Spis treści

1. Metoda ośrodków pracy w świetle literatury
2. Propozycja zajęć
Konspekt dziennego ośrodka pracy
- Warunki realizacji zajęć
- Metodyczne opracowanie zagadnienia
3. Bibliografia
4. Załączniki

Metoda ośrodków pracy - na gruncie polskim opracowana przez M. Grzegorzewską - powstała na bazie metody ośrodków zainteresowań Decroly'ego. Założeniem zasadniczym w tej metodzie jest wszechstronny rozwój dziecka, warto tu zaznaczyć, że M. Grzegorzewska określiła ową metodę jako "(...) drogę kształcenia u dziecka umiejętności patrzenia, obserwowania, badania i rozumienia zjawisk przyrodniczo-społecznych".

Metodę tę charakteryzuje taka konstrukcja systemu lekcyjnego, gdzie wszystkie zajęcia w danym dniu wiążą się w logiczną całość będącą jednostką dydaktyczną.

K. Kirejczyk podkreśla, że podstawą nauczania w tej metodzie jest wyjście od konkretnego postrzegania do abstrakcyjnego myślenia i do praktyki; a więc w ujęciu tego autora istotne są tu trzy etapy poznania:

• spostrzeganie związane z obserwacją zjawisk,
• abstrakcyjne myślenie powiązane z asocjacją,
• zastosowanie w praktyce wiedzy, będącej ekspresją konkretną lub oderwaną.

Tu podstawą oddziaływania pedagogicznego jest nauczanie i wychowanie ukierunkowujące i oddziaływanie na występujące u dzieci odchylenia rozwojowe.

W ujęciu I. Kosterskiej i S. Dziedzica organizacja nauczania w tej metodzie obejmuje następujące etapy:

1. zajęcia wstępne,
2. ukazanie celu pracy,
3. praca poznawcza uczniów,
4. ekspresja,
5. zajęcia końcowe.

Nieco inaczej - jak się wydaje - ujmuje to K. Kirejczyk:

1. zajęcia wstępne,
2. bezpośrednie spostrzeganie, obserwacja,
3. abstrakcyjne myślenie - przeróbka umysłowa zebranego materiału i kojarzenie go z poprzednio opanowanym materiałem,
4. zastosowanie nowo poznanych wiadomości i umiejętności w praktyce, czyli konkretna lub abstrakcyjna ekspresja,
5. zajęcia końcowe.

Jednak analiza obu powyżej przedstawionych rozwiązań wskazuje, że w obu przypadkach tok zajęć jest właściwie taki sam. Zarówno k. Kirejczyk jak i S. Dziedzic proponują zajęcia wstępne, których celem jest ogólne pobudzenie czy uspokojenie uczniów przez rozładowanie napięć z jakimi przychodzą do szkoły. Na tym etapie pracy zaleca się:

• powitanie z dziećmi,
• ćwiczenia gimnastyczne i gry ruchowe,
• obserwacje stanu pogody i zmian zachodzących w środowisku,
• zajęcia porządkowe.

Kolejny etap pracy w ujęciu S. Dziedzica - to ukazanie celu pracy i wzbudzenie zainteresowania, K. Kirejczyk realizuje tę część zajęć jeszcze w pierwszym etapie pracy podczas zajęć wstępnych, gdy następuje ustalenie razem z dziećmi przebiegu dnia pracy. Trzeci etap pracy, który proponuje S. Dziedzic - praca poznawcza uczniów - odpowiada drugiemu i trzeciemu etapowi zaproponowanemu przez K. Kirejczyka (bezpośrednie spostrzeganie, abstrakcyjne myślenie). Obaj autorzy w tych ogniwach pracy biorą pod uwagę:

