O książce: ST. Kawula, H.Machel (red.) "Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym pozaszkolnym"

Książka pt. Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym "to praca zbiorowa przygotowana pod redakcją Stanisława Kawuli i Henryka Machela, wydana w Toruniu w 1995 roku przez wydawnictwo Adam Marszałek. Opracowanie jest efektem konferencji naukowej zorganizowanej przez Zakład Pedagogiki Specjalnej Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego wraz z Kuratorium Oświaty i Centrum Edukacji Nauczycielskiej, która odbyła się w Gdańsku w 1994 roku.

Praca to zbiór jedenastu, różnych artykułów, następujących autorów: H. Machela, St. Kawuli, Cz. Cekiery, K. Kmiecik-Baran, Cz. Cekiery i T. Sołtysiak, J. Mówińskiej-Skupińskiej i T. Wentlanda, I. Budrewicz, A. Wasilewskiej, H. Szymańskiej, H. Marczak, oraz J. Żerko.

Podjęta przez autorów problematyka dotycząca podkultur młodzieżowych, demoralizacji, przemocy i agresji w środowisku szkolnym, zyskała żywy odbiór wśród czytelników. Stąd konieczność kolejnego- trzeciego, uzupełnionego w 1998 roku wydania pozycji, które jest tematem niniejszej recenzji.

Większość zamieszczonych w książce artykułów dotyczy brutalizacji życia szkolnego, z racji popularnej w latach dziewięćdziesiątych tzw. podkultury " kotów ".

Artykuł Henryka Machela pt. " Niektóre wlaściwości podkultur młodzieżowych ", ma charakter wyjaśniający czytelnikowi, rozumienie pojęć: subkultura, zjawisko patologii społecznej, demoralizacja. Następnie autor wymienia symptomy negatywnej subkultury i dokonuje charakterystyki negatywnych podkultur młodzieżowych oraz analizuje cechy myślenia grupowego, mającego wpływ na zachowanie się grupy. Dalej H. Machel zauważa, że"... dziś mamy do czynienia ze wzrostem tendencji do naruszania standardów szkolnych przy jednoczesnym kurczeniu się repertuaru kontrreakcji szkoły... zachowania pewnych grup uczniów stawiają często personel pedagogiczny w sytuacji bezradności wobec tych uczniów i ich zachowań co-rzecz jasna- wzmacnia te negatywne zachowania. "

Mimo rzetelnych informacji wprowadzających, autor nie podejmuje problematyki subkultur młodzieżowych stosujących agresję w szkole.

W szerszym kontekście, przemoc w środowisku szkolnym, przedstawił Stanisław Kawula w tekście " Agresja a dysonans społeczny. Między przemocą a syntonią Vi' szkole. "We wprowadzeniu autor wyjaśnia mechanizmy i przyczyny zachowań agresywnych. Następnie podkreśla znaczenie wzorców życiowych, jako przykład podaje specyfikę kultury serbskiej." Serbowie czują się zawsze zagrożeni i są zawsze prowokowani, na co zawsze muszą odpowiadać agresją. To okrucieństwo, mitologia noża i walki są wkomponowane w życie duchowe i mentalność Serbów "

Dalej zauważa, że wychowanie młodzieży w warunkach dysonansu społecznego, aktualnie, przejawia się w uznawanych wartościach, postawach, zachowaniu i orientacjach życiowych co szczególnie jest widoczne w środowisku szkolnym.

Na uwagę zasługuje analiza zjawiska przemocy w szkole. Autor na podstawie publicystyki prasowej z 1994 roku oraz własnych badań empirycznych stwierdza, że negatywne grupy nieformalne, których celem jest zastraszanie i terroryzowanie słabszych są w różnych typach szkół. Wśród niektórych badanych, istnieje pogląd że chrzest młodszych uczniów rozpoczynających naukę jest czymś oczywistym. Dodaje, że grupy te mogą doprowadzić do dezorganizacji funkcjonowania szkoły, gdyż agresja burzy prawidłową adaptację do społeczności szkolnej. W przekonaniu autora"... złagodzić przemoc między uczniami w każdej szkole-w tym specjalnej-mogą założenia wywiedzione z antropotechniki oddziaływań (pedagogika humanistyczna, pedagogika dialogu i spotkania). Istotnym uzupełnieniem tak widzianej pedagogiki jest syntonia i dezyderaty wywiedzione z dysonansu społecznego. "

Godny polecenia artykuł, gdyż nie tylko naświetla sytuację przemocy w życiu szkoły, ale również podaje sugestie pewnych rozwiązań problemu.

