Wyobraźmy sobie, że stoimy przed dojrzałą pracą jednego z najwybitniejszych architektów Rzymu. 42-letni Carlo Maderno, od zaledwie 9 lat Rzymianin, rozpoczął budowę Santa Susana w Rzymie
w 1597 roku a została ona ukończona 6 lat później, w 1603. Było to jego pierwsze, ważne, samodzielne zlecenie w Rzymie. Wcześniej zaś Maderno pracował pod auspicjami swego wuja – Domenico Fontano. Jego realizacja okazała się wielkim sukcesem. To rewolucyjne osiągnięcie pozwoliło mu, po śmierci Giacomo della Porta w 1602 roku, zająć jego miejsce na stanowisku architekta bazyliki św. Piotra.

Swojemu poprzednikowi był dłużny koncentrację na środku fasady, którą widział w
Il Gesu, ukończonym ćwierćwiecze przed św. Zuzanną. Skorzystał jednak też z kompozycyjnej jasności w niezrealizowanym projekcie kościoła Jezusowego autorstwa Vignoli. A poza tym oparł się na znanym rzymskim typie dwukondygnacyjnej fasady
z piętrami połączonymi wolutami. Zinterpretował zatem stary typ, dodając własną spójność i energię. Kościół ten należał do licznych małych
i średnich świątyń wznoszonych dla kontrreformacyjnych zakonów.

Zadaniem Maderny była przebudowa kościoła z lat 1475-77. We wnętrzu zastosował stiuki, malowidła, drewniany, kasetonowy strop. A także kręte klatki schodowe obniżające się do krypty z tabernakulum ewokującym sztukę wczesnochrześcijańską.

Najważniejsza jest jednak fasada. Cechuje ją wyjątkowe położenie – równoległe do Via Pia, wyznaczonej przez Michała Anioła. Przy tym jest ona założona ukośnie do obecnej Via Torino. Architekt musiał więc poradzić sobie z zagadnieniami perspektywy wzdłużnej
i ukośnej. Zostały one rozwiązane bardzo plastycznie, w kontraście do tradycji graficznego, jednopłaszczyznowego języka akademickiego, reprezentowanego między innymi przez Vasanzia i Ponzia. Zauważa się też w tym dziele odejście od surowego smaku
i wyrafinowanego klasycyzmu.

Fasada odzwierciedla układ wnętrza, choć jest zarówno szersza od prostokątnego, prostego wnętrza w swej pierwszej kondygnacji, jak i wyższa od niego. Artykułowana jest z wigorem, ale zachowuje logikę.
Pierwsza kondygnacja to postęp od prostych, ceglanych ścian skrzydeł klasztoru. Tworzą one 3 przęsła, artykułowane prostymi pilastrami i obramiają trawertynową fasadę. Na jej zewnętrznych przęsłach pilastry tworzą obramienie dla ornamentów wykonanych w płaskim reliefie. Środkowe przęsła zaznaczono półkolumnami. W ich wnętrzu znajdują się bogato ukształtowane postacie świętych. Całe centralne przęsło wypełnia pojedynczy portal obramiony kolumnami wydobytymi w trzech czwartych. Widzimy zatem hierarchię
4 warstw, które zbliżając się do centrum stają się coraz bardziej ozdobne, o głębszym reliefie, przy tym jednocześnie wychodzą do przodu.
Podobnie jest na II kondygnacji, na której grube, kompozytowe pilastry zastąpiły niższe korinty. Połączeniem obu kondygnacji są zwężone woluty, ustawione na zewnętrznych przęsłach i napierające na górną kondygnację. Trzy wyższe przęsła wieńczy trójkątny naczółek. Cechuje się on wertykalnością, podkreśloną w kandelabrowych akroterionach, krzyżu, balustradzie, która koronuje także skrzydła klasztoru.

Fasadę cechuje dynamiczny ruch wertykalny i horyzontalny, dzięki temu, iż zbudowana jest z indywidualnych elementów. Widzimy przejrzystą, matematyczną koncentrację ku środkowi a ponadto znaczne wartości rzeźbiarskie tudzież chiaroscuro.

Tę najlepszą pracę Maderny, pochodzącego z północy Włoch artysty, cechuje wiele kontrastów. Chociażby z ówczesnymi manierystycznymi budowlami. Położenie nacisku na kolumny wywodzi się z rodzimych stron autora, natomiast koncepcja zamkniętych przęseł jest typowa dla Rzymu. Niektóre elementy, jak trójwarstwowe obramienie w portalu, segmentowy fronton wywodzą się od Michała Anioła. Inne detale są dziełem Maderny,
jak kolumny zagłębione w ścianie i woluty.
Santa Susana nie wywodzi się jednak bezpośrednio od swych pierwowzorów. Jest oryginalna. Nie ma też następców, którzy by wykorzystywali zasady hierarchicznej spójności i energii. Inny kościół Maderny, sąsiadujący z Santa Susana od północy – późniejszy Santa Maria della Vittoria ukończył Giovanni Battista Soria, używając tylko ornamentalnych elementów Św. Zuzanny, nie stosując jednak zasadniczych cech organizujących fasadę.

Również sam Maderna, kończąc San Andrea della Valle z jednej strony zastosował novum w stosunku do Susany – bikolumny, z drugiej jednak wypełnił wszystkie przęsła ornamentem i zatarł progres ku centrum. Carlo Rainaldi, który kończył tę fasadę jeszcze bardziej oddalił się od Santa Susany. Maderno współpracował bowiem z wieloma artystami oraz inicjował wiele dzieł. Był wzorem dla swego asystenta – Francesco Borrominiego.
Specyfika tej fasady była takim ewenementem w architekturze, jaki w malarstwie stanowiła rzymska Galeria Farnese autorstwa Annibale i Agostino Carracci czy też obrazy o tematyce religijnej, pochodzącego z Lombardii, Caravaggia

Bibliografia:

Waddy Patricia, “Carlo Maderno” [w:] “The Dictionary of Art”, vol. 20, ed. Jane Turner, New York 1998, s. 43-46.
Toman Rolf (red.), „Sztuka Baroku”, Köln 2004 (zwł. Wolfgang Jung)
Wittkower Rudolf, “Art and architecture in Italy, 1600 to 1750”, Harmondsworth 1958, “The Pelican History of Art” 16.
Internet: Bildindex der Kunst und Architektur. Deutsches Dokumentationszentrum für Kunstgeschichte - Bildarchiv Foto Marburg.

Wyświetleń: 2640