• obserwację dowolną, która pozwala dziecku zaspokoić ogólną ciekawość,
• obserwację kierowaną, gdy dzieci swoje pierwsze zainteresowanie zaspokoiły i nauczyciel kieruje ich uwagę na istotne fragmenty i szczegóły; jej przebieg wg S. Dziedzica zaczyna się od wyodrębnienia poznanego zjawiska z otoczenia, po czym następuje ogólny jego opis, rozróżnianie i nazywanie poszczególnych jego części, badanie ich ilości, jakości, właściwości i funkcji, syntetyzowanie wyróżnionych elementów w logiczne całości, kojarzenie nowych spostrzeżeń z dawniejszymi, wydawanie własnych sądów o spostrzeganym zjawisku i sprawdzenie ich poprawności poprzez konfrontację z rzeczywistością. Ten etap pracy K. Kirejczyk proponuje zaliczyć do trzeciego ogniwa - przeróbki umysłowej zebranego materiału, przy czym zaznacza, że całkowite rozdzielenie etapu drugiego (procesu obserwacji) od trzeciego (myślenia abstrakcyjnego) jest niewłaściwe. Obaj autorzy podkreślają, że obserwacja przebiegać powinna w tym miejscu gdzie występuje dane zjawisko, natomiast dalszy ciąg pracy poznawczej może przebiegać w klasie.

Zarówno s. Dziedzic jak i k. Kirejczyk w czwartym etapie pracy proponują ekspresję. W tym momencie pracy zdobyte wiadomości i związane z tym przeżycia zostają uzewnętrznione, skorygowane i zastosowane w praktyce. Dziecko ma wyrażać swoje odczucia wewnętrzne, myśli, dążenia.

Poza wartościami poznawczymi ekspresja ma duże znaczenie diagnostyczne i terapeutyczne. Pod względem diagnostycznym podczas swobodnego wyrażania swoich przeżyć dziecko odsłania swoje braki, zahamowania, nieprawidłowości rozwojowe, stany frustracyjne. Od strony terapeutycznej ekspresja pozwala na odprężenie, które jest efektem uzewnętrzniania napięć wewnętrznych.

Ostatni etap pracy - zajęcia końcowe - to podsumowanie pracy dzieci, przypomnienie im o tym co maja zrobić w domu, jak zastosować zdobyte wiadomości i umiejętności poza szkołą, pożegnanie z dziećmi .

Jak stwierdza S. Dziedzic "(...) taki przebieg zajęć szkolnych jest zrozumiały dla dzieci, gdyż układa się w logiczny tok, gdzie najpierw (w zajęciach wstępnych) trzeba się przygotować do pracy, potem (przy ukazaniu celów) wiedzieć co się będzie robić, jak i po co, następnie (w pracy poznawczej) zbadać wszechstronnie dane zjawisko, poznać jego piękno i przydatność dla człowieka, a w ekspresji robi się już użytek ze zdobytych wiadomości, odtwarzając pewne zjawiska lub tworząc nowe (...)".

Dodać należy, ze nauka czytania, pisania i liczenia odbywa się przy każdej sposobności, gdy występuje potrzeba ich zastosowania. Dla usprawnienia tych umiejętności wprowadza się ćwiczenia na wprawę.

Zaznaczyć także warto, iż pracę metodą ośrodków pracy w pierwszym etapie nauki zaleca program szkoły podstawowej dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.

Propozycja zajęć - konspekt dziennego ośrodka pracy

Warunki realizacji zajęć

Zajęcia realizowane są w trakcie 4 godzin, w tym:

• 2 godziny w sadzie,
• 2 godziny w klasie.

Zajęcia odbywają się jesienią, w sadzie nieopodal szkoły znajdują się drzewa owocowe, wśród nich śliwy, grusze, jabłonie. Podczas wycieczki do sadu nauczycielowi i dzieciom towarzyszy opiekun (jeden z rodziców).