Lata dziewięćdziesiąte w Polsce, to czas transformacji ustrojowej w sytuacji gwałtownych przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych oraz wzrastającej fali brutalizacji życia, młode pokolenie nastawione jest na różnorodne zagrożenia, o których pisze Cz. Cekiera w artykule pt. " Zagrożenia dzieci młodzieży w środowisku wychowawczym. "Omawiane zagrożenia autor podzielił na pięć grup do których zaliczył: zagrożenia ekologiczne, cywilizacyjne, zagrożenia w środowisku rodzinnym, szkolnym oraz tkwiące w grupach nieformalnych. Autor postuluje że należy poddać pilnej obserwacji przyczyny tych zagrożeń, z jakimi spotykają się dzieci i młodzież w aktualnej rzeczywistości. Według Cz. Cekiery zagrożenia te są efektem systemów totalitarnych, które pozostawiły spustoszenie norm etycznych i moralnych. Szkoła nie spełniająca podstawowych zadań wychowawczych i dydaktycznych oraz przeżywająca kryzys rodzina, to dobry grunt do powstawania młodzieżowych grup nieformalnych.

Autor szczegółowo analizuje zagrożenia współczesnego człowieka, poszukuje przyczynowości patologizacji życia odwołując się do krytyki ustroju socjalistycznego, jednakże nie wiele to zmienia w aktualnej rzeczywistości.

Z kolei tekst K. Kmiecik-Baran pt." Przynależność do grup nieformalnych wśród młodzieży, a poczucie alienacji "- jest efektem badań empirycznych na temat współzależności pomiędzy poczuciem alienacji, a przynależnością do grup nieformalnych. W pierwszej części artykułu autorka analizuje rozumienie pojęcia alienacja przez pryzmat jej pięciu wymiarów: bezsilność, bezsens, anomia, izolacja oraz wyobcowanie. Następnie prezentuje przebieg badań, na podstawie których dowodzi, że przynależność do grup nieformalnych nawet o charakterze destruktywnym, minimalizuje poczucie alienacji, daje poczucie przynależności, udziela wsparcia, umożliwia jednostce zdobycie uznania w grupie. Autorka wnioskuje, że destruktywne i patologiczne zachowania młodzieży są właśnie efektem radzenia sobie z alienacją.

Interesujący tekst, prowadzący do refleksji i inspirujący do poszukiwań nowych skutecznych metod i form pracy z młodzieżą.

Kolejny zamieszczony w pracy artykuł Cz. Cekiery i T. Sołtysiak pt. " Dręczenie 'kotów' - szkolne zwyczaje, czy zwichnięta samorealizacja uczniów klas starszych w szkołach ponadpodstawowych. " ma na celu wyjaśnienie etiologii zjawiska tzw. podkultury" kotów ". Od 1993 roku w Katedrze Pedagogiki Specjalnej - Zakładzie Resocjalizacji w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy przy współudziale Ks. Prof. dr hab. Cz. Cekiery z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego prowadzone są badania nad tzw." dręczeniem kotów. "Z częściowej analizy materiału empirycznego wynika, że na terenach szkół powstają grupy o cechach podkultur młodzieżowych o wysokim wskaźniku agresji, określonych celach i strukturze organizacyjnej. Autorzy wskazują, że uwarunkowania stosowanej przemocy przez te grupy, wobec młodszych i słabszych uczniów, są natury biopsychospołecznej, dalej wnioskować można, że zjawisko dręczenia" kotów "zostało przeniesione do szkół z wojska oraz zakładów poprawczych i nie jest wytworem środowiska szkolnego.

Interesujący artykuł, przybliżający czytelnikowi aktualną problematykę szkół ponadpodstawowych, jednakże z racji prowadzenia przez autorów dalszych prac badawczych, nie wyczerpuje w pełni przyczynowości przemocy w tzw. podkulturze " kotów ".

