ukształtowane w procesie socjalizacji(interakcji z rodzicami, innymi członkami rodziny, rówieśnikami, pod wpływem nauki w szkole, mediów).
Styl życia jednostki stanowi ramy dla różnych rodzajów zachowań. Wybór określonego wzoru zależy od cech poznawczych i emocjonalnych jednostki oraz czynników w otaczającym środowisku społecznym.
Zainteresowanie związkiem między stylem życia a zdrowiem pojawiło się w latach 70 XX w.


Prozdrowotny styl życia – zdrowy styl to:
- nie tylko wzory zachowań związane ze zdrowiem, ale także wartości postawy reprezentowane przez ludzi w odpowiedzi na warunki ich społecznego, kulturowego i ekonomicznego środowiska(Abel,1991).

Prozdrowotny styl życia oznacza zatem, że ludzie podejmują świadomie działania ukierunkowane na zwiększenie potencjału swego zdrowia(przedrostek
,,pro” odnosi się do wzorów zachowań i działań ludzi korzystnych dla zdrowia, ku zdrowiu, do zdrowia, określanych jako prozdrowotne) oraz eliminują zachowania zagrażające mu.

Omawiając prozdrowotny styl życia można wyróżnić 4 grupy zachowań:
1. Zachowania związane głównie ze zdrowiem fizycznym:
- dbałość o ciało i najbliższe otoczenie;
- aktywność fizyczna;
- racjonalne żywienie;
- hartowanie się;
- sen – odpowiedni czas jego trwania i jakość.
2. Zachowania związane głównie ze zdrowiem psychospołecznym
- korzystanie i dawanie wsparcia społecznego;
- unikanie nadmiaru stresów i radzenie sobie z problemami i stresem.
3. Zachowania prewencyjne:
- samokontrola zdrowia i samobadanie;
- poddawanie się badaniom profilaktycznym;
- bezpieczne zachowania w życiu codziennym(zwłaszcza w drogowym, pracy)
- bezpieczne zachowania w życiu seksualnym
4. Niepodejmowanie zachowań ryzykownych:
- niepalenie tytoniu;
- ograniczenie używania alkoholu;
- nienadużywanie leków nie zalecanych przez lekarza;
- nieużywane innych substancji psychoaktywnych.

Styl życia człowieka, w tym jego zachowania zdrowotne, zmieniają się w okresie całego życia. Zmiany te są zależne od wielu różnorodnych czynników, w tym: właściwości jednostki(wiek, płeć, cechy osobowości, stan zdrowia, pełnione funkcje, role społeczne) oraz różnorodnych czynników środowiskowych.
Najważniejszym okresem dla kształtowania zachowań zdrowotnych jest dzieciństwo i młodość. Kształtują się one w procesie socjalizacji, pod wpływem różnorodnych czynników i wzorców osobowych w domu, przedszkolu, szkole, grupie rówieśniczej, społeczności lokalnej, mediach, reklamach itd. Szczególne znaczenie ma tu modelowanie zachowań przez osoby znaczące dla dziecka i młodego człowieka. Krytyczny dla kształtowania zachowań zdrowotnych jest okres dorastania, w którym utrwalają się nabyte wcześniej zachowania prozdrowotne, a równocześnie pojawia się wiele zachowań ryzykownych, często kumulujących się. Niektóre z nich po fazie eksperymentowania zanikają, ale u części młodych ludzi utrwalają się. Zmiany, które dokonują się w okresie dojrzewania, decydują o tym, czy młodzi ludzie wnoszą w swe dorosłe życie zasoby, czy czynniki ryzyka dla zdrowia własnego i innych ludzi. Edukacja zdrowotna w dzieciństwie i młodości powinna wspierać proces kształtowania się zachowań prozdrowotnych i przeciwdziałać zachowaniom ryzykownym.
Komisja Europejska i Rada Europy podjęła inicjatywę wśród państw członkowskich promowania zdrowego stylu życia. W zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej społeczeństw członkowskich wskazuje na konieczność podejmowania w tym zakresie działań długofalowych i konsekwentnych.
W odpowiedzi Rządu Rzeczypospolitej Polskiej przyjętej przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 14 marca 2006 r. za priorytetowe działania uznano prowadzenie edukacji prozdrowotnej uczniów w szkołach i ich rodziców.


DEKALOG ZDROWEGO STYLU ŻYCIA wg. Zbigniewa Cedrowskiego
1. Wiedza o sobie samym.
2. Utrzymanie sił obronnych organizmu w stałej gotowości.
3. Nie nadużywanie leków.
4. Utrzymanie wszechstronnej aktywności fizyczne.
5. Prawidłowe odżywianie się.
6. Hartowanie się.
7. Rozwijanie umiejętności walki ze stresem.
8. Wyeliminowanie nałogów.
9. Życzliwość dla innych.
10. Zachowanie postawy copingowej (coping – dawanie sobie rady).

Został on nagrodzony Drugą nagrodą na I Międzynarodowym Kongresie Filozofii Uniwersalistycznej ,który odbył się w Warszawie w dniach 15-20 sierpień 1993 r.





Literatura:
Barbara Woynarowska ,,Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki.” PWN, W- wa 2007
Krzysztof Zajączkowski ,,Profilaktyka w szkole” Rubikon, Kraków 2004







































Wyświetleń: 42977


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.