W klasie znajdują się min. 2 tablice - na których umieszczone są lista obecności i kalendarz pogody. Przy czym zaznaczyć należy, że podczas przeprowadzania zajęć "Sad jesienią - drzewa i ich owoce" w klasie znajdują się ilustracje: drzew owocowych (śliw, grusz, jabłoni), liści i owoców tych drzew, etykiety - które w trakcie trwania zajęć są umieszczone na tablicy. Ponadto do klasy uczniowie przyniosą naturalne okazy: gruszki, śliwki, jabłka.

Zajęcia realizowane są w klasie III do której uczęszczają uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim. Uczniowie posiadają już pewne informacje na temat jesieni i jesiennych owoców (co wchodzi w zakres treści programowych w klasach I i II szkoły podstawowej specjalnej) - to pozwala na bazowanie w trakcie trwania zajęć na wcześniej zdobytych wiadomościach i doświadczeniach uczniów.

Metodyczne opracowanie zagadnienia

1. Uwagi ogólne

Realizację tematu - "Sad jesienią - drzewa i ich owoce" - poprzedzały zajęcia obejmujące następującą tematykę:

- Jesienne zmiany w przyrodzie (odlot ptaków, zmiana barwy i opadanie liści, kolory jesieni).

Kolejnym tematem, który będzie przeprowadzony po zajęciach tutaj prezentowanych jest - zbiór i przechowywanie owoców.

2. Konspekt dziennego ośrodka pracy w klasie III

Temat tygodniowego ośrodka pracy: "Jesień".
Temat dziennego ośrodka pracy: "Sad jesienią - drzewa i ich owoce"

3. Cele

1. Poznawcze:
   • poszerzanie i pogłębianie wiadomości o sadzie jesiennym (drzewa i ich owoce - śliwy, jabłonie, grusze),
   • utrwalanie zmiękczeń (jabłoń, śliwa, liście)
2. Kształcące:
   • rozwijanie umiejętności logicznego myślenia,
   • kształcenie spostrzegawczości i uwagi,
   • rozwijanie orientacji przestrzennej,
   • usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej,
   • usprawniania drobnych ruchów rąk
3. Wychowawcze:
   • wyrabianie właściwej postawy w stosunku do przyrody,
   • wdrażanie do przestrzegania nawyków higienicznych,
   • wdrażanie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa podczas wycieczki

4. Metody pracy:

• obserwacja bezpośrednia - kierowana,
• zadań stawianych do wykonania,
• pogadanka

5. Środki dydaktyczne:

• elementy do kalendarza pogody,
• okazy naturalne (drzewa, ich liście i owoce),
• etykiety z nazwami owoców, liści i drzew:
  śliwki, gruszki, jabłka,
  liście: śliwy, gruszy, jabłoni,
  śliwy, grusze, jabłonie,
• etykiety z napisami:
  "Na (jabłoni, gruszy śliwie) rośnie (jabłko, gruszka, śliwka),
• ilustracje drzew wycięte z kartonu,
• szablony owoców, liści,
• karty pracy

6. Tok pracy

I Zajęcia wstępne

1. Powitanie.
2. Zabawa ze śpiewem, z wykorzystaniem piosenki "Pac gruszka do fartuszka" (muzyka: A. Szaliński, słowa: S. Kraszewski, w: U. Smoczyńska- Nachtman: Muzyka dla dzieci, Warszawa 1992, WSiP, s. 31).
3. Sprawdzenie obecności (zaznaczenie przez dzieci swojej obecności na liście miesięcznej).
4. Zaznaczenie stanu pogody na kalendarzu.

II Ukazanie celu pracy

1. Nawiązanie do treści piosenki "Pac gruszka do fartuszka" i przypomnienie o zaplanowanej na ten dzień wycieczce.
2. Zwrócenie uwagi na odpowiednie dobranie ubioru - zależnie od pogody - dzieci nawiązują do wcześniej prowadzonych obserwacji (podczas drogi do szkoły) i ilustracji umieszczonej na kalendarzu pogody.
3. Krótka rozmowa z uczniami na temat właściwego zachowania się podczas wycieczki:
   • zachowanie zasad bezpieczeństwa (przechodzenie przez jezdnię, poprawne zachowanie się na chodniku),
   • konieczność poszanowania darów jesieni.
4. Wycieczka do sadu - przejście z zachowaniem wyżej omówionych zasad.