Natomiast opracowanie J. Mówińskiej-Skupińskiej i T. Wentlanda pt." Stan świadomości góralskich środowisk szkolnych na temat funkcjonowania podkultur młodzieżowych " jest sprawozdaniem z badań sondażowych przeprowadzonych w Zespołach Szkół Zawodowych nad stanem świadomości uczniów na temat funkcjonowania grup nieformalnych. Celem badań jest również określenie stosunku nauczycieli pracujących w szkołach objętych badaniem, do zjawiska subkultur młodzieżowych. Na podstawie materiału empirycznego, autorzy stwierdzili, istnienie podkultury" kotów ". Następnie stwierdzono, że badane zjawisko wymyka się spod kontroli i koliduje z prawem. Natomiast nauczyciele, wychowawcy, jak podkreślają badani uczniowie, nie wykazują zainteresowania praktykami grup nieformalnych oraz przejawiają bezsilność wobec stosowanej przemocy w szkole i brak zaangażowania w działania zapobiegawcze. Autorzy postulują aby zjawisko stało się przedmiotem dalszych badań.

Tekst J. Mówińskiej-Skupińskiej i T. Wentlanda dotyczący działalności badawczej autorów, stał się apelem do władz oświatowych i przedstawicieli prawa.

Z kolei problem nieletnich dziewcząt, poruszyła 1. Budrewicz w tekście zatytułowanym " Realizacja zadań rozwojowych nieletnich dziewcząt. " Artykuł ma charakter sprawozdawczy, z badań przeprowadzonych przez autorkę, którymi objęła dziewczęta w wieku od 12 do 17 lat, sprawczynie czynów przestępczych oraz uczennice szkół zawodowych nie mających kolizji z prawem. Na podstawie uzyskanych wyników empirycznych, autorka stwierdza, że dziewczęta są opóźnione w realizacji zadań rozwojowych i w mniejszym stopniu wykazują zainteresowanie ich realizacją w przeciwieństwie do swoich rówieśniczek ze szkoły zawodowej. Dalej I. Budrewicz zwraca uwagę, że wsparcie rodzicielskie i prawidłowy program wychowawczy szkoły, ułatwia realizację zadań rozwojowych, co w przypadku badanych sprawczyń czynów przestępczych nie znajduje żadnego potwierdzenia, a zatem potwierdza tezę że instytucje za nie odpowiedzialne charakteryzują się niską wydolnością wychowawczą.

Autorka niewątpliwie zapoznaje czytelnika z problemem realizacji zadań rozwojowych nieletnich dziewcząt, aczkolwiek nie wykazuje związku z brutalizacją życia szkolnego.

Kolejny artykuł pt. " Niektóre aspekty młodzieżowych grup nieformalnych w Rosji w okresie transformacji ustrojowej " - to informacja A. Wasilewskiej, odnosząca się do istnienia i funkcjonowania grup nieformalnych w Rosji. Autorka podkreśla iż cechą przemian ustrojowych, podobnie jak w Polsce, jest eksplozja subkultur młodzieżowych. W pierwszej części artykułu podważa założenia pedagogiki socjalistycznej, oraz dokonuje analizy specyfiki młodzieży rosyjskiej na przestrzeni dziejowej, zwłaszcza tej, dotyczącej ustroju socjalistycznego. Następnie dokonuje charakterystyki i interesującej typologii niektórych grup nieformalnych w Rosji, wśród których wymienia grupy: kontrolujące terytorium, obrony klubu, obrony idei, alternatywne oraz grupy uprawiające działalność drażniącą, społeczną i polityczną.

Inny interesujący tekst to doniesienia z badań H. Szymańskiej nad formą stosowanej przemocy i czasie jej trwania w środowisku szkolnym młodzieży upośledzonej w stopniu lekkim, w artykule zatytułowanym " Podkultura w zasadniczych szkołach zawodowych specjalnych ". Z materiału empirycznego wynika, że stosunek badanych, do uczniów klas pierwszych, jest odzwierciedleniem ich własnych doświadczeń z tego okresu. Czas trwania przemocy wobec słabszych, waha się od jednego tygodnia do kilku miesięcy i jest zależny od środowiska w którym znajduje się szkoła.

Artykuł H. Szymańskiej jest wstępem do dalszych rozważań nad formą zachowań agresywnych w środowisku szkolnym, oraz inspiracją do poszukiwania nowych metod oddziaływania wychowawczego.