III Praca poznawcza uczniów

A/ W sadzie

1. 1. Obserwacja dowolna - dzieci obserwują to co je interesuje.
2. 2. Obserwacja kierowana
   • rozmowa z dziećmi na temat ogólnego wyglądu sadu jesienią (dzieci wypowiadają się indywidualnie na podstawie własnych doświadczeń z klas I i II oraz obserwacji w sadzie),
   • podczas obserwacji nauczyciel zwraca uwagę na znajdujące się w sadzie drzewa (śliwy, grusze, jabłonie); dzieci obserwują liście, owoce (ich kształt, kolor), poznają zapach, właściwości skórki, smak owoców [ przed jedzeniem owoców dzieci myją je - jest to wcześniej uzgodnione z ogrodnikiem],
   • dzieci wspólnie z nauczycielem porównują drzewa, ich owoce i liście; szukają różnic i podobieństw.
3. Zabawa ruchowa "Znajdź owoc...":
   • zaakcentowanie nazw drzew owocowych i ich owoców (nauczyciel wydaje polecenie np. "Znajdź owoc śliwy, itd............", wyznaczone dziecko szuka wskazanego owocu - gdy go znajduje przynosi i nazywa ten owoc np.:
     "To jest śliwka"
     lub " Znalazłem owoc śliwy - śliwkę" itp.
     Pozostałe dzieci wspólnie z nauczycielem oceniają czy uczeń właściwie wykonał zadanie.
4. Zabawa ruchowa "Berek" - dzieci swobodnie poruszają się po łące (znajdującej się przy sadzie), wyznaczone dziecko to "berek", który ma za zadanie "złapanie" innego dziecka.
5. Ćwiczenia przestrzenne - bieg do wyznaczonego miejsca (drzewa). Dzieci stoją w kręgu, wskazane dziecko wykonuje polecenia nauczyciela: stań obok..., w lewo..., na prawo..., z przodu..., z tyłu..., np. śliwy itd.
6. Zabawa "Dobieranie owoców" Jeden uczeń staje w oddaleniu od grupy, pozostałe dzieci wspólnie z nauczycielem wybierają owoc. Uczniowie opisują wybrany owoc (np. "Wybrany owoc ma kolor..., w smaku jest..., jego skórka jest..., ma kształt..." itp.), a wskazany uczeń próbuje odgadnąć o jaki owoc chodzi i wskazać drzewo na którym owoc ten rośnie.
7. Zbieranie darów jesieni - dzieci są podzielone na trzy grupy. Każda z grup otrzymuje koszyk i zbiera owoce:
   I grupa - śliwki
   II grupa - jabłka
   III grupa - gruszki
   Każda z grup przelicza swoje owoce, które następnie dzieci zabierają do szkoły.
8. Powrót do szkoły (zachowanie zasad bezpieczeństwa w trakcie przejścia do szkoły).

B/ Zajęcia w klasie

9. Rozmowa na temat wycieczki:
   • dzieci dzielą się swoimi wrażeniami,
   • rozmowa ukierunkowana - nauczyciel zadaje pytania, na które uczniowie udzielają odpowiedzi np.:
     "Jakie owoce dzisiaj poznaliśmy?",
     "Jak one wyglądają?",
     "Po czym można je poznać?" (kolor, smak, zapach, kształt, właściwości skórki, pestki, itp.)
     "Po czym można poznać drzewa owocowe?" itp.
     
10. Dobieranie etykiet nazw do ilustracji (praca pod kierunkiem nauczyciela):
    • na tablicy umieszczone są ilustracje przedstawiające drzewa, ich owoce i liście - dzieci etykietują te ilustracje [załącznik nr 1].
11. Dobieranie owoców do odpowiadających im drzew:
    • na tablicy znajdują się ilustracje drzew wycięte z kartonu, w koszyczkach umieszczone są wycięte z kartonu owoce; uczniowie zawieszają na tych drzewach odpowiadające im owoce, następnie dobierają odpowiednie etykiety z napisami, które trzeba uzupełnić, np.:
      " Na jabłoni rośnie..."
      "Na.... rośnie jabłko." itp. [załączniki nr 1 i nr 2],
      
    • w dalszym etapie dzieci pracują samodzielnie:
    1. uczniowie z zaburzeniami w zakresie analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej wklejają do zeszytu gotowe etykiety takie jak na tablicy:
       
       Wersja trudniejsza:
       
       

       Na jabłoni rośnie

       jabłko

       
       Wersja łatwiejsza:
       
       

       Na jabłoni rośnie jabłko

       
       Itd.
       
       
    2. pozostali uczniowie samodzielnie wpisują zdania do zeszytu. Nauczyciel zwraca uwagę na pisownię wyrazów ze zmiękczeniami. Wszyscy uczniowie podkreślają kolorową kredką zmiękczenia.
12. Rozwiązywanie zadań z tekstem - uczniowie otrzymują karty pracy [załącznik nr 3] z zadaniami, które wspólnie z nauczycielem rozwiązują przy tablicy.
    
    

IV Ekspresja

1. Dzieci otrzymują (praca samodzielna):
   • narysowane na kartach owoce, drzewa owocowe, napisy z nazwami drzew i owoców - [załącznik nr4],
   • karty pracy - tabelki [załącznik nr 5].
   Zadaniem uczniów jest wycięcie owoców oraz napisów i odpowiednie ich umieszczenie w tabeli. Dzieci mające trudności manualne - otrzymują gotowe kartoniki już wycięte i umieszczają te kartoniki w odpowiednich miejscach tabeli.

V Zajęcia końcowe

1. Sprzątanie klasy.
2. Mycie rąk, porządkowanie własnego wyglądu.
3. Ocena pracy dzieci podczas zajęć.
4. Pożegnanie.

Bibliografia

1. Dziedzic S.: Metoda ośrodków pracy.[Referat wygłoszony na II Kongresie Międzynarodowego Stowarzyszenia do Badań Naukowych nad Upośledzeniem Umysłowym w Warszawie w sierpniu 1970 r.].
2. Dziedzic S.: Rewalidacja upośledzonych umysłowo, (w:) Pedagogika rewalidacyjna, (red.) A.Hulek, Warszawa 1980, PWN.
3. Grzegorzewska M.: Pedagogika specjalna, Warszawa 1964, PIPS.
4. Kirejczyk K.: Metoda Decroly'ego, metoda ośrodków zainteresowań a metoda ośrodków pracy, (w:) Upośledzenie umysłowe - pedagogika, (red.) K. Kirejczyk, Warszawa 1981, PWN.
5. Kosterska I.: Materiały metodyczne do nauczania w klasach I - III szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Metoda ośrodków pracy, Katowice 1995, WOM.
6. Smoczyńska- Nachtman U.: Muzyka dla dzieci, Warszawa 1992, WSiP.
7. Tkaczyk G. : Podobieństwa i różnice między metodą ośrodków zainteresowań a metodą ośrodków pracy, (w:) Wybrane zagadnienia z metodyki nauczania i wychowania upośledzonych umysłowo, (red.) G. Tkaczyk, Lublin 1997, Agencja Wydawniczo- Handlowa A D.

Załączniki (zip)

Opracowanie: Joanna Sopotuch
nauczyciel
Zespołu Szkół Specjalnych
w Opolnicy

Wyświetleń: 8056