Kolejny zamieszczony w pracy artykuł pt. " Narkomania. Przykłady profilaktyki i metod resocjalizacji " to opracowanie H. Marczak, w którym autorka omawia zjawisko narkomanii, podaje przykłady profilaktyki i metody resocjalizacji. Wprowadza czytelnika w rozumienie podstawowej terminologii: uzależnienie i jego rodzaje, narkomania, środki odurzające i ich klasyfikacja. Następnie omawia rozmiary polskiej narkomanii, dalej, podaje przyczyny oraz psychospołeczne skutki uzależnienia narkotykowego. W interesujący sposób wyjaśnia metody pomocy osobom uzależnionym, charakteryzując kurację odwykową oraz oddziaływania psychoterapeutyczne, odwołując się do powstałego w USA w 1958 roku Synanonu. W części końcowej artykułu, H. Marczak postuluje, aby stworzyć w Polsce alternatywny sposób leczenia osób uzależnionych od narkotyków, oparty na psychoterapii.

Problematyka zasygnalizowana przez H. Marczak nie wnosi nowych treści badawczych, jednakże w ogólnym zjawisku subkultur młodzieżowych jest jak najbardziej uzasadniona.

Godny polecenia jest tekst J. Żerko zatytułowany " Przemoc wśród dzieci w świetle Konwencji Praw Dziecka. ". Autor wychodzi od zdefiniowania pojęć: przemoc i znęcanie się, następnie przedstawia przyczyny i konsekwencje takich zachowań. Wskazuje na powiązania przemocy stosowanej przez dzieci i młodzież, z przemocą ludzi dorosłych, niejednokrotnie wywodzącą się ze środowiska rodzinnego i przenoszoną na terytorium szkoły. Porusza również aspekty prawne, które nie zakazują stosowania kar fizycznych przez rodziców wobec dzieci. Autor wnosi tezę aby stworzyć systemowe rozwiązania, które zapobiegałyby maltretowaniu dzieci oraz zachęca pedagogów, wychowawców i rodziców do podnoszenia humanistycznej świadomości pedagogicznej.

Opracowanie wieńczą dwa artykuły St. Kawuli poruszające problematykę brutalizacji życia i rozwoju sekt i subkultur młodzieżowych.

W artykule pt. ,pułapki alternatywnych koncepcji rozwoju. New Age - nowa era w dziejach świata a 1łychowanie" , autor wyjaśnia czym jest ruch New Age i jakie niesie zagrożenia w rozwoju młodego człowieka, następnie charakteryzuje najczęściej występujące ideologie i rodzaje grup subkulturowych w Polsce. Autor twierdzi, że:
"Sekty i grupy są przejawem ostrej krytyki grup młodzieżowych skierowanej przeciwko wszechobecnej instytucjonalizacji naszego życia- w tym systemu edukacyjnego w jego skostniałym kształcie oraz rodziny." Dalej autor rozważa, że największym niebezpieczeństwem młodzieży jest banalizacja zła.

Natomiast w tekście pt. "Brutalizacja życia: człowiek z drugim człowiekiem czy idziemy ubić klienta", autor poleca ideę programu przeciw brutalizacji życia, z której wynika że całe społeczeństwo (bez wyszczególniania konkretnych instytucji), powinno przeciwdziałać narastaniu przestępczości, poprzez ograniczenie poziomu agresji w swoich rodzinach, w pracy, na ulicy.

Artykuły St. Kawuli uzupełniają podjętą w książce tematykę przemocy, stosowanej przez młodzieżowe grupy nieformalne, oraz sygnalizują o zagrożeniu sekt jakie niesie za sobą Nowa Era.

Opracowanie zbiorowe pt. "Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym" pod redakcją St. Kawuli i H. Machela jest niewątpliwie ciekawym zbiorem informacji, niejednokrotnie opartych na analizie materiału empirycznego. Zamieszczone artykuły w znacznym stopniu przybliżają czytelnikowi problem brutalizacji życia szkolnego lat dziewięćdziesiątych, a zwłaszcza tzw. podkulturę kotów. Może u progu XXI wieku nieco przeaktualizowana, ale na pewno skłaniająca do refleksji, gdyż współcześnie, przemoc i agresja w środowisku szkolnym jest bardziej ukierunkowana na nauczyciela.
 

Opracowanie: Marta Woroniecka

Wyświetleń: